W ostatnich latach polscy pisarze coraz częściej wybierają wieś jako miejsce akcji swoich powieści. Tak również stało się w przypadku debiutu Andrzeja Muszyńskiego, który zabiera czytelnika do Jury Krakowsko-Częstochowskiej, w okolice Pustyni Błędowskiej. W jednej z tamtejszych wsi dziadek i babcia mieszkają wraz z wnukiem – powieściowym narratorem. Chłopiec obserwuje przez pryzmat swojej szczególnej wrażliwości i wyobraźni zmagania dziadków z niełatwą codziennością, podporządkowaną rytmowi nieprzewidywalnych pór roku i kolejnym zmianom, jakie dotykają tę wiejską społeczność.

Sięgając po „Podkrzywdzie” miałem świeżo w pamięci świetny „Dygot” Jakuba Małeckiego, gdzie dramatyczne wydarzenia z życia trzech pokoleń bohaterów zostały opisane klarownym, przejrzystym stylem, w którym dominowały krótkie zdania, celne dialogi i zwięzłe opisy. „Podkrzywdzie”, choć również wpisuje się w przeżywający renesans nurt prozy wiejskiej, stanowi jednak zupełne przeciwieństwo „Dygotu”. Stąd wynika mój recenzencki kłopot. Otóż z jednej strony nie mam najmniejszych wątpliwości, że powieść Andrzeja Muszyńskiego dowodzi jego literackiego talentu, na który składa się zarówno kreatywna wyobraźnia, jak też nieprzeciętna inwencja językowa. Z drugiej jednak strony jest to proza zdecydowanie poetycka i mocno oniryczna, a więc dość odległa od moich czytelniczych upodobań.

Gdy estetyka marzeń sennych pojawia się w prozie okazjonalnie, tak jak choćby w powieściach Joanny Bator, może to stanowić interesujące urozmaicenie, przełamujące ściśle realistyczną konwencję. Z zupełnie innym wariantem mamy do czynienia wtedy, gdy cała powieść jest konsekwentnie poetyzująca i mocno odrealniona. A tak właśnie dzieje się w przypadku „Podkrzywdzia”. Przyjrzyjmy się dla przykładu charakterystycznemu fragmentowi: w ten sposób weszliśmy w dobrze znany tunel zielonych dni, którym chcieliśmy się przebić podstępnie na drugą stronę zimy. Wszystko wydawało się toczyć w dół gołej płaśni, ściśnięte w dłoni grudki ziemi zamieniały się w pył i frunęły w dal. Patrzyliśmy z dala na szpryce światła, ostatni w roku jarmark słońca, na który pędziliśmy zdyszani zakurzonymi wygonami.

Ponadto wiele doświadczeń naszego bohatera odznacza się ogromną intensywnością emocjonalną, co również znajduje odzwierciedlenie w stylu narracji: Pustynia natychmiast pozbawiła mnie rozumu, który stał się potrzebny na tyle, by doprowadzić mnie do celu [...] Czułem, jak czas rozpłaszcza się, przywierając do powierzchni ziemi, rozrywa jak rozciągane przez hieny jelito, pozostawiając tu i ówdzie puste oka. Nie miałem już kropli wody, moje spieczone wargi pękały, a mimo to brnąłem.... Gdyby zmienić wersyfikację, wiele fragmentów „Podkrzywdzia” mogłoby funkcjonować jako poezja, i to całkiem niezła. Tyle że nie zawsze tego akurat oczekujemy od prozy. Dlatego wyłącznie od indywidualnych upodobań odbiorcy będzie zależało, czy (ewentualna) lektura debiutanckiej powieści Andrzeja Muszyńskiego okaże się fascynującą przygodą, czy też drogą przez mękę.

Bogusław Karpowicz