Literacki alfabet Lubimyczytać to cykl, w którym znajdziecie doskonałe tytuły z każdego zakątka globu – przede wszystkim z miejsc, o których nie myślimy w pierwszej kolejności w kontekście książkowych poszukiwań. Wiąże mnie z nim zobowiązanie, by prezentować wam w jego ramach wyłącznie literackie perełki.

Literacki alfabet Lubimyczytać, czyli książki z całego świata

Idea ta przyświecała mi od początku pisania – wyszukiwać, poznawać, odkopywać z zakamarków czytelniczej pamięci nieprzeciętne książki z miejsc, które z rzadka kojarzą nam się z literaturą. Tak oto w poprzednich odsłonach alfabetu omówiliśmy wyjątkowe pozycje z Austrii, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Danii, Egiptu, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Izraela, Jamajki, Kanady, Litwy, Łotwy, Maroka, Nigerii i Omanu.

Poprzednie części alfabetu znajdziecie poniżej:

Literacki alfabet Lubimyczytać. Litery A–D;

Literacki alfabet Lubimyczytać. Litery E–H;

Literacki alfabet Lubimyczytać. Litery I–L;

Literacki alfabet Lubimyczytać. Litery Ł–O.

Tym razem to już jednak prawdziwe crème de la crème. Skończywszy na literze O, naturalną koleją rzeczy przechodzimy do liter od P do T. Zapraszam do Portugalii, Rumunii, Senegalu i Turcji.

P jak Portugalia – „Księga niepokoju spisana przez Bernarda Soaresa, pomocnika księgowego w Lizbonie”, Fernando Pessoa

Fernando Pessoa, choć żył tylko 47 lat, wypracował sobie pozycję nie tylko najwybitniejszego portugalskiego poety XX wieku, ale i jednego z najważniejszych pisarzy ubiegłego stulecia.

Publikował pod własnym nazwiskiem, ale i pod kilkunastoma pseudonimami (niektóre źródła mówią o kilkudziesięciu). Pisząc jako jeden ze stworzonych przez siebie poetów, których nazywał heteronimami, konsekwetnie trzymał się ich poglądów, stylu i manier, spojrzenia na sztukę i filozofię. Jednym z nich był Bernard Soares, twórca „Księgi niepokoju”, jednego z najoryginalniejszych dzieł XX wieku, nazywanego dziś „arcydziwną fotografią, stworzoną ze słów jedynej materii zdolnej uchwycić zakamarki duszy, która została tu ujawniona”.

Bernardo Soares, jedna z osobowości Pessoi, był introwertycznym księgowym z Lizbony. „Księga niepokoju”, spisana częściowo ręcznie, a częściowo na maszynie, przetrwała jako zapis szczątkowych tekstów, nieukończonych lub oznaczonych jako apendyksy, fragmentów, z których niektóre były jedynie luźno ze sobą powiązane, wiele z nich nosiło jednakowe tytuły, które różniły się tylko numerycznie.

Gdyby została opublikowana za życia Pessoi, byłaby zapewne znacznie krótsza. Kto wie, czy nie o połowę. Tekst zyskałby na zwartości i klarowności, stracił cały swój chaos, całą swą fragmentaryczność i – być może – cały swój geniusz.

„Księga niepokoju”, którą mamy przed sobą, to antyksiążka. Zaprzeczenie literatury. Książka w formie potencjalnej. Nie-książka. A jednocześnie jeden z najpiękniejszych przykładów maestrii, jaką może przyjąć proza. I miłość do książek. Osoby odpowiedzialne za jej wydanie wykonały tu bowiem tytaniczną pracę przypominającą próbę złożenia w całość roztrzaskanego lustra. Ba. Kilku luster, bo istniejące fragmenty trzeba było poddać selekcji, dobrać tak, by pasowały do „prawdziwej osobowości” Soaresa, dopasować na podstawie istniejących sygnatur, lub – jeśli tych brakowało – na podstawie stylu.

Tak oto – jak pisał Richard Zenith, autor dziewiątego wydania „Księgi niepokoju”, które po polsku wydał Lokator – otrzymaliśmy książkę w ruinie, książkę-marzenie, książkę-rozpacz. Arcydzieło.

R jak Rumunia – „Od dwóch tysięcy lat”, Mihail Sebastian

„Od dwóch tysięcy lat” to opowieść o latach studiów, o pobycie w Paryżu, wreszcie – o powrocie do kraju młodego Żyda. Utrzymana w poetyce dziennika historia żydowskiego intelektualisty w międzywojennej Rumunii. Mihail Sebastian był świadkiem narastającego w Rumunii faszyzmu i w swej najsłynniejszej bodaj powieści (najbardziej znanym dziełem pozostaje „Dziennik”, który w Rumunii ukazał się dopiero w latach 90.), wydanej po raz pierwszy w 1934 roku, wnikliwie analizuje antysemityzm.

„Od dwóch tysięcy lat” to książka o narodzinach faszyzmu. Książka-przestroga. A przy tym wybitna literatura, pisana poetyckim językiem, bez gniewu, z niejakiego oddalenia – zdumiewającego, bo książka Sebastiana to zapis czasów, gdy pobicia, szykany, wypraszanie z zajęć z wolna stawały się normalnością. Nową codziennością młodego intelektualisty.

Po książkę warto też sięgnąć z innego powodu. Wydane przez Książkowe Klimaty „Od dwóch tysięcy lat” można potraktować jako swoiste preludium do wspomnianego już „Dziennika z lat 1935–1944”, który to, odkryty 50 lat po wojnie, był wielkim wydarzeniem w Rumunii. W Polsce pojawił się nakładem wydawnictwa Pogranicze.

Co ciekawe, Sebastian przeżył wojnę. Zginął w maju 1945 roku – potrącony przez ciężarówkę. Miał 37 lat.

S jak Senegal – „Bractwo”, Mohamed Mbougar Sarr

Mohamed Mbougar Sarr, jeden z najciekawszych pisarzy młodego pokolenia, debiutował jako 25-latek. Dziś ma na swoim koncie cztery powieści. Za ostatnią z nich, „Najskrytszą pamięć ludzi”, którą w Polsce wydało Wydawnictwo Cyranka, został wyróżniony Nagrodą Goncourtów. Pochodzący z Senegalu Sarr został tym samym nie tylko pierwszym laureatem pochodzącym z Afryki Subsaharyjskiej, ale i jednym z najmłodszych twórców uhonorowanych tą prestiżową nagrodą.

W grudniu 2022 roku, nakładem wydawnictwa ArtRage, ukazała się debiutancka powieść pisarza, „Bractwo”, w której Sarr przenosi nas do fikcyjnego miasta Kalep, pod rządami fundamentalistów islamskich.

O poranku w Kalep, gdzie przemoc jest codziennością, dochodzi do egzekucji dwójki kochanków, którzy, jak dowiadujemy się od narratora, byli piękni i mieli zaledwie po dwadzieścia lat. Po ich śmierci matki młodych – by ukoić ból – rozpoczynają potajemną korespondencję.

Jednocześnie w mieście powstaje podziemna gazeta – Sarr korzysta z różnych form narracji: miesza opowieść z listami i artykułami prasowymi – za pomocą których nieliczna grupa intelektualistów próbuje wzbudzić w mieszkańcach chęć do buntu. Wkrótce muszą zmierzyć się z jego konsekwencjami. Przywódcą dżihadystów jest bowiem Abdel Karim, wyjątkowo inteligentny, świetnie skrojony przez Sarra fanatyk, który z opaczną interpretacją Koranu na ustach rozpoczyna prywatną krucjatę przeciw buntownikom.

Dziś Mohamed Mbougar Sarr mieszka we Francji. Jak sam mówi, pisze, by ukoić ból samotności i doświadczeń związanych z emigracją.

T jak Turcja – „Śnieg”, Orhan Pamuk

Orhan Pamuk, laureat Nobla z 2006 roku, to dziś literacka gwiazda. Pisarza z Turcji nagrodzono jako tego, który „w poszukiwaniu melancholijnej duszy swojego rodzinnego miasta odkrył nowe symbole zderzenia i przenikania się kultu”. W swoich książkach opisuje często kontakt kultur Wschodu i Zachodu.

I taki jest „Śnieg”, wydana w 2002 roku powieść o zderzeniu tradycji i nowoczesności, pierwsza, jaką mogliśmy przeczytać po polsku, i jednocześnie bodaj najbardziej uznana pozycja z dorobku Pamuka. Przy tym – nieco mniej znana w naszym kraju, gdzie większą popularnością cieszy się choćby „Nazywam się Czerwień”, wydana przez Wydawnictwo Literackie rok po „Śniegu”.

Polecanie noblisty to rzecz, zdawałoby się, zbyteczna. A jednak były czasy, gdy Pamuk znany był u nas głównie jako pisarz, któremu ojczyzna wytoczyła proces za wypowiedź dla szwajcarskiej gazety, w której przyznał, że około miliona Ormian i trzydziestu tysięcy Kurdów padło ofiarą ludobójstwa z rąk Turków, a także jako pierwszy twórca świata muzułmańskiego, który publicznie potępił fatwę skazującą na śmierć Salmana Rushdiego.

Wiele zmienił – rzecz jasna – Nobel. W ostatnich kilkunastu latach w polskim przekładzie pojawiły się wszystkie powieści Pamuka, w tym najnowsza, „Noce zarazy”, które Wydawnictwo Literackie opublikowało tej wiosny.

To od „Śniegu” warto jednak zacząć przygodę z Pamukiem i wraz z poetą Ka udać się do dalekiego wschodniego miasta – w istocie: miniatury całej Turcji – które śnieżyca odetnie od reszty świata. Ka, rozdarty między dwoma światami: Wschodem i Zachodem, tradycją i nowoczesnością, zostaje wplątany w krwawe wydarzenia. Jest jednak tylko drugo-, a może i trzeciorzędnym aktorem na scenie, którą rządzą wojskowi, nacjonaliści, fanatycy religijni i terroryści.

W „Śniegu” znajdziemy też wątek miłosny. Podczas gdy Ka marzy tylko, by wydostać się z miasta najbliższym pociągiem, zabierając ze sobą ukochaną, wkrótce okaże się, że i ona skrywa mroczne tajemnice.

Literacki alfabet Lubimyczytać to cykl, w którym co dwa tygodnie będziemy prezentować wam niezwykłe książki z całego świata. W następnym artykule przyjrzymy się literom od U do Z. Tym samym zakończymy nasz alfabet.

Do zobaczenia w LC!