Jesteśmy społecznością, która kocha książki

To zemsta na Polsce. Kiedyś Stanisław Barańczak napisał recenzję „Balu w Operze” Tuwima, dając jej tytuł „Zemsta na słowie”. Literatura jako narzędzie zemsty sprawdza się nienajgorzej. Krzysztof Varga w „Trocinach” we wspaniały wręcz sposób leje frustrację na Rzeczpospolitą Polską, zahaczając bryzgiem i na PRL. Jest to książka nieomal bezdialogowa, będąca strumieniem myśli bohatera, płynąca narracją jak Czarny Dunajec – z kamienia na kamień, ze skojarzenia w skojarzenie, od brzegu do brzegu i po wszystkim jak leci. Krzysztof Varga ma rewelacyjny flow, swoją słynną frazę w szyku przestawnym. „Trociny” to jakby niekończący się felieton, superwszechstronny dotykający co sekunda jakichś jątrzących się polskich ran, polskich traum, a przynajmniej polskich nagniotków. Polskiej codzienności, która każdego z nas w jakiś sposób drażni, wkurza, zasmuca, albo przeraża. Jest tam wszystko, jak w „Weselu” Smarzowskiego – całe nasza małość i bylejakość. Jak powiedział to jeden mój kolega: każdy to kiedyś widział, tylko nigdy w takim natężeniu. Strumień świadomości płynie wartko i z potworną ironią, bohater wspomina i jednocześnie wypomina światu wszystko – swoje dzieciństwo na niechcianej działce rodziców, rodzinne kłótnie, okropieństwa i ohydztwo polskiej wsi, straszliwe pejzaże miejskie, fatalną i kiczowatą architekturę, nudną pracę, zmarnowane życie oraz PKP. Wydawałoby się, że taki oto Najczarniejszy Dunajec będzie dla czytelnika nie do zniesienia. Jest wręcz przeciwnie. Traumatyczne zwierzenia z osaczającej codzienności mienią się wprost od bon-motów, zjadliwej złośliwości prawie co akapit: „Dzięki tym niekończącym się remontom magistrali kolejowych, powodującym nieustanne wydłużanie się czasu podróży, Polska wydaje się coraz większa, a przejechanie z jednego jej krańca na drugi zajmuje już tyle czasu, ile przejechanie z Florydy do Kaliforni, za chwilę Polska będzie wielka jak Ameryka, a może nawet jak Rosja, wielka i potężna, potężna i nieśmiertelna, nieśmiertelna, a więc niezwyciężona, niezwyciężona, a zatem wieczna. I to wszystko dzięki Polskim Kolejom Państwowym” Natłok wkurwu i frustracji, zdolny, zdawałoby się, zamęczyć czytelnika niespodziewanie wciąga (mnie wciągnął). Człowiek staje się coraz bardziej ciekawy na cóż to jeszcze zdolny jest narzekać bohater Vargi (a może to alter ego autora?) – bo czyta i aż nie wierzy w to co czyta. On narzeka właściwie w każdym zdaniu. Czytelnik śledzi z coraz większym zainteresowaniem meandry wściekle ironicznych myśli, skatologicznych porównań i maksymalnego turpizmu, nie oszczędzającego żadnych obrazów – od czerwi toczących martwe ciała (w wyobraźni bohatera – ciała osób, którym jest niechętny),poprzez zagrodowe szlachtowanie świń po toaletowe wyziewy z wagonów osobowych na trasie Warszawa-Kutno. Skondensowana, wielostronicowa niechęć do świata i losu pędzi niczym pociąg pospieszny - bohater jest z zawodu korporacyjnym komiwojażerem, traktuje krótki fragment swojego życiorysu jako okazję do komentowania co mu się tylko na oczy nawinie. Niestety, oprócz absurdalnego natężenia frustracji, jest też w tym wszystkim sporo prawdy. Przyzna to każdy, kto czyta „Trociny”. I każdy, kto trochę zna nasz kraj. Obserwacje celne. Jest w tym jakiś polski uniwersalizm. Poniekąd każdy z nas, od czasu do czasu, pragnąłby wyrazić rozpaczliwym bluzgiem swoją niechęć do rzeczywistości – pod tym względem bohater Vargi jest w stanie spełnić każde oczekiwania. Folguje sobie aż do absurdu. Varga w „Dzienniku Hipopotama” obrażał się, bo recenzenci piszą, że w jego powieściach „fabuła jest pretekstowa”, czym przyczyniają się do dołowania jego książek na rynku. Napiszę zatem, że fabuła „Trocin”, choć prosta, jest w sporym stopniu zaskakująca. A spośród morza sfrustrowanych superpolskich obserwacji każdy znajdzie w tej książce coś własnego. Polecam, choć nie jest to lektura podnosząca na duchu.