Nie daje może takiej satysfakcji, jak olśniewająco-przerażające „Auto da fe” czy trzytomowe wspomnienia, niemniej jednak jest to interesujące spojrzenie bystrym okiem z zewnątrz na Anglię, szczególnie podczas II wojny, zwłaszcza na jej kulturę i elity, a tylko to Autora naprawdę interesowało.

Canetti – spędził na Wyspach parędziesiąt lat - wiele miejsca poświęca kontaktom z brytyjskimi intelektualistami tamtych czasów. Spośród nich tylko niewielu jest powszechnie znanych i co raz musiałem guglować, kto zacz. Najwięcej oberwało się (raczej słusznie) Eliotowi.

Zaskoczył mnie romans z Iris Murdoch i jej niezbyt elegancki portret – pisze wręcz o odrazie do niej. Zdaje się ze najbardziej zarzuca jej to: „Niczego nie przyswaja w całości, niczego całkiem nie odrzuca, wszystko pozostaje niedokończone, nieszkodliwe”.

Najbardziej zaś do mnie przemówił niezwykle ciepły portret pewnego…. zamiatacza ulic. Autora (jak i mnie) ujęło już to, że ”nigdy nie rozmawiał o pogodzie, chociaż było mnóstwo okazji ku temu”. „Mówił powoli, doskonale artykułując słowa, językiem, który w innych okolicznościach nazwałbym biblijnym”.

Powiedział m.in. Canettiemu: ”Boleję nad tym, co dzieje się teraz z pana ludźmi”. A w tej kwestii Autor wystawia Brytyjczykom bardzo dobre świadectwo: „U nikogo, wśród tych, których spotkałem w Anglii, nie zetknąłem się z żadnym antysemickim odruchem. Jeśli kiedykolwiek takie były, w co trudno mi uwierzyć, to Einstein i Freud spełnili swoje zadanie”.

Pyszna anegdota o przebywającym w czasie wojny w Anglii Oskarze Kokoschce. Wielki austriacki malarz czuł się winny wojnie, bo i on, i Hitler ubiegali się kiedyś o to samo stypendium Akademii Wiedeńskiej. Przyznano je Kokoschce, a Hitlera odrzucono. „Gdyby dano stypendium Hitlerowi, nigdy nie zająłby się polityka, nie powstałaby partia narodowosocjalistyczna, nie wybuchłaby wojna. A wiec Kokoschka ponosił winę za wojnę”.

Z książki przebija dwoisty stosunek do brytyjskiej kultury i obyczajów. Takie np. opinie czytamy:

„Nikt, kto siedział przy tym stole, nie miał prawa nigdy odczuć, że spośród wszystkich narodów cywilizowanych właśnie Anglicy najbardziej nie akceptują cudzoziemców”.

„Zachowywanie dystansu jest podstawowym ćwiczeniem Anglików. Nie zbliżają się do innych. Nie chcą, nie wolno im się zbliżać. Chroniąc się przed innymi, zakuwają się w lodowy pancerz. Z zewnątrz wszystko odbija się od ściany. W środku się marznie”.

„W Anglii nie zatrzymuje się nikogo, kto się podnosi do wyjścia, gdyż byłoby to naruszeniem osobistej wolności gościa”.

„Nie istnieje nic, w co by ludzie nie wierzyli, nie istnieje nadzieja, której by nie żywili”.

Chyba był egotykiem: „Nic nie wiązało mnie silniej z ludźmi niż ich pragnienie wysłuchania mnie”.

Albo: ”Proszę sobie wyobrazić, co znaczył dla mnie fakt, iż w tym wielkim kraju, który dla mnie był ojczyzną Szekspira i Dickensa, miałem j e d n e g o j e d y n e g o czytelnika”.

Autor prezentuje jednoznaczny stosunek do rządów Margaret Thatcher : „Dzisiaj Anglia stanowi spuściznę po rządzie, którego jedyną i świętą receptą na wszystko był egoizm”. Dzięki temu zniknęła według niego obłuda - ”właściwe spoiwo angielskiego życia”. „Naczelnym kaznodzieją w kraju stała się kobieta, która niezmordowanie potępiała wszystko, co robiono dla innych, dla innych wszystko było za drogie; dla siebie – nic”. „Szkoły się popsuły, żeby dzieci w porę rozglądały się za własnym przedsiębiorstwem i nabierały odpowiedniej twardości serca”.

A zarazem te nie do pojęcia w dzisiejszej Polszcze brytyjskie obyczaje polityczne: „W parlamencie wszyscy byli nietykalni. Każdemu wolno było odpowiadać na wszystko. Pojedynczy człowiek mógł w opozycji do sześciuset wypowiedzieć to, co leżało mu na sercu i nie przeszkadzano mu”.

PS I jeszcze irytujący błąd tłumaczenia: Autor nie odmawia pewnemu zmarłemu „respektu” – polskim odpowiednikiem w tym kontekście byłby raczej szacunek, estyma, podziw ….

Nie daje może takiej satysfakcji, jak olśniewająco-przerażające „Auto da fe” czy trzytomowe wspomnienia, niemniej jednak jest to interesujące spojrzenie bystrym okiem z zewnątrz na Anglię, szczególnie podczas II wojny, zwłaszcza na jej kulturę i elity, a tylko to Autora naprawdę interesowało.

Canetti – spędził na Wyspach parędziesiąt lat - wiele miejsca poświęca kontaktom...