Dowodzą, że wgłębianie się w tajniki nauki wcale nie musi być trudne, nudne, męczące – popularyzatorzy nauki, których znacie z social mediów czy wykładów, warsztatów przez nich prowadzonych, pokazują, że fizyka, historia, chemia czy matematyka mogą być fascynujące. Podobną rolę – odkrywania przed czytelnikiem czy czytelniczką całego mnóstwa ciekawych faktów związanych z konkretnymi działami nauki – pełnią książki popularnonaukowe. Któż więc mógłby lepiej polecić te, po które warto sięgnąć, niż właśnie wspomniani popularyzatorzy nauki, jak również instytucje naukowe – nie tylko z Polski, ale i dwóch innych krajów europejskich? Bardzo dziękujemy wszystkim osobom, które wypowiedziały się w tym artykule, a użytkowników i użytkowniczki Lubimyczytać zapraszamy do zapoznania się z rekomendacjami wprost od ekspertów (których przedstawiamy w kolejności alfabetycznej).

Najlepsze książki popularnonaukowe – polecenia naukowców i instytucji naukowych

Dr inż. Adam Mirek jest doktorem inżynierii biomedycznej, który swoją wiedzą dzieli się w mediach społecznościowych (zajrzyjcie na profil @adamxm na Instagramie), książkach i podcastach. Do sięgnięcia po jaką książkę popularnonaukową chciałby was zachęcić? Oto tytuł polecany przez dr. inż. Adama Mirka!

„Rytuały. Pozornie bezsensowne czynności, które nadają życiu sens”, Dimitris Xygalatas, przeł. Nika Sztorc, Wydawnictwo Poznańskie

„Czy można w naukowy sposób wyjaśnić powody, dla których ludzie biorą śluby, robią zdjęcia talerzy przed jedzeniem w restauracji albo chodzą po rozżarzonych węglach w maleńkiej wiosce San Pedro? Można! I w swojej książce »Rytuały. Pozornie bezsensowne czynności, które nadają życiu sens« idealnie robi to antropolog Dimitris Xygalatas. To chyba najlepsza książka z serii Zrozum Wydawnictwa Poznańskiego, jaką czytałem.

Autor wspaniale i na każdej płaszczyźnie wyjaśnia, na co nam te wszystkie z pozoru niemające sensu rytuały. Pomagają nam one poradzić sobie z największymi obawami, to nasz naturalny sposób na zyskanie poczucia kontroli nad otaczającym światem. Mózg nie znosi nieprzewidywalności – rytuały są dla niego zbawienne, kiedy traci kontrolę nad sytuacją.

W książce Xygalatasa jest cała masa opisanych niezwykle obrazowo przykładów rytuałów i badań nad nimi, sprawdźcie sami”.

Swój wkład w artykuł o książkach popularnonaukowych, po które zdecydowanie warto sięgnąć, wniosło również Centrum Edukacji Lotniczej Kraków Airport. To ośrodek, który przybliża jego odwiedzającym zasady funkcjonowania lotniska, jego organizację dzięki szkoleniom, zajęciom specjalistycznym, warsztatom, kursom. Oto książka popularnonaukowa polecana przez Centrum Edukacji Lotniczej.

„Leonardo da Vinci”, Walter Isaacson, przeł. Michał Strąkow, Wydawnictwo Insignis

„Walter Isaacson w fascynującej biografii »Leonardo da Vinci« nie tylko rzuca światło na niezwykłe talenty artystyczne Leonarda, ale również zagłębia się w fascynujący obszar jego eksploracji związanych z lotnictwem i lataniem. Książka ukazuje Leonarda da Vinci jako niezwykłego pioniera, którego genialny umysł nie znał granic. Isaacson poświęca znaczną uwagę rysunkom, notatkom i projektom Leonarda związanym z lotnictwem. Czytelnik jest świadkiem ewolucji jego pomysłów na maszyny latające, skrzydła, śmigła i inne konstrukcje, które prezentują jego wyjątkową wizję możliwości lotniczych. Autor zręcznie przedstawia proces myślowy Leonarda, jego eksperymenty i nieustanną ciekawość, która napędzała go do poszukiwań w dziedzinie latania.

W kontekście lotnictwa książka ta staje się nie tylko portretem artysty, ale także naukowca i inżyniera, którego wyobraźnia wyszła poza granice swojej epoki. Isaacson ukazuje, jak idee Leonarda da Vinci w dziedzinie lotnictwa były niezwykle innowacyjne, choć czasami przedwcześnie rozumiane przez otaczających go ludzi.

»Leonardo da Vinci« to nie tylko historia malarza, ale również podróż przez umysł, który marzył o tym, by człowiek mógł podbić przestworza. Książka ta dostarcza czytelnikowi inspirujący obraz człowieka, który swoją wizją latania wyprzedził swoje czasy i wniósł znaczący wkład w rozwój idei lotniczych.

I właśnie takich idoli potrzebujemy – otwartych umysłów, łamania naukowych stereotypów, odwagi, kreatywności, a przede wszystkim bycia Pięknym Człowiekiem!”

Na naszą prośbę o polecenie książki popularnonaukowej, która mogłaby spodobać się miłośnikom czytania i poszerzyć ich wiedzę, odpowiedziało również poznańskie Centrum Szyfrów Enigma. Jak sama nazwa instytucji wskazuje, jej głównym celem jest upamiętnienie intelektualnych osiągnięć trzech absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego, którzy złamali kod Enigmy, czyli maszyny szyfrującej, której używali naziści w czasie II wojny światowej. Oto publikacja popularnonaukowa polecana przez poznańską instytucję – rekomendację napisał Maksym Kempiński.

„Cyfrodziewczyny”, Karolina Wasielewska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej

„Wciąż mało znaną w powszechnej świadomości i tym samym niedocenianą jest rola kobiet w historii informatyki. W Polsce ich udział był szczególnie znaczący, wniosły one nie do przecenienia wkład w rodzimą rewolucję cyfrową. O tym wszystkim przypomina nam w książce »Cyfrodziewczyny. Pionierki polskiej informatyki« autorka Karolina Wasielewska. Żywym, reporterskim stylem opisała wiele interesujących wątków, nakreślając tło dla powojennego rozwoju komputerów w Europie i Stanach Zjednoczonych oraz pierwszych komputerów w Polsce. Co najważniejsze, udało jej się dotrzeć do niezwykłych postaci kobiet, które projektowały komputery, tworzyły oprogramowanie i nadzorowały kluczowe projekty, zajmując nierzadko kierownicze stanowiska. Przedstawienie ich losów, po raz pierwszy dostrzeżonych i opisanych, stanowi główną część książki i jej największą wartość. Rozmówczynie okazały się osobami niezwykle skromnymi, które reagowały zdziwieniem na okazywane nimi zainteresowanie, twierdząc, że nie dokonały niczego niezwykłego. W rzeczywistości tworzyły historię polskiej informatyki, o czym warto pamiętać w czasach gdy wciąż przemysł cyfrowy kojarzy się głownie z mężczyznami”.

Monachijskie Deutsches Museum jest jednym z największych i najstarszych muzeów poświęconych nauce i technice na świecie – założył je w roku 1903 inżynier Oskar von Miller, a obecnie każdego roku instytucję tę odwiedza ponad 1,3 miliona spragnionych wiedzy turystów, ale i badaczy. Także ze względu na to, że właśnie w Deutsches Museum znajduje się najlepiej zaopatrzona biblioteka naukowa na świecie. Dyrektor biblioteki, Helmut Hilz, przesłał rekomendację książki popularnonaukowej specjalnie dla użytkowników i użytkowniczek Lubimyczytać.

„Naukowcy i ich odkrycia. XVI-XX wiek”, John Gribbin, przeł. Dominika Adamek, Agnieska Jasica, Wydawnictwo Sel

„»Naukowcy i ich odkrycia. XVI-XX wiek« nie jest książką najnowszą – została wydana w roku 2002, stanowi ona jednak doskonałe wprowadzenie do historii nauki. Mnie okazała się bardzo przydatna – dzięki niej dowiedziałem się niemało o eksponatach, które można oglądać w naszym muzeum, o ich historii. Szczególnie pomogła mi, gdy zaczęłam pracę w bibliotece Deutsches Museum, której kolekcja liczy ponad milion książek.

Nowszą książką tego samego autora, Johna Gribbina, jest »Science. A History in 100 Experiments« – to również bardzo wciągająca, odnosząca się do historii publikacja”.

Za rekomendację dziękujemy również dr. inż. Maciejowi Mulakowi, fizykowi i popularyzatorowi nauki z Wydziału Podstawowych Problemów Techniki na Politechnice Wrocławskiej, który „stara się bratać ścisłowców i humanistów”. Dr inż. Mulak prowadzi kanał Fizyka bez zamulania na YouTube, jest również współautorem scenariusza i narratorem tworzonej przez Politechnikę Wrocławską serii Fenomeny oraz kanału Politechniki Wrocławskej na YouTube, czyli Polilab. Jaką książkę popularnonaukową poleca naukowiec?

„Fizyka w jaskini światów”, Krzysztof A. Meissner, Jerzy Sosnowski, Wydawnictwo Więź

„Książka »Fizyk w jaskini światów« to wywiad rzeka z Krzysztofem Meissnerem (ur. 1961), profesorem UW, jednym z najwybitniejszych polskich fizyków, a zarazem znanym popularyzatorem nauki.

Jest to wciągający dialog fizyka teoretyka z pierwszej linii frontu nauki z doświadczonym erudytą humanistą, Jerzym Sosnowskim, co zapowiada optymalnie poglądowy opis, jak działa nasz Wszechświat. Książka udowadnia, że humaniści też powinni zrozumieć kluczowe idee zaawansowanej fizyki.

Dialog ten nie ucieka od problemów trudniejszych. Przybliża w sposób oryginalny szczególną teorię względności, czyli konsekwencje ograniczonej prędkości światła, a także teorię grawitacji o odpowiedniku linii prostej w przestrzeniach krzywoliniowych. Widzimy, że jakimś szczęśliwym trafem językiem fizyki jest matematyka. A bez matematyki nie byłoby fizyki.

Profesor Meissner zarysowuje też istotę mechaniki kwantowej z jej ziarnistością porcji energii i dualizmem kwantowo-korpuskularnym. Z drugiej strony skali autor przedstawia intrygującą hipotezę ewolucji wszechświata z punktu widzenia najnowszej fizyki, zerkając nawet przed Wielki Wybuch. Warto przypomnieć, że Krzysztof Meissner od lat współpracuje z noblistą Sir Rogerem Penrose’em. Jak pisze, kiedy spotykają się w Oxfordzie, razem gotują i rozmawiają o nauce.

Jest kilka innych wątków osobistych. Skąd fascynacja fizyką u badacza? Jaki udział w wyborze kariery uczonego miała rodzina, wychowanie, szkoła? Czy religia i wiedza naukowa stoją w konflikcie? Mowa jest o związku fizyki z życiem i jej skutkach dla rozwoju cywilizacji.

I być może najważniejsze. Podejście autora odznacza się niezwykłym, kreatywnym krytycyzmem nawet wobec Newtona, Kopernika czy Einsteina. A to jest przecież istota prawdziwego poznania naukowego. Robi to duże wrażenie”.

We Florencji, nad rzeką Arno, w pobliżu Galerii Uffizi znajduje się Museo Galileo, poświęcone astronomowi i naukowcowi Galileuszowi. Odwiedzając instytucję, można nie tylko poznać świat Galileusza, ale i dowiedzieć się, jak istotny był jego wkład we współczesną naukę. Wśród eksponatów znajdują się m.in. teleskop astronoma, ale również… jego odcięty palec. Jaką książkę rekomenduje Museo Galileo?

„Córka Galileusza. Rzecz o nauce, wierze, miłości”, Dava Sobel, przeł. Norbert Radomski, Dom Wydawniczy REBIS

Galileusz był nie tylko badaczem, nazywanym przez Einsteina „ojcem współczesnej fizyki, a nawet współczesnej nauki w ogóle”, ale i ojcem trojga dzieci – dwóch córek i syna. Syn odebrał odpowiednie wykształcenie, założył rodzinę, córki jednak zostały oddane do klasztoru. W swojej książce Dava Sobel, zainspirowana korespondencją prowadzoną przez Galileusza i jedną z jego córek, Virginię, która przybrała zakonne imiona Maria Celesta, przedstawia oryginalną biografię astronoma. Autorka ukazuje Galileusza jako tego, który starał się pogodzić Niebo, w które sam – jako katolik – wierzył, z tym niebem, które ujawnił, ukazał ludziom za pomocą swojego teleskopu. „Córka Galileusza” to opowieść o rozwoju nauki, który zderzył się z XVII-wieczną doktryną katolicką, a także o relacji ojca i córki, którą ten nazywał „kobietą o znakomitym umyśle, wyjątkowej dobroci i najczulszym przywiązaniu do mnie”. Warto dodać, że „Córka Galileusza” jest największym bestsellerem w księgarni działającej przy Museo Galileo.

Gdyńskie Muzeum Emigracji jest instytucją, która dokumentuje historię emigracji Polek i Polaków. Siedziba muzeum znajduje się w gdyńskim porcie, przy Nabrzeżu Francuskim, co jest nie bez znaczenia – to właśnie opuszczenie portu w okresie międzywojennym stanowiło pierwszy krok Polaków w kierunku lepszej przyszłości, której szukali za granicą. Poznajcie publikację popularnonaukową polecaną przez tę instytucję!

„Noblista z Nowolipek. Józefa Rotblata walka o pokój”, Marek Górlikowski, Wydawnictwo Znak

Kilka miesięcy temu głośno było o filmie „Oppenheimer”, poświęconym amerykańskiemu naukowcowi o tym właśnie nazwisku i jego udziale w tworzeniu bomby atomowej. Niewiele osób wie jednak, że przy tajnym Projekcie Manhattan pracował też „noblista z Nowolipek”, czyli Józef Rotblat. Polak, który odmówił przyjęcia brytyjskiego obywatelstwa, przez co został oskarżony o szpiegostwo na rzecz Związku Radzieckiego, budował broń masowej zagłady, gdy jego bliscy walczyli w okupowanej Polsce o przetrwanie. Pół wieku później otrzymał jednak Pokojową Nagrodę Nobla, a Marek Górlikowski opisał jego, zdawałoby się, nieprawdopodobną historię m.in. dzięki temu, że udało mu się dotrzeć do dokumentów FBI, polskiej bezpieki oraz archiwów samego noblisty w Londynie i Cambridge.

We wrześniu 2023 roku na Cytadeli Warszawskiej otwarta została siedziba nowo powstałego Muzeum Historii Polski. Instytucja prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i naukową, mającą na celu „kształtowanie nowoczesnej wrażliwości patriotycznej”. Otwarcie wystawy stałej w Muzeum Historii Polski zaplanowane jest na rok 2026, już teraz jednak można oglądać wystawę czasową „Wielkie i małe historie. Tworzenie kolekcji Muzeum Historii Polski”. Profesor Richard Butterwick-Pawlikowski, główny historyk tej instytucji, przesłał rekomendację książki popularnonaukowej specjalnie dla użytkowników i użytkowniczek Lubimyczytać. Co poleca ekspert?

„Chłopstwo. Historia bez krawata”, Mateusz Wyżga, Wydawnictwo Znak Horyzont

„Historia ludowa stała się ostatnio modna, lecz Mateusza Wyżgi »Chłopstwo. Historia bez krawata« jest książką nadzwyczajną. Autor przechodzi tędy i owędy między autobiografią rolnika, sołtysa i profesora a historią bardzo długiego trwania. Stymuluje wyobraźnię czytelników bezpośrednim, żywym językiem i barwnymi anegdotami, ale nie traci orientacji na zawiłych meandrach dziejowych. Nie idzie śladami autorów piętnujących szlachtę za wszelkie możliwe grzechy i zbrodnie, nie pobłaża chłopom, nie idealizuje ich, lecz pokazuje świat chłopskich rodzin od wewnątrz.

Ktokolwiek chce naprawdę rozumieć, a nie tylko wykorzystać do swoich celów polską wieś, powinien przeczytać tę książkę”.

Dr hab. inż. Katarzyna Siuzdak i dr hab. Katarzyna Grochowska to dwie badaczki, które m.in. na swoim profilu @science_mission na Instagramie popularyzują nauki ścisłe, zaprzyjaźniając swoich obserwatorów z naukami ścisłymi. W pracy naukowej natomiast dr hab. inż. Siuzdak i dr hab. Grochowska zajmują się „wytwarzaniem i wykorzystaniem nanomateriałów w urządzeniach do konwersji i magazynowania energii oraz sensorów elektrochemicznych”. A jaką książkę popularnonaukową poleciłyby użytkownikom i użytkowniczkom Lubimyczytać?

„Obserwatorzy gwiazd. Opowieść o współczesnych astronomach”, Emily Levesque, przeł. Michał Stanisław Śmietana, Copernicus Center Press

„Publikacja Emily Levesque to książka dziewczyny, która oczarowana w dzieciństwie kosmosem, teraz wykłada astronomię i spędza noce przy największych teleskopach na Ziemi.

Można się z niej dowiedzieć, jak kiedyś i teraz wygląda praca astronomów, że rada »spróbuj włączyć i wyłączyć« działa też przy olbrzymich teleskopach, że od wyboru między czerwonym i niebieskim kolorem może zależeć czyjaś kariera i że naukowcy też mają szczęśliwe ubrania”.

Stowarzyszenie Freelab z Wrześni działa przede wszystkim na dwóch polach: edukacyjnym i kreatywnym. Działania edukacyjne skupiają się przede wszystkim na organizowaniu zajęć dla najmłodszych, w dziale kreatywnym realizowane są natomiast projekty z zakresu kształtowania przestrzeni miejskiej z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi projektowania i fabrykacji. Freelab zajmuje się również propagowaniem recyclingu i upcyclingu. Przedstawiciel Stowarzyszenia, Bartosz Kruszyński, przesłał redakcji Lubimyczytać trzy propozycje książek popularnonaukowych, po które warto sięgnąć.

„Krótka historia czasu. Od Wielkiego Wybuchu do czarnych dziur”, Stephen Hawking, przeł. Piotr Amsterdamski, Wydawnictwo Zysk i S-ka

„To książka, która otwiera drzwi do fascynującego świata kosmosu i fizyki. Autor ma niebywały talent do tłumaczenia skomplikowanych zagadnień w prosty sposób. Jest to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto chce lepiej zrozumieć wszechświat”.

„17 równań, które zmieniły świat”, Ian Stewart, przeł. Julia Szajkowska, Wydawnictwo Prószyński i S-ka

„Dzięki tej lekturze uświadomiłem sobie, jak wiele ludzkość zyskała dzięki twierdzeniu Pitagorasa, logarytmowaniu czy transformacie Fouriera. Po przeczytaniu tej książki lepiej rozumiem zależności otaczającej mnie rzeczywistości i łatwiej znajduję powiązania między z pozoru niezwiązanymi ze sobą zjawiskami. Dużą zaletą książki jest to, że opowiada historię, a nie nudną teorię. Jest pełna anegdot i ciekawostek”.

„Włam się do mózgu”, Radek Kotarski, Wydawnictwo Altenberg

„Ta książka stara się odpowiedzieć na pytanie: jak się uczyć?

Książkę można podzielić na cztery części. W pierwszej autor przedstawia, jak ważne dla skutecznej nauki są motywacja i koncentracja. W drugiej omawia trzynaście metod uczenia się. W trzeciej daje przykłady zastosowania metod uczenia się w różnych dziedzinach życia, jak praca, hobby, studia. W czwartej zachęca do samodzielnego eksperymentowania z metodami i wybrania dla siebie najlepszej. Książka jest przystępna graficznie, zawiera wiele ciekawostek i praktycznych wskazówek, ma bogatą bibliografię. Niestety niektóre metody opisane są zbyt ogólnie. Podsumowując, jest to książka, która bardzo pomogła zwiększyć moje tempo uczenia się i zaoszczędzić mnóstwo czasu”.

Dawid Myśliwiec, doktor nauk chemicznych, to również popularyzator nauki i twórca internetowy, założyciel dwóch kanałów na YouTube – Uwaga! Naukowy Bełkot i Wyłącznie Naukowy Bełkot. W swojej działalności w social mediach stara się obalać teorie spiskowe, w wolnym czasie poświęca się oglądaniu koszykówki, a specjalnie dla użytkowniczek i użytkowników Lubimyczytać napisał tę rekomendację dotyczącą książki popularnonaukowej, po którą warto sięgnąć.

„Rzecz o ptakach. Ptaki powiedzą nam wiele o nas samych”, Noah Strycker, przeł. Michał Radziszewski, Wydawnictwo Muza

„Jak działa pamięć? O czym świadczy rozpoznawanie się w lustrze? Jaka idea stoi za rankingami bokserskimi i tenisowymi? Czym jest miłość? Jak nie zgubić się w drodze do domu? O czym może być książka poruszająca wszystkie te tematy? O ptakach… tak… o ptakach… Książka, w mojej ocenie, wybitna – i to na wielu płaszczyznach.

Mowa o pozycji »Rzecz o ptakach«, w której Noah Stryker, poruszając tematy ornitologiczne, poza przekazaniem masy fascynujących informacji, snuje opowieść także o każdym z nas. Jego opowieści o srokach, sępach czy albatrosach wędrownych sprawiają, że możemy inaczej spojrzeć na siebie i naszych bliskich. Dotykają uniwersalnej istoty człowieczeństwa dużo bardziej, niż się spodziewamy. Szczerze polecam.

No i nie wolno zapomnieć, że to z tej książki (przy okazji omawiania czegoś, co nosi nazwę – dystans ucieczki) dowiedziałem się, że aby złapać pingwina cesarskiego, powinno się podejść do jakiegoś i zabrać go ze sobą. A nigdy nie wiadomo, kiedy taka wiedza może się człowiekowi przydać!”

Pamiętajcie, że na każdą z polecanych książek możecie założyć alert cenowy LC!

Po które z wymienionych książek sięgniecie najchętniej? I jakie publikacje popularnonaukowe dodalibyście do tej listy? Czekamy na wasze komentarze!