Książka niezwykła i zjawiskowa, posiadająca „olbrzymią siłę rażenia” czytelnika, pomimo upływu prawie 50 lat od dnia jest powstania. Jest to katastroficzna wizja przyszłości, gdzie ludzkość wymiera na skutek nieobliczalnej nuklearnej zagłady. Temat był niezwykle nośny i aktualny w czasach, w których Nevil Shute snuł swoją opowieść. Właśnie wtedy, pod koniec lat 50-tych, ludzkość była jeszcze świeżo po upiornych doświadczeniach pierwszego użycia bojowego bomby atomowej przeciwko ludziom. Mam tutaj na myśli zagładę Hiroszimy i Nagasaki. Były to czasy, gdy do grona atomowych potęg: USA i ZSRR, przystąpiły Chiny Ludowe. Państwo natenczas zupełnie nieobliczalne i prowadzące bandycką politykę międzynarodową. Eskalacja wyścigu zbrojeń i napięcia w czasie zimnej wojny powodowały, że przeciętni ludzie o dużej wyobraźni lękali się o swoją przyszłość, a także przyszłość człowieka jako gatunku. W owym czasie w Stanach Zjednoczonych firmy budowlane reklamowały się z usługą budowy przydomowego schronu przeciwatomowego dla całej rodziny, które były wkomponowanie w ogródki amerykańskich przedmieść, tak dobrze nam znanych z filmów familijnych. W szkołach i zakładach pracy po obu stronach Żelaznej Kurtyny organizowano szkolenia na wypadek ataku atomowego. W 1961r. świat wstrzymał oddech, gdy w czasie kryzysu kubańskiego atomowa konfrontacja wisiała na włosku. Związek Radziecki, aby zatrwożyć świat, na polarnym poligonie na Nowej Ziemi zdetonował największy ładunek nuklearny w historii, tzw. Car Bombę o sile 58 megaton, to znaczy, że ta bomba była kilkaset razy mocniejsza od tych użytych przeciwko Japonii w 1945 r. W wizji atomowego Armagedonu według Nevila Shute, konflikt jest sprowokowany przez małe i nieobliczalne państwa, w tym wypadku była to Albania (sic!), które swoimi prowokacyjnymi działaniami wojennymi uruchamiają cała maszynę międzynarodowych sojuszy i zależności, w skutek czego do konfrontacji stają supermocarstwa. Efekt, to w ciągu niewielu dni samounicestwienie się ludzkości. W literackiej wizji autora, peryferyjna Australia cudownie przeżywa tę hekatombę i staje się jedną z ostatnich ostoi żywiej ludzkiej cywilizacji na globie. Ale ten stan rzeczy nie może trwać długo, radioaktywne powietrze znad północnej półkuli globu ziemskiego nieuchronnie nadciąga i tutaj. Całkowite wymarcie ludzkości jako gatunku jest tylko kwestią czasu.
Aby jednak nie było zbyt mrocznie i beznadziejnie, pisarz zaserwował nam także dość interesujący romans na rodzącym się post apokaliptycznym tle. Kapitan amerykańskiego okrętu atomowego Dwight Towers, który wraz z całą załogą dziwnym splotem wydarzeń przeżywa walki na Północy, dociera na nietknięty jeszcze wojną brzeg Australii. Tutaj ten zasadniczy i uparty mężczyzna spotyka ekscentryczną i nieustatkowaną Moirę Davidson, która przez lata nie mogła znaleźć dla siebie pasującej drugiej połowy. Wreszcie jej się to udaje, tyle że na krótką chwilę, przed absolutnym końcem. Jej żywa i niejednoznaczna osobowość rozjaśnia niewesołe rozdziały książki poświęcone samozagładzie ludzkości. Spodziewany przez ocalałą cześć ludzkiej cywilizacji koniec jest przyjmowany spokojnie, wręcz chłodno. Bohaterowie książki starają się żyć tak, jakby się nic nie stało i borykają się z nowymi problemami, takimi jak brak paliwa, czy brak towarów z importu. Ojciec Moiry, poczciwy farmer, cały czas pracuje na swojej ziemi, planuje działania na przyszłość i dba o wszystko, tak aby służyło dalszym pokoleniom. Żona australijskiego oficera marynarki, Petera Holmesa, poprawia ostanie niedociągnięcia w remontowanym domu, a przydomowy ogródek jest zagospodarowywany tak, aby najpiękniejsze kwiaty zakwitły w roku następnym (a tego, jak wiemy, już nie będzie). Sklepikarze prowadzą swoje interesy dopóki mają towar i przychodzą do nich klienci. Wydawało mi się to początkowo naiwne i nierzeczywiste. Przecież ludzie, którzy wiedzą, że nie mają już przed sobą zbyt wiele życia powinni robić coś szalonego lub przynajmniej buntować się i żyć w dekadencji. I w tym miejscu przypomniałem sobie o kilku przypadkach z mojego życia, gdzie obserwowałem z daleka ludzi śmiertelnie chorych, świadomych swojego wyroku. I w żadnym z tych wypadków nie zaobserwowałem, aby ktoś spełniał jakieś swoje ekscentryczne marzenia czy robił szalone rzeczy. Wręcz przeciwnie, skupiali się na swojej codzienności i zachowywali się tak, jak gdyby nigdy nic. Pewnie psychologicznie można to wytłumaczyć fazą akceptacji lub przeciwnie, wypieraniem ze świadomości brutalnych faktów. Strasznie przykry był dla mnie opis sytuacji, gdy małżeństwo Holmesów kłóciło się o to, czy mają zażyć tabletki skracające przedśmiertne konanie w wyniku choroby popromiennej. Co zrobić z ich kilkuletnią córką? Czy matka lub ojciec może dokonać prewencyjnej eutanazji własnego dziecka? Czy może mają pozwolić na sytuację taką, w której umrą wcześniej przed córką, a osamotniane dziecko będzie żyło dzień, dwa może więcej, samo bez pomocy, w brudzie i głodzie wymierającego świata?
Książka jest bardzo pesymistyczna i przygnębiająca. Od samego początku można wyczuć, że w tej historii happy end’u nie będzie. Jest strasznie smętna, ale taka właśnie ma być. Ten utwór to wielki pacyfistyczny manifest, który miał przemówić do wielkich i małych tego świata i wezwać do opamiętania się. I chyba to się w jakimś stopniu udało, film miał dwie ekranizacje, ta pierwsza - z Gregory Packiem, była wielkim hollywoodzkim wydarzeniem wyświetlanym na całym wolnym Świecie. Myślę, że z tą książką musiał zapoznać się m.in. Ronald Regan, być może też Michaił Gorbaczow. Być może miało to w jakimś stopniu przełożenie na ich decyzje o stopniowym wygaszaniu zimniej wojny i ograniczeniu rozbudowy arsenału nuklearnego w obu państwa.

Książka niezwykła i zjawiskowa, posiadająca „olbrzymią siłę rażenia” czytelnika, pomimo upływu prawie 50 lat od dnia jest powstania. Jest to katastroficzna wizja przyszłości, gdzie ludzkość wymiera na skutek nieobliczalnej nuklearnej zagłady. Temat był niezwykle nośny i aktualny w czasach, w których Nevil Shute snuł swoją opowieść. Właśnie wtedy, pod koniec lat 50-tych,...