Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Sprawa pakowacza Hanti

W składzie makulatury na ulicy Spalonej w Pradze Bohumil Hrabal spotkał w latach 50-tych Jindricha Paukerta - pierwowzór bohatera "Zbyt głośnej samotności. Mimo swoich prawie 40-stu lat początkujący pisarz, doktor praw trafia po resocjalizującej pracy w kladeńskiej hucie do praskiego skupu makulatury. Kiedy czyta się literackie wspomnienia pisarza z tamtego okresu, wydaje się, że to najpiękniejszy okres jego życia: dom na Grobli Wieczności czyli stara kuźnia przerobiona na mieszkanie, wędrówki po praskich mordowniach (tak zwany slalom gigant, opisany także w "Głośnej samotności"), magiczne postaci przyjaciół takich jak Vladimir Boudnik czy właśnie Jindrzich Paukert.

"Zbyt głośna samotność" zostaje wydana w 1976 roku, kiedy Hrabal był już popularnym twórcą o ustalonej pozycji przede wszystkim dzięki oskarowej adaptacji "Pociągów pod specjalny nadzorem", których był współscenarzystą. Od tamtego czasu sporo się w życiu pisarza pozmieniało. Hrabal powoli oswajał się ze swoją starością, ale na kształt książki miały wpływ wydarzenia polityczne, mające miejsce w połowie lat siedemdziesiątych. W tym czasie Hrabal był nękany przez Służbę Bezpieczeństwa jako autor funkcjonujący w dwóch obiegach literackich - tym oficjalnym i legalnym oraz samizdatowym, związanym z działaniem opozycji politycznej na czele z Vaclavem Havlem. Efektem zabiegów bezpieki było nakłonienie pisarza do wykonania gestów lojalności wobec komunistycznej władzy. Nabrało to szczególnie mocnego znaczenia po opublikowaniu przez Havla i opozycję "Karty 77",której Hrabal nie podpisał i wielu miało mu za złe jego konformistyczną postawę.

Ten ból związany z odczuwaniem swych moralnych dylematów stanął u źródła powieści "Zbyt głośna samotność". Hrabal, będący zawsze poza polityką, czuł się w tym momencie swojego życie wyjątkowo silnie uwikłany w procesy historyczne, w których uczestniczyć po prostu nie chciał. Mógł czuć się podobnie jak bohater "Zbyt głośnej samotności" - odstawiony na boczny tor i niezrozumiany.

Tak właśnie funkcjonuje Hantia - wykształcony mimo woli pakowacz makulatury ze składu na ulicy Spalonej. Jest to człowiek wewnętrznie rozerwany pomiędzy miłość do książek a ich niszczenie. Swoją pracę traktuje jak dzieło sztuki, bowiem każda paczka sprasowanego w sześciany papieru stanowi osobistą realizację twórczą, każda ma swój indywidualny charakter, każda niesie w sobie otwartą księgę i myśl, choć nie wie o tym nikt oprócz Hanti. Jego sztuka ma zatem charakter całkowicie bezinteresowny, nikt nie wie, że sprasowany papier jest artystyczną kreacją. Tam, gdzie wielkie myśli i dzieła niszczy się w potężnych kadziach jako nikomu już niepotrzebne, tam na dnie piwnicy praskiego skupu makulatury siedzi samotny człowiek, który, kochając swoje książki, zarazem posyła je na śmierć. "Zbyt głośna samotność" to głównie opowieść o przemijającej epoce słowa pisanego.

Czas Hanti dobiega końca. W skupie makulatury na Bubnach działa już automatyczna prasa, o wiele bardziej wydajna niż zmęczony, stary człowiek, który porównuje swe dzieło do pracy Syzyfa. Prasa na Bubnach nie ma tych dylematów i refleksji, jest skuteczna i nie istnieje dla niej ilość, która mogłaby ją przerosnąć. Hantia wie, że to koniec jego głośnej samotności, którą chciał uczynić piękną. Nadchodzi czas młodych ludzi, dla których ten świat nie będzie wiecznym borykaniem się z bólem istnienia, próbą odgadnięcia sensu i pragnienia piękna. Zautomatyzowana, radosna ludzkość, która idzie dziarsko do przodu, mija obojętnie przechodzących obok, szarych i nieciekawych Syzyfów, Lao Cy i Chrystusa, Hantię.

"Zbyt głośna samotność" to powieść tak wielowarstwowa i pełna znaczeń, że czytając ją po raz trzeci, miałem wrażenie, że czytam zupełnie inną książkę. Nie sposób w kilku zdaniach zawrzeć, o czym jest ta krótka, napisana poetyckim, barwnym językiem proza - dla każdego na pewno będzie czymś innym, bo w tym tkwi siła twórczości Bohumila Hrabala, który tworząc swój subiektywny świat, potrafił skłonić odbiorcę do stworzenia własnej wersji dzieła. Jest w tym utworze gorycz, żal i melancholia, ale jest w nim także głębokie przekonanie, że życie jest dziełem sztuki i że nie wolno nam o tym zapomnieć.

Sprawa pakowacza Hanti

W składzie makulatury na ulicy Spalonej w Pradze Bohumil Hrabal spotkał w latach 50-tych Jindricha Paukerta - pierwowzór bohatera "Zbyt głośnej samotności. Mimo swoich prawie 40-stu lat początkujący pisarz, doktor praw trafia po resocjalizującej pracy w kladeńskiej hucie do praskiego skupu makulatury. Kiedy czyta się literackie wspomnienia pisarza z...

Autosarkazm a la Houellebecq

Oto kolejne wybitne, conajmniej wybitne, dzieło mistrza francuskiej prozy. Po seksie, internecie, wojnie płci Houllebecq bierze na warsztat sztukę współczesną, a przy okazji bierze na warsztat samego siebie. Dystans i chłód, z jakim autor rozprawia się kultem cywilizacji technicznej, jest urzekającym zamrożeniem wszystkich zmysłów na czas lektury.

Lekkość literackiej formy i ważkość treści - połączyć te dwa elementy potrafi tylko Houellebecq. Kiedyś Kazan miał taką umiejętność, dziś ze znanych mi pisarzy może Pamuk, ale jego proza jest jednak mocno literacka, nie to co sucha, precyzyjna składnia autora "Mapy...". Ten styl tworzy wyjątkowy kontrast między obojętnością współczesnej cywilizacji a humanistyczną wrażliwością pisarza, który nie godzi się na zatomizowaną rzeczywistość otaczającego świata.

Współczesna sztuka jest dla Houellebecqa pretekstem do rozważań na temat alienacji społeczeństwa konsumpcyjnego. Wszystko kręci się tutaj wokół pieniądza, który staje się jedynym obiektywnym narzędziem miary sukcesu. Współczesność pozbywa się hipokryzji wartości duchowych i koncentruje się na wartości pieniądza. Sztuka, która nie odnosi się do konsumpcyjnych doświadczeń człowieka nie jest zatem godna nadania jej statusu prawdy, co musi cechować autentyczne dzieło. Właśnie taka jest sztuka Jeda, wybitnego plastyka, który swe artystyczne obsesje kieruje na przedmioty codziennego użytku, mapy, bohaterami swoich obrazów czyni tytanów biznesu takich jak Steve Jobs i Bill Gates. Jest zatem "Mapa i terytorium" opowieścią o kresie sztuki, o niemożności estetycznego opisu świata, gdzie twórczość ma typowo merkantylny charakter, a ludzie są bardziej dysponentami pieniądza niż czującymi istotami. Taki jest także świat Jeda - zawieszony w pustce przedmiotów i tęskniący jednocześnie za czysto ludzką relacją, która zawsze okupiona jest cierpieniem. Owo cierpienie to skończoność, konieczność śmierci w coraz bardziej rozpędzonym świecie, gdzie zanikają połączone rytmy przyrody i tradycji, a pozostaje gwałtowny chaos materii. Mamy tu także tęsknotę za ideami tradycji chrześcijańskiej. Średniowiecze i pomysły prerafaelitów, sięgające poza renesans, to ironiczna mimo wszystko alternatywa dla alienacji współczesnego człowieka przesłoniętego przez przedmioty - gotyk ze swoją anonimowością i antypragmatyzmem jako ponadczasowy wzorzec sztuki.

Oprócz sztuki mamy tutaj spotkanie dwóch samotnych wysp - Jeda i Houellebecqa. Ten autosarkstyczny komentarz do własnego życia jest zabiegiem zniewalającym. Autor dystansuje się tutaj do samego siebie i do wykonywanej profesji. Naigrywa się przy tym z czytelników, pragnących zgłębić tajemnice jego prywatności. Wytycza tym samym Houllebecq wyrazistą granicę miedzy swoją osobą a swoją twórczością. Nazywając siebie w pewnym momencie celebrytą, uświadamia nam jak specyficznym obiektem publicznych zachwytów jest sam Houellebecq - chyba antycelebrytą wszech czasów, znikającym w tajemniczy sposób przed zaplanowanymi spotkaniami z czytelnikami. W swym zdystansowaniu do siebie autor przekracza wszelkie granice - tylko tyle mogę zdradzić. Z tej książki na pewno nie dowiemy się, kim jest "prawdziwy" Houllebecq.

Ostatnia część to kryminalna historia, gdzie następuje powrót do zasadniczej myśli autora "Cząstek elementarnych" - do pytania o śmierć . Jest tutaj temat ten poruszony w kontekście popkulturowej funkcji śmierci jako odrealnionej, usuniętej z prawdy, usuniętej z rzeczywistości w świat fikcji. Śmierć jako kolejna rzecz na sprzedaż. Szwajcarska firma "Digestis", oferująca komercyjną eutanazję jest symbolem śmierci Europy. Jest to także pytanie o możliwość jej odrodzenia się.

Dużo myśli, dużo refleksji - ta książka wymaga niewątpliwie głębszego opracowania, niż kilka zdań, próbujących ogarnąć ocean bolesnej ironii na temat świata, w którym przyszło nam żyć. O dziwo na dalszy plan schodzi tutaj rola popędu seksualnego, która przychodzi do Houellebecqa z dekadenckiej, bezcelowej koncepcji Schopenhauera, jakby padł ostatni bastion sensu, którym stała się sypialnia. Nie ulega wątpliwości, że "Mapa i terytorium", mimo iż napisana prostym, atrakcyjnym językiem, jest jedną z najważniejszych powieści początku nowego tysiąclecia. Pytanie tylko, czy my, Europejczycy, będziemy umieli odpowiedzieć na postawione w niej pytania o współczesny kształt naszej cywilizacji.

Autosarkazm a la Houellebecq

Oto kolejne wybitne, conajmniej wybitne, dzieło mistrza francuskiej prozy. Po seksie, internecie, wojnie płci Houllebecq bierze na warsztat sztukę współczesną, a przy okazji bierze na warsztat samego siebie. Dystans i chłód, z jakim autor rozprawia się kultem cywilizacji technicznej, jest urzekającym zamrożeniem wszystkich zmysłów na czas...

Oto autentyczny krwisty befsztyk. Autentyczna powieść bez panierki fikcji. Wyrwana flakom opowieść o życiu i śmierci. Projekt absolutny. Czy ta formuła zawiedzie? Pytam przed lekturą kolejnych części.

Oto autentyczny krwisty befsztyk. Autentyczna powieść bez panierki fikcji. Wyrwana flakom opowieść o życiu i śmierci. Projekt absolutny. Czy ta formuła zawiedzie? Pytam przed lekturą kolejnych części.

Najman, głupcze!

Z jednej strony ilość wazeliny, którą obdarzył autor swego mentora może spowodować, że Pan Jerzy powróci z zaświatów i wytrzaska porządnie Najmana po pysku - jak na boksera przystało. Z drugiej strony ilość samouwielbienia i przekonanie o własnej wielkości to popis bezceremonialnej megalomanii, jakiego wcześniej nie potrafiłem sobie wyobrazić. Książkę ratuje trzeci bohater - Przemysław Saleta. Saleta - tchórz, Saleta - niewierny mąż, Saleta - zdrajca. No i jest Czewa. Czewa Najmana. Czewa, której znać nie chcę. Książka Najmana pokazuje to, czego domyślałem się od dłuższego czasu - miasto "świętej wieży" to nie od dziś teren, gdzie rozwijają się doskonale pasożyty z gatunku półgłówków przekonanych co do jednej rzeczy na tym świecie - do własnej wielkości.

Najman, głupcze!

Z jednej strony ilość wazeliny, którą obdarzył autor swego mentora może spowodować, że Pan Jerzy powróci z zaświatów i wytrzaska porządnie Najmana po pysku - jak na boksera przystało. Z drugiej strony ilość samouwielbienia i przekonanie o własnej wielkości to popis bezceremonialnej megalomanii, jakiego wcześniej nie potrafiłem sobie wyobrazić. Książkę...

http://lubimyczytac.pl/profil/6040/lapsus/oficjalne-recenzje/1/3276/z-persp...

http://lubimyczytac.pl/profil/6040/lapsus/oficjalne-recenzje/1/3276/z-persp...

Życie jest sztuką pamięci

Notes. Dziś przedmiot nieco anachroniczny, zastąpiony przez elektroniczne nośniki danych. W „digiświecie” nawet taki notes zbyt wielki, a w dodatku się rozlatuje. „Ostatnie rozdanie” jest także książką nieco anachroniczną. Wiesław Myśliwski zachowuje się tak, jakby obce mu były wszelkie przepisy na bestseller, ignoruje wszelkie powieściowe zasady, a przede wszystkim - o zgrozo - pisze książkę o rozlatującym się notesie. Boże, dzięki Ci za Wiesława Myśliwskiego i jego twórczość! I za to, że mogłem przeczytać jeszcze jedną jego powieść!

Z takich modnych ostatnio określeń wyświetla mi się w związku z tą książką takie - „slow reading”, coś na wzór „slow food”, że zamiast się spieszyć, zwalniamy, żeby móc się lepiej skoncentrować. W wypadku książki Wiesława Myśliwskiego to sama powieść skłania czytelnika do takiego właśnie „powolnego czytania”. Czyżby nestor polskiej epiki był paradoksalnie arcynowoczesnym, doskonale wyczuwającym tendencje na rynku księgarskim, graczem?

Powyższy trop wcale nie jest tak irracjonalny, jak mogłoby się z pozoru wydawać. Sam tytuł nawiązuje do gry w karty - „Ostatnie rozdanie”. Narrator, człowiek, o którym dowiadujemy się w trakcie powieści całkiem wiele, a jednak cały czas nie wiemy nic, grywa w pokera niemal zawodowo, choć najważniejsze są te partie, które rozgrywa z szewcem Mateją o marne stawki. To one są symbolem przemijania i pozornie zmarnowanych chwil, które w ogólnym rozrachunku okazują się najważniejsze. Podobnie jak symboliczne jest prucie odzieży, któremu nasz bliski i nieznajomy zarazem bohater oddaje się, ucząc się krawiectwa w zakładzie Radzikowskiego.

Bohater odniósł sukces. Powinien być z siebie zadowolony. Nie jest. Rozpadający się notes mówi mu o wszystkim, czego w życiu nie zrobił, o tym jak mało ważne są rzeczy, do których tak wielką wagę na co dzień przywiązywał. Czas przepływa nam przez palce, a my nie umiemy dostrzec tego, co istotne. Nie potrafimy zrozumieć sami siebie, a co dopiero świata, który nas otacza. Nie mniej wszystko jest ważne. Czasem prosty gest wart więcej niż kariera, sława, sukces. Tylko jak zrozumieć tę banalną w sumie prawdę?

Piękny jest u Myśliwskiego wątek miłosny, który jest miłosny, a jakby całkiem obok tej miłości. Jakby ta miłość była czymś niemożliwym, jakby prawdziwa miłość była tylko marzeniem o niej, jakby jej istota płynęła z niemożliwości zaistnienia, jakby samo życie sprowadzało ją do funkcji czegoś pośledniejszego, biologicznego, społecznego, wszystkiego co skazuje ją na niespełnienie. Wzajemne przyciąganie i odpychanie pierwiastka męskiego i kobiecego. I może wydawać się to strasznie staroświeckie, niemodne, wytarte, ale sposób, w jaki mówi o tym Myśliwski jest tak cudownie anachroniczny, że aż wyjątkowy, dziś już niespotykany. Jakbyśmy zdążyli z tą nieszczęsną miłością zrobić już wszystko, ale nie to, co powinniśmy.

Powieść Myśliwskiego to notes, zbliżenia, skojarzenia i dygresje. Ledwie ujdziemy kilka kroków do przodu, zaraz musimy wracać, zbaczać, wchodzić w boczne uliczki naszego życia. Kluczymy w tym modnym dziś „slow reading” we wszystkich kierunkach nie więcej niż 50 stron dziennie. Razem z bohaterem wahamy się i podejmujemy decyzje, które i tak okazują się bez znaczenia. „Ostatnie rozdanie” to głównie powieść o działaniu ludzkiej pamięci, bowiem tylko ona pozostanie z nami do samego końca.

Życie jest sztuką pamięci

Notes. Dziś przedmiot nieco anachroniczny, zastąpiony przez elektroniczne nośniki danych. W „digiświecie” nawet taki notes zbyt wielki, a w dodatku się rozlatuje. „Ostatnie rozdanie” jest także książką nieco anachroniczną. Wiesław Myśliwski zachowuje się tak, jakby obce mu były wszelkie przepisy na bestseller, ignoruje wszelkie powieściowe zasady,...