Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Dymsza to przypadek jedyny w swoim rodzaju. Przypadek nieuleczalnie chory na dobry humor.
-'Czy ma Pan jakiegoś ulubionego autora?'- zapyta go pewnego razu dziennikarz, licząc zapewne na jakieś wynurzenia natury literackiej.
-'Właściwie najlepiej lubię czytać gazety, działy: wypadki i kradzieże. Jest to interesujące, a pozatem spotyka się nazwiska znajomych i przyjaciół. [...]
-Jak należy zdobywać kobiety i jak Pan to robi?
-Mam bardzo prosty sposób: uderzam pałką po głowie i już gotowa. A w ogóle postępuję z kobietami, jak cham: za rączkę i do domu" *

Czytając książkę śmiałam się nie raz i nie dwa. Na niemalże każdej stronie nie mogłam się powstrzymać, by nie zaśmiać się chociażby w duchu, od czasu do czasu śmiałam się pod nosem, a czasem śmiałam się w głos. Wszakże śmiech to zdrowie, więc naprawdę warto z każdej sytuacji wybrać coś, z czego można będzie zdrowo pośmiać się. I taka właśnie jest ta książka, na poprawę humoru, jednak przede wszystkim na uzupełnienie wiedzy o dwudziestoleciu międzywojennym- jak to wtedy naprawdę było. Na przykład "Warszawa, to w dwudziestoleciu międzywojennym miasto paradoksów. Z centrum tętniącym życiem i przedmieściami przypominającymi ubogie wsie. Tam, choć to wciąż stolica, nie brakuje chat ze słomianymi strzechami i bydła pasącego się na łące."

Fabuła książki została stworzona na podstawie różnej maści artykułów prasowych z międzywojnia i okraszona dowcipnymi komentarzami i spostrzeżeniami Autora. Pan Remigiusz Piotrowski zapewne ma poczucie humoru, co niezwykle się ceni w obecnych czasach -tak zabieganych i zestresowanych, bardzo brakuje nam zwykłego luzu, więc każda chwila z książką, powinna być chwilą relaksu. I myślę, że tak jak dla mnie i dla Was taką być może. Jak wspomniałam, artykuły prasowe dotyczą różnych dziedzin życia kultury, życia towarzyskiego. Jest tu mowa między innymi o ówczesnej reklamie, kanciarzach, złodziejach, aferach, nędzy i o miłości. No właśnie.

"Czego ludzie szukają w małżeństwie? Nie nastrajają one [ankiety] pozytywnie, bo czy wina to ankietowanych, czy też czasów, w jakich przyszło im żyć, jawi się małżeństwo bardziej jako rodzaj kontraktu, mniej natomiast jako związek dusz. Wyniki ankiety dowodzą, że dla panów istotny jest posag (najlepiej w dolarach) oraz zamiłowanie kandydatek do domowych zajęć"

I znów te czasy... Pytanie jest adekwatne, do każdych czasów- nie ma złych i gorszych, przecież jak to powiedział ksiądz z filmu "U pana Boga za piecem": czasy są zawsze takie same. Nam się wydaje, że ludzie się zmieniają, ich myślenie, dążenia, pragnienia, ale to nieprawda. Zmienia się moda, rządy, dyktatury, jednak moim zdaniem ludzie są zawsze tacy sami. Nieraz, czytając przedwojenną prasę -również jak Autor, czytam namiętnie i głównie z niej czerpię wiedzę (i dobry humor) na temat tamtych czasów- dziwiłam się, może nie dziwiłam, ale zaskakiwały mnie tematy, czy treść artykułów, tak bardzo pasująca do dzisiejszych czasów. I Wy się zdziwicie, już po kilku stronach książki, jak bardzo nasi przodkowie czy ich problemy były podobne do naszych. Może tylko prasa przekazywała to czasem w sposób dosyć grubiański, czy bez odpowiedniego doboru słów, co bywało w moim odczuciu, dosyć zabawne. Proszę tylko spojrzeć:
"A kiedy zawodzą kremy, diety i maseczki, kiedy coraz trudniej zamaskować zmarszczki znamionujące upływ czasu, ostatnią deską ratunku okazuje się sfałszowanie dokumentu tożsamości"

"Co za tym idzie, żadna to już ujma na honorze pani domu, gdy w obecności gości parzy wodę na herbatę i gdy potem osobiście ich obsługuje. Niektórych może to z początku szokować, ale szybko się do tych nowych norm towarzyskich przyzwyczajają, traktując widok pani domu własnoręcznie przygotowującej przekąski jako sympatyczną formę zabawy"

"Zwolennicy postępującej emancypacji za cel obierają sobie zatem wyswobodzenie kobiety z kajdan kuchennej niewoli, ponadto sprzeciwiają się utartym, a zakorzenionym w tradycji zwyczajom, na przykład całowania damskiej dłoni na przywitanie. A całują wtedy jeszcze wszyscy- całują w sklepie, całują na ulicy, na przyjęciu przed kościołem, całują interesanci, klienci, pracodawcy, całują zdrowi i chorzy. Całuśny zwyczaj towarzyski nie w smak jest jednak coraz większej grupie kobiet"

Jako, że książka ma wiele rozdziałów, właściwie nie powiązanych ze sobą, więc każdy rozdział to osobna historia. W jednym rozdziale czytamy wycinki kulturalne a w następnym już, tak dla odmiany i odskoczni, o osobnikach u których było na bakier z prawem. Można się tutaj dowiedzieć (dla własnego dobra) jak rozpoznać takiego: "kryminalista ma uszy duże lub bardzo małe, tępy wyraz twarzy i oczu, zrośnięte brwi, usta ściśnięte, nos nierzadko krzywy. Kieszonkowcy charakteryzują się małymi oczkami, zadartym nosem, niskim czołem i stałym zarostem na twarzy- często rumieni się. Mordercy mają z reguły szeroką twarz, silnie uwypuklone kości policzkowe, wyrazistą szczękę, przeszywające lodem spojrzenie i przekrwione oczy."

Odnośnie powyższego tekstu pojawiły się zalecenia od Autora: "jeśli wśród znajomych rozpoznali państwo jeden z powyższych typów, sugeruję niezwłocznie skontaktować się z najbliższym posterunkiem policji..."


Dowiemy się także z książki o zawodach, o których w dzisiejszych czasach, mało kto słyszał. Między innymi "zapowiadacze pomagali publiczności zrozumieć fabułę filmu, bo śledzenie jej w wyniku częstych przerw i kłopotów technicznych nastręczało widzom sporych kłopotów. Zapowiadacze wraz udźwiękowieniem kina odejdą w zapomnienie." Natomiast w rozdziale złote interesa dowiadujemy się także, że można zarobić "obłędnie a nawet na obłędzie". "Powstanie popyt na -jak to subtelnie określa ówczesna prasa- domy wariatów. Magistrat płaci pięćdziesiąt pięć złotych miesięcznie od każdego pacjenta. Rozpoczyna się zatem walka o klienta".

Pamiętam z dzieciństwa zabawę z łańcuchem szczęścia. Też w niej brałam udział, ale nie na pieniądze tylko widokówki. I nawet kilka dostałam z zagranicy. W przedwojennej Polsce również popularny był taki łańcuch, tyle że jednak na pieniądze. "...że w zabawie bierze udział cała Polska, zapewnia pewna warszawianka, która otrzymuje listy ze Lwowa, Grodna, Krakowa, a nawet od sióstr ze Zgromadzenia Niepokalanek, które za sprawą łańcucha pragną zdobyć środki na budowę kościoła". Nadzieja i wiara, że się uda, często sprawia cuda, więc nie powinniśmy wątpić nigdy.

By książka chwyciła za serce, nie wolno jej brać zupełnie na poważnie, to są kurioza i absurdy, które zdarzają się w każdych czasach. W naszych a jakże też- zmienia się tylko ich forma. Czy i dziś nie śmiejemy się, nie żartujemy (czy jak kto woli wyśmiewamy) z wszystkiego dookoła, z władzy, ze znajomych z pracy, z sąsiadów? Człowiek ma (czasem) wyrzuty sumienia, zwłaszcza jak spojrzy takiemu znajomemu w oczy, ale no niestety (mimo ofiar), by żyć w miarę normalnie i szczęśliwie, trzeba szukać ujścia dla stresu i problemów dnia codziennego- śmiech nadaje się do tego idealnie. I szukajmy go, szukajmy wszędzie gdzie się da. Szukajmy też przyjemności: do tego super nadają się, drobne zakupy (mogą być grube, ale to już od grubości portfela zależne) , ulubiony deser (od czasu do czasu), obiad z rodziną w dobrej restauracji- wszystko to uprzyjemnia nam codzienne chwile. "Do wnętrza lokalu mieszczącego się w próchniejącej drewnianej budzie prowadzi droga przez nadgryzioną zębem czasu i potwornie skrzypiącą werandę, na której gości oczekuje, głośno przy tym ujadając, zapchlony kundel. Dalej jest niestety tylko gorzej" Nie, no tego Wam nie życzę... chociaż czasem zdarza się , że i w najgorszych okolicznościach, gdy się tego najmniej spodziewamy spotyka nas coś dobrego "z myślą o spragnionych właściciel restauracji trzyma beczkę z piwem, butelkę wódki, oferuje również mocną herbatę (najpewniej na sodzie) i lemoniadę o mdłym smaku landrynek. Dzieci kusi zaś starymi waflami i czereśniami robaczywkami."

Zrobiło się sentymentalnie... ale cóż, zbliżają się Święta Bożego Narodzenia, więc im bliżej do nich tym bardziej człowiek wpada w nostalgię. Chociaż zdarzają się osobniki, które wpadają w ... panikę.
Jednak, wypada chyba raz do roku, poświęcić się, że tak powiem, i znaleźć w tych rodzinnych spotkaniach, choć odrobinę przyjemności i powodu do uśmiechu. Najlepiej wziąć głęboki oddech.. "Jedna z reklam [przedwojennych oczywiście] głosi, że 'największa przyjemność podczas świąt- to dobry papieros' I teściowa przy nim jakby znośniejsza i żona wcale nie tak marudna".

Serdeczne podziękowania ode mnie dla Autora i oczywiście dla wydawnictwa PWN za egzemplarz recenzencki.

* tekst w cudzysłowie to cytaty z książki "Absurdy i kurioza przedwojennej Polski" Remigiusza Piotrowskiego

http://nie-wierzcie-zegarom.blogspot.com/

"Dymsza to przypadek jedyny w swoim rodzaju. Przypadek nieuleczalnie chory na dobry humor.
-'Czy ma Pan jakiegoś ulubionego autora?'- zapyta go pewnego razu dziennikarz, licząc zapewne na jakieś wynurzenia natury literackiej.
-'Właściwie najlepiej lubię czytać gazety, działy: wypadki i kradzieże. Jest to interesujące, a pozatem spotyka się nazwiska znajomych i przyjaciół....

"Gdyby 1 września nie spadły z nieba bomby"...
Takie z pozoru zwyczajne i krótkie pytanie, a jakże swoją wymową sprawia ból i żal i jak bardzo uruchamia wyobraźnię. Co by było gdyby... Ileż to razy w swoim życiu, gdy popełniamy błędy, cofamy się w czasie i układamy w głowie ponownie daną sytuację czy zdarzenie z nowym, lepszym scenariuszem. Niestety, tego co minęło nie da się cofnąć, nic nie możemy już naprawić, chociażby potrzeba zmiany przeszłości rozrywała nas od środka właśnie... jak bomba.

"Zamiast wiszącego w powietrzu pyłu i wapna unosiłaby się się słodka woń kawy i obłoki tytoniowego dymu". Uwielbiam zapach kawy. Kojarzy mi się z domem, poczuciem bezpieczeństwa, może wymarzonym kominkiem z trzaskającymi w ogniu polanami i oczywiście dobrą książką. Nie można zmienić przeszłości, ale czy można zmienić swój sposób myślenia, przewartościowując swoje życie, ze względu na to co wydarzyło się w przeszłości? Można. Czy mogą na tą naszą wewnętrzną przemianę wpłynąć wojenne przeżycia bardziej lub mniej znanych osobistości ze świata kultury, których losy przybliża nam lektura Remigiusza Piotrowskiego "Artyści w okupowanej Polsce" ? Myślę, że tak. Czy zawarte w niej historie o przedwojennych artystach o różnorodnych sposobach na życie i ceniących różne wartości, okażą się na tyle interesujące, by usiąść z nimi przy kominku? Z pewnością. Zwłaszcza dla każdego pasjonata -takiego jak ja- lubiącego zanurzać się w przeszłości, po to by odkrywać tych zapomnianych, a których moim zdaniem warto i trzeba pamiętać. Czas okupacji i walki o wolność, o życie jest na pewno specyficznym czasem, nie podobnym do niczego o czym wcześniej każdy z nich marzył i w co wierzył.

"Niemieckie zbrodnie są na porządku dziennym. Przypominają o nich zainstalowane w różnych częściach okupowanych miast szczekaczki i rozlepiane na słupach ogłoszeniowych listy zakładników. Trwają łapanki, w czasie których ulice i tramwaje pustoszeją. "Są tacy sami jak ja, gdy idę ulicą, nic ich inaczej nie kwalifikuje, nic ich nie wyróżnia. Jest przypadkiem, że nie są mną, że nie są każdym z tych, którzy ocaleli"- zapisze w dzienniku Zofia Nałkowska. Do organizowanych przez okupanta obław, w które wpadają także polscy artyści, dochodzi oczywiście nie tylko w Warszawie, tutaj jednak żyje najwięcej aktorów, literatów i muzyków. Nad każdym z nich przez cały okres wojny będzie krążyć posępny cień kripo i gestapo". Proszę zatem, by podczas czytania tej ważnej dla historii polskiej kultury, książki, wstrzymać się od ostrej krytyki i wiecznego potępienia tych, którymi często zwyczajny strach o bliskich, o siebie powodował, że błądzili. Nie bądźmy powojennymi fryzjerami.

Uważam, że naprawdę mnóstwo pracy i zaangażowania trzeba było wykonać, by i tych bardziej i mniej znanych lub co gorsza całkowicie zapomnianych -w jednym miejscu, w jednej książce- niejako przywrócić do życia. Chociażby w naszej pamięci, a to już bardzo dużo. Brawa dla autora. Podziwiam i gratuluję. Przez strony książki przewija się bardzo wiele nazwisk artystów. Cieszyłam jeśli znałam chociażby zarys życiorysu któregoś, ponieważ niestety nie wszystkie nazwiska wcześniej słyszałam. Jak sam tytuł wskazuje losy gwiazd opisanych w książce, to czas okupacji. A więc akcja rozpoczyna się od napadu na Polskę i kończy na Powstaniu Warszawskim. Podczas czytania dowiemy się kto jest zdrajcą, kto pozostaje wierny swoim ideałom bez względu na koszty, które w każdym przypadku groziły aresztowaniem, torturowaniem, więzieniem, głodem, brudem i co w wielu przypadkach, śmiercią. W czasie okupacji, nierzadko musieli podejmować decyzje nie do końca zgodne ze swoim sumieniem, po to by po prostu przeżyć.

Wydaje mi się również, że autor książki jest bardzo odważnym człowiekiem. Przecież nie jest to temat, który jest popularyzowany w mediach i podawany w przystępnej dla przeciętnego widza czy słuchacza formie. Więc, nigdy nie wiadomo ilu czytelników sięgnie po książkę, zwyczajnie z obawy, że nie poradzi sobie z tematem. Wielka szkoda, naprawdę, żal serce mi ściska, że nie zobaczymy biograficznego filmu na dużym ekranie, o żadnym z opisywanych w książce artystów. A dlaczego tak myślę? To, że wcześniej była cisza, to rozumiem, taki mieliśmy ustrój polityczny. Ale ileż to już lat minęło od zakończenia wojny i okupacji hitlerowskiej, ile od upadku żelaznej kurtyny i okupacji ZSRR? I co? I wciąż cisza. Oprócz Eugeniusza Bodo, który doczekał się chociaż serialu (premiera na wiosnę), nikt inny, na poważnie nie zainteresował żadnego, zdolnego scenarzysty i reżysera. A wielu artystów naprawdę zasługuje na to, by o nich pamiętać. I by ich dzieje usłyszała cała Polska.

Jan Brzechwa, kto nie zna Jana Brzechwy? Przypuszczam, że każde dziecko (z mojego pokolenia na pewno :) i "Akademię pana Kleksa" również. A jakim był człowiekiem? Otóż, oprócz pracy miał on jeszcze jedną pasję- miłość. Wiecznie był w kimś zakochany. Więc na przykład "Brzechwie -Żydowi z pochodzenia- sen z powiek spędza nie kripo, SS czy los getta. Jego tragedia to nieszczęśliwa miłość". Czy owa miłość doczeka się spełnienia i kto nią jest? Zaintrygowani? Mam nadzieję, że tak, bo ja bym była.
Inny, ważny dla polskiej kultury artysta, to Stefan Jaracz- naprawdę ogromnie utalentowany. Stworzył niezapomniane kreacje teatralne i filmowe. Jednak przede wszystkim był aktorem teatralnym i kochał to co robił. Jak dowiedziałam się z książki, jednymi z jego ostatnich występów, były przedstawienia w stworzonym przez niego teatrze w ... Auschwitz. "A jednak i tutaj, w tym zdawałoby się kompletnie zapomnianym przez Boga kawałku ziemi przeklętej, aktor spróbuje nadać życiu jakiś sens".

Jedną z zapomnianych jest Nina Veidt. Utalentowana i piękna aktorka teatralna. Podobno działała w ruchu oporu i angażowała się w pracę dla wywiadu alianckiego. Aresztowana w Warszawie, przewieziona do Berlina i ścięta toporem katowskim. Kilka zaledwie zdań o niej w książce niezmiernie mnie zaintrygowało i bardzo chciałabym się doczekać rozwinięcia jej historii. Czy jest na to choćby cień szansy? Pewnie nie. "Podobnych, zapomnianych przez historię cichych bohaterów, jest w tamtym czasie wielu". Więcej ciekawych historii osobowości świata kultury, oczywiście w książce.

Czy nadal zadajecie sobie pytanie czy warto sięgnąć po książkę? Jeśli tak, to napiszę w ten sposób: by ich teatr i śpiew wciąż trwał, nie można, po prostu zwyczajnie nie można pozwolić, by zapomniano o nich. Więc pomimo zranionych serc, okaleczenia psychicznego czy fizycznego, bez wiary w przyszłość- uważnie patrzmy i słuchajmy. Po prostu bądźmy widzami, takimi jak Powstańcy. "Czy można przerwać koncert, gdy ma się przed sobą taką publiczność? Nierzadko są to obandażowane od stóp do głów ludzkie kukły, które nie są nawet w stanie podziękować Zimińskiej brawami, a jednak ich stłumione okrzyki to dla artystki najpiękniejsze owacje". Pamiętajmy. Oni wciąż dla nas grają i śpiewają.

Życzę wszystkim Polakom, by nigdy nie musieli bać się o życie swoje i swoich bliskich. "Być Polakiem nie jest to tak wielka rzecz, jak nam się wydaje. Ale przestać nim być, znaczyłoby przestać być człowiekiem. Ferdynand Goetel". I byśmy nigdy nie usłyszeli od okupanta, tak jak Mieczysław Fogg, po zaśpiewaniu piosenki "Ukochana ja wrócę", że |Polski już nigdy nie będzie!" Czyż są gorsze słowa dla prawdziwego Polaka, dla Polski, która nie tak dawno odzyskała niepodległość, by znów ją utracić? Uczcijmy chwilą ciszy pamieć ofiar okupacji- niesłusznie skazanych, pomordowanych i zamęczonych artystów, których ostatnie sceny życia były strasznym dramatem. "Nie ma braw, są tylko spływające po policzkach łzy".

* Teksty w cudzysłowie, to cytaty z książki "Artyści w okupowanej Polsce" Remigiusza Piotrowskiego

"Gdyby 1 września nie spadły z nieba bomby"...
Takie z pozoru zwyczajne i krótkie pytanie, a jakże swoją wymową sprawia ból i żal i jak bardzo uruchamia wyobraźnię. Co by było gdyby... Ileż to razy w swoim życiu, gdy popełniamy błędy, cofamy się w czasie i układamy w głowie ponownie daną sytuację czy zdarzenie z nowym, lepszym scenariuszem. Niestety, tego co minęło nie da...