Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych

Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych (2013) – Frans de Waal
(The Bonobo and the Atheist. In Search of Humanism Among the Primates)

Lekka, przyjemna lektura nt. zakorzenionych w nas grupowych mechanizmów współczucia i empatii, moralności której nie narzuca religia, a która po prostu wpisana jest w naszą konstrukcję biologiczną*.

Autor wypowiada się bardzo swobodnie, z dystansem do otaczającej nas rzeczywistości, mądrze posługuje się przykładami, przytacza ważne obserwacje i analizy. Całość ma charakter popularnonaukowej publicystyki. Plusem tekstu jest przywołanie postaci Jhieronimusa Boscha i jego twórczości, która podobnie jak malarstwo Bruegla koresponduje z tematem rozważań de Waala. (Minusem to, że jego obrazy bywają nadinterpretowywane; malarz dawał się ponieść fantazji, nierzadko malował to co estetycznie mu odpowiadało, bez szczególnego zamysłu stworzenia zagadkowej metafory – zapewne dobrze się przy tym bawiąc, tak jak Beksiński).

W książce znajdziemy wiele powtórzeń względem „Our Inner Ape”, a zapewne także innych publikacji de Waala. Powtórzenia mają charakter parafraz, wspomnień i skrótów – z perspektywy czytelnika wcześniejszych pozycji może to być odbierane jako tworzenie kolejnej wersji tego samego tytułu.

Książkę czyta się z przyjemnością, tłumaczenie Krzysztofa Kornasa (2014) wydaje się być bardzo dobre, poza garstką omyłek pomiętych przez redakcję i korektę, które koniecznie należałoby poprawić w kolejnym wydaniu** – wszystko OK. Dla młodszego czytelnika „Bonobo i ateista” będzie bodźcem do właściwego ukierunkowania poglądów, zachętą do pielęgnowania postaw prospołecznych i wnikliwego oglądu na otaczający nas świat. Prawidłowo ukształtowani dorośli, którzy mają już swoje lata – docenią niezwykła życzliwość autora, jego pasję, ciekawe uzasadnienia obserwacji i dobry styl.

(Tytułowy ateista to de Waal. O samych bonobo jest tutaj mniej więcej tyle co o szympansach i innych małpach).


* W posłowiu, w zasadzie zbędnym wobec pełnej klarowności stylu de Waala, przeczytamy, że badacz: „stara się zrozumieć naturę ludzką, badając zachowania naszych gatunków siostrzanych. Centralnym zagadnieniem jest pochodzenie moralności. [...] przeprowadza atak na teorię fasady, która głosi że ludzie są z natury egoistami, a wszystkie przejawy moralności zawdzięczamy kulturze [...]. Frans de Waal przekonuje Czytelnika, że ludzka moralność stanowi rozwiniecie zakorzenionych w biologii umiejętności społecznych” (str. 363-364). Warto nadmienić, że autor nie atakuje, spokojnie i rzeczowo kontestuje to co według jego ustaleń nie odpowiada faktom. Niekiedy wręcz przesadnie stara się nie zrazić do swoich poglądów, a razy wymierza swoim „kolegom po fachu” (Dawkins, Hitchens), właśnie za nadmierną wojowniczość. W tym samym posłowiu pada pytanie„dlaczego de Waal nie bierze w ogóle pod uwagę możliwości, że nadbudowana zdolnościami społecznymi ssaków ludzka moralność może być odbiciem reguł moralnych, o których istnieniu mówią doktryny religijne”: (str. 367). Autor twierdzi że to dobro jest czymś pierwotnym, czego konsekwencją jest wytworzenie założeń moralnych powiązanych z religią, a w takim ujęciu* mowa jest o jakimś nienazwanym wszechprawie pochodzącym od siły nadrzędnej, tutaj ewidentnie piszący ma na myśli Boga.
* Stanowisko wyrażone w sposób nieco zagmatwany.
** UWAGI: stopka redakcyjna – Wikimedii? Wikiemedia Commnos – to są wiki-media, wiki-mediów w spolszczeniu, zła końcówka, powinno być bez zmian; str. 15 – ma parę czy tworzy parę?; str. 24 – ofiary (ofiarę); 65 – jak mogła mu wyparować skoro zmarł w XIX w? Jakiemu Darwinowi zatem?; str. 72 – dokument opierał się na faktach... w przypadku filmów dokumentalny jest to oczywiste; str. 79 – jej (swoją); str. 102 – błąd w składni tekstu (brak przerw między wyrazami, zbyt gęsto); str. 126 – w tekście pada że ksiądz w stronach Autora mógł liczyć na poczęstunek, jako uzasadnienie pada: „gdyż wszyscy wiedzieli, że duchownym żyje się dobrze” – ??? – gdyby była tu odwrotność, że żyje się im źle, albo że należy żyć dobrze z duchownymi, miałoby to jakiś sens; str. 131 – z książki „Bóg nie jest wielki” można wywnioskować, że Hitchens tkwił w religii głownie z uwagi na relacje uczuciowe z religijnymi partnerkami, którym zależało na religijnych ceremoniach zaślubin i ogólnym poszanowaniu kultury w jakiej funkcjonowały; str. 134 – fakt (faktu); str. 226 – zostawiono w oryginale FROM; str. 335 – Yeroena (Yeroen).



Omówiony w książce eksperyment z kapucynkami:
Two Monkeys Were Paid Unequally: Excerpt from Frans de Waal's TED Talk
https://www.youtube.com/watch?v=meiU6TxysCg

+

Osobiście spotkałem się nie tak dawno z pytaniem które w zamyśle żądającego odpowiedzi miało być zapewne miażdżące i sprytnie wykazywać jego rację: jak bez wiary w Boga odróżniasz dobro od zła?
Pamiętam że zbaraniałem. Co ma piernik do wiatraka? Każdy człowiek wie co sprawia mu przykrość i umie wczuć się w rolę innej osoby, każdy ma jakąś zdolność do empatii – mniejszą lub większą. Nikt nie lubi być krzywdzony, okradany czy pomawiany – a łzy, krzyk i apatia nie są świadectwami zadowolenia. Dobro może być różnie rozumiane, bo dla każdego dobre jest co innego, ale złem jest zawsze i niezmiennie to co wyrządza komuś krzywdę, natomiast wolność mojej osoby kończy się tam gdzie zaczyna wolność innej. To jest proste i oczywiste. Nie czyń drugiemu co tobie niemiłe – nie trzeba skrajnie wysokiego IQ by to rozumieć. Czy te przeredagowane formułki z katechizmu są aż tak bardzo odkrywcze? To brzmi tak jakby bez nich ludzie kompletnie nie wiedzieli co robić. Poza tym dochodzi smutny fakt że wielu chrześcijan bardziej motywuje do pozytywnego zachowania strach przed wieczną karą niż świadomość że mogą komuś zaszkodzić.

Niestety, ludzie deklarujący się jako wierzący zwykle nie robią głębszych analiz co do spraw wybiegających poza ich codzienną egzystencję, i wypowiadają się równie chętnie co pochopnie, więc takie pytanie, podbudowane przeświadczeniem że „poganie” i ateiści to w mniejszym lub większym stopniu degeneraci – raczej nie powinno dziwić.

Twierdzenie że gdyby nie było Boga, religii oraz jej nakazów, nie byłoby rozróżnienia dobra i zła, nie byłoby też wiadomo co można a czego nie, i nic nie miałoby sensu – jest świadectwem bezmyślności oraz silnej indoktrynacji (czerpiącej pełnymi garściami z mitu Sodomy i Gomory, Potopu i innych bajek). Jest to bezgranicznie smutne.

Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych (2013) – Frans de Waal
(The Bonobo and the Atheist. In Search of Humanism Among the Primates)

Lekka, przyjemna lektura nt. zakorzenionych w nas grupowych mechanizmów współczucia i empatii, moralności której nie narzuca religia, a która po prostu wpisana jest w naszą konstrukcję biologiczną*.

Autor wypowiada się...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

 "Bonobo i ateista" Fransa de Waal, to książka w której autor przedstawia źródła pochodzenia moralności. Polemizuje z neoateistami m.in. Dawkinsem. To jednak nie tylko książka o ewolucji i prezentacji cech porównawczych naczelnych i naszego najbliższego człekokształtnego Bonobo. Wiele ciekawych opisów malarstwa Boscha i prezentacja wielu lektur, które za sprawą de Waal'a znalazły się na mojej liście życzeń. Gorąco polecam.

 "Bonobo i ateista" Fransa de Waal, to książka w której autor przedstawia źródła pochodzenia moralności. Polemizuje z neoateistami m.in. Dawkinsem. To jednak nie tylko książka o ewolucji i prezentacji cech porównawczych naczelnych i naszego najbliższego człekokształtnego Bonobo. Wiele ciekawych opisów malarstwa Boscha i prezentacja wielu lektur, które za sprawą de Waal'a...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

dialog, nie walka

dialog, nie walka

Pokaż mimo to

"Nie mam cierpliwości do tych, którzy mówią, że podniecenie seksualne przynosi ujmę i że bodźce seksualne mają swoje źródło nie w naturze lecz grzechu. Nic dalszego od prawdy. Tak jakby małżeństwo, którego funkcja nie może zostać spełniona bez tych zachęt, nie wznosiło się ponad winę. Skąd pochodzą te bodźce u innych żywych stworzeń? Z natury czy z grzechu? (Erazm Rotterdamu 1519:66)".

Frans de Waal próbuje w swojej książce znaleźć miejsce w świecie, w którym nauka i religia mogłyby ze sobą w zgodzie współżyć. Mimo deklarowania swojego ateizmu stara się zrozumieć, jak ważną rolę może spełniać religia w naszym społeczeństwie, będąc bodźcem dla zachowań empatycznych czy wręcz altruistycznych. Próbuje znaleźć również odpowiedź na pytanie, czym religia może być zastąpiona czymś innym. Czy nasze prawo moralne i empatia potrzebują nałożonych z góry zasad religijnych by dobrze prosperować?
Sięga on do zachowań bonobo, szympansów czy innych zwierząt, by udowodnić, że my, ssaki, mamy empatię i chęć niesienia pomocy zakorzenione w sobie od bardzo dawna, i nie potrzebujemy religii by je w sobie wzbudzić.

Ciekawa polemika na temat "walki" pomiędzy nauką a religią.

"Nie mam cierpliwości do tych, którzy mówią, że podniecenie seksualne przynosi ujmę i że bodźce seksualne mają swoje źródło nie w naturze lecz grzechu. Nic dalszego od prawdy. Tak jakby małżeństwo, którego funkcja nie może zostać spełniona bez tych zachęt, nie wznosiło się ponad winę. Skąd pochodzą te bodźce u innych żywych stworzeń? Z natury czy z grzechu? (Erazm...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Dla tych, co uważają, że bez religii nie ma moralności :)

Dla tych, co uważają, że bez religii nie ma moralności :)

Pokaż mimo to

Autor z niezwykłą precyzją udowadnia, w jaki sposób zrodziła się moralność, i dlaczego do prawidłowego, moralnego funkcjonowania jednostki i społeczeństwa, nie potrzeba religii czy też wiary w coś, czego nie da się wykazać obiektywnie. Moralność jest częścią naszej natury, nas samych, co autor wykazuje podpierając się odkryciami nauki, obserwacjami wśród naczelnych i homo sapiens.

Czy jednak religia była nam zawsze zbędna? Teza stawiana pokazuje, że niekoniecznie, że fakt, iż była tak powszechna, dowodzi czegoś odwrotnego.

Książka trafnie polemizuje z teorią fasady i przeświadczeniem, że człowiek u swoich podstaw jest samolubnym egoistą.

Autor z niezwykłą precyzją udowadnia, w jaki sposób zrodziła się moralność, i dlaczego do prawidłowego, moralnego funkcjonowania jednostki i społeczeństwa, nie potrzeba religii czy też wiary w coś, czego nie da się wykazać obiektywnie. Moralność jest częścią naszej natury, nas samych, co autor wykazuje podpierając się odkryciami nauki, obserwacjami wśród naczelnych i homo...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Zupełnie inny ateizm ;)

A tak serio, książka to krótki przegląd na temat ewolucyjnych źródeł naszego tzw „humanizmu”, a raczej (po lekturze tej książki) należałoby powiedzieć, źródeł zachowań prospołecznych, które przejawiają także blisko z nami spokrewnione naczelne.

To niezwykle budując lektura na temat źródeł dobra tkwiącego w nasz i mające biologiczne zakorzenienie. Książka jednak niczego nie przesądza, po prostu pokazuje jak w określonych sytuacjach zachowują się Szympans, Bonobo czy Goryl. My z kolei – jako ludzie – niesiemy w naszych genach cząstki tych zachowań. Wiemy że mamy z nimi wspólnego przodka – zatem ten przodek miał w sobie wszystkie te cechy, które potem przekazał m.in. nam. Oczywiście jak widać Bonobo czy Szympansy przejawiają także sporo różnic w zachowaniu – zatem na tej podstawie nie można twierdzić że jesteśmy jednoznacznie pokojowi czy wojenni, czy jeszcze jacyś inni. Jesteśmy sobą, odrębnym gatunkiem – ale nasza wyjątkowość jest o wiele mniejsza niż można się wydawać i zdecydowana większość postaw które łączymy z humanizmem – nie są odrębne tylko dla nas.
Widać to także na poziomie mózgu – ten małpi ma w zasadzie wszystkie elementy ludzkiego, jest po prostu sporo mniejszy.

Niezły materiał do przemyśleń – najlepszy dowód jaki do tej pory czytałem na naszą bliskość świata zwierząt. Do tego przedstawiony w pogodny, przyjazny sposób, bez nacisku na zwalczania innych poglądów.
Tu przechodzimy krótko do drugiego wątku tj ateizmu. Autor mocno go deklaruje, ale jednocześnie nie chce narzucać (jak choćby walczący Dwkins), pokazuje jak bardzo potrzeby religijne są immanentne dla ludzi, nawet jeśli są jakąś ewolucyjną pozostałością, to są elementem naszej natury. Teorie ekonomiczne – których Autor nie zna, podpowiadają że religia była niezbędna by zarządzać większymi społecznościami, że jesteśmy dobrzy w obrębie bliskich krewnych i znajomych, a im bardziej skomplikowane społeczeństwo tym bardziej ten element maleje. Pojawia się potrzeba wielkiego Oka które wszystko widzi i wszystko osądzi, no ale to już zupełnie inny wątek.

Książkę zdecydowanie polecam, poza tymi wszystkimi zaletami, dochodzi jeszcze przegląd badań nad zachowaniami Naczelnych.

Zupełnie inny ateizm ;)

A tak serio, książka to krótki przegląd na temat ewolucyjnych źródeł naszego tzw „humanizmu”, a raczej (po lekturze tej książki) należałoby powiedzieć, źródeł zachowań prospołecznych, które przejawiają także blisko z nami spokrewnione naczelne.

To niezwykle budując lektura na temat źródeł dobra tkwiącego w nasz i mające biologiczne zakorzenienie....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Czy zastanawialiście się kiedyś nad tym skąd bierze się moralność? Gdzie ma swój początek? Czym jest altruizm? Empatia? I przede wszystkim.. czy moralność może istnieć bez religii? Wielu ludzi uważa że nie i że wszystkich tych cech uczymy się przez całe życie. Światowej sławy prymatolog Frans de Wall jest odmiennego zdania. Twierdzi że z natury jesteśmy wyposażeni w cały zestaw. Podejmuje się trudnego zadania zaprezentowania na podstawie wieloletnich badań na szympansach i bonobo, biologicznych podstaw moralności. Pokazuje że nie tylko my odczuwamy smutek, strach, wstyd czy radość i nie tylko my potrafimy okazywać empatię i poświęcenie. Przedkładać dobro innych nad własne. Autor nie zmusza nas do przyjęcia swoich poglądów, stawia nam natomiast kolejne pytania, na które odpowiedzieć musimy już sobie sami.
Książka znalazła się na liście dziesięciu najlepszych książek naukowych "New Scientist" w 2013 roku.

Czy zastanawialiście się kiedyś nad tym skąd bierze się moralność? Gdzie ma swój początek? Czym jest altruizm? Empatia? I przede wszystkim.. czy moralność może istnieć bez religii? Wielu ludzi uważa że nie i że wszystkich tych cech uczymy się przez całe życie. Światowej sławy prymatolog Frans de Wall jest odmiennego zdania. Twierdzi że z natury jesteśmy wyposażeni w cały...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Ciekawa. Godna polecenia.
Choć w paru miejscach książka jest trochę chaotyczna przez dygresje autora, który mocno odbiega od głównego wątku.

Ciekawa. Godna polecenia.
Choć w paru miejscach książka jest trochę chaotyczna przez dygresje autora, który mocno odbiega od głównego wątku.

Pokaż mimo to

Gdybym wcześniej nie interesowała się bonobo i naczelnymi, pewnie po przeczytaniu książki byłabym zachwycona. Teraz jestem po prostu zadowolona – odświeżyłam wiedzę i dowiedziałam się czegoś nowego.

Gdybym wcześniej nie interesowała się bonobo i naczelnymi, pewnie po przeczytaniu książki byłabym zachwycona. Teraz jestem po prostu zadowolona – odświeżyłam wiedzę i dowiedziałam się czegoś nowego.

Pokaż mimo to