„Tak jak i my, małpy toczą zmagania o władzę, czerpią przyjemność z seksu, pragną bezpieczeństwa i czułości, zabijają w walkach o terytorium i najwyżej cenią zaufanie i współpracę. Owszem, my mamy komputery i samoloty, ale nasza psychologiczna natura pozostaje naturą żyjącego w stadzie ssaka naczelnego.”

Frans de Waal, biolog i zarazem humanista, a przede wszystkim znany prymatolog, w książce pt. „Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych” podzielił się z czytelnikami swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi źródeł empatii i moralności wśród najbardziej rozwiniętych zwierząt z rzędu naczelnych – ludzi. Czy cechy te stanowią wyróżnik tylko „homo sapiens”, a może nie jesteśmy w tej kwestii odosobnieni?

Lata badań pośród ssaków, a w szczególności wśród małp człekokształtnych, pozwalają stwierdzić zdecydowanie, że empatia nie stanowi cechy wyłącznie ludzkiej. Empatia to dziedzictwo naszych dawnych przodków i jak zauważa de Waal:

„Empatię uważano za zdolność poznawczą. Teraz wiemy już zarówno, że proces ten jest prostszy, jak i że zachodzi bardziej automatycznie. Nie znaczy to, że brak nam kontroli (oddychamy również automatycznie, ale nadal wedle naszej woli),naukowe ujęcie empatii było jednak wtedy całkowicie błędne. Źródłem empatii są nieświadome związki między ciałami, obejmujące twarze, głosy i emocje. Ludzie nie decydują się być empatyczni; po prostu tacy są.”

Nieco inaczej wydaje się mieć sprawa z moralnością, gdyż trudno klarownie wyekstrahować „etyczne” zachowania w królestwie zwierząt.

Omawiając przyczyny wykształcenia się moralności autor siłą rzeczy musiał też poruszyć kwestię relacji moralność-wiara. Stwierdza on:

„Fakt przeżywalności słabych, niepełnosprawnych, upośledzonych umysłowo, jak również innych, którzy stanowili ciężar dla pozostałych, paleontolodzy uważają za kamień milowy w ewolucji współczucia. To wspólnotowe dziedzictwo jest kluczowe dla tematu książki, ponieważ sugeruje ono, że moralność jest starsza niż współczesne cywilizacje i religie o co najmniej sto tysięcy lat.”

Oczywiście angażowanie do dyskusji o charakterze popularnonaukowym tematyki wiary może nie przypaść wielu osobom do gustu. Frans de Waal ujął to jednak bardzo delikatnie i zrównoważenie.

„W kontaktach z ludźmi, czy są religijni, czy nie, wyraźną granicę tolerancji wyznaczam nie na podstawie tego, w co dokładnie wierzą, lecz na podstawie poziomu ich dogmatyzmu. Uważam dogmatyzm za zdecydowanie większe zagrożenie niż religię ‘per se’”

Nie znajdziemy zatem tu pastwienia się nad kreacjonistami, jak np. u Dawkinsa, gdyż autor odnosi się z szacunkiem do ludzi wierzących, pomimo, iż sam jest areligijny. Ponadto, jak wspomina wyżej, najbardziej przeraża go wszelkiej maści dogmatyzm, zarówno wśród wierzących jak i „wojujących” ateistów.

Niemniej, nie da się ukryć, że nie „owija w bawełnę” kiedy trzeba postawić sprawy jasno:

„Ludzie wierzą, bo po prostu chcą wierzyć. Dotyczy to wszystkich religii. Wiara jest motywowana atrakcyjnością pewnych osób, opowieści, rytuałów i wartości. Zaspokaja potrzeby emocjonalne, takie jak pragnienie bezpieczeństwa i władzy oraz potrzeba przynależności. Teologia to kwestia drugorzędna, a dowody są trzeciorzędne.”

Empatia, moralność i wiara to nie jedyne tematy poruszane w książce. Podczas lektury tych plus minus 350 stron podzielonych na 8 rozdziałów znajdziemy także informacje z zakresu neurobiologii, psychologii czy filozofii. I choć każdy problem z osobna wydaje się być zaledwie „liźnięty” to całokształt naprawdę skłania do zastanowienia się nad otaczającą rzeczywistością.

Podsumowując, pomimo, iż w przeświadczeniu niektórych „Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych” może mieć charakter nieco obrazoburczy to faktycznie książka ta stanowi głęboką refleksję o nieoczywistych niekiedy połączeniach w świecie przyrody. Dla mnie osobiście to dobre 8/10. Polecam.

„Tak jak i my, małpy toczą zmagania o władzę, czerpią przyjemność z seksu, pragną bezpieczeństwa i czułości, zabijają w walkach o terytorium i najwyżej cenią zaufanie i współpracę. Owszem, my mamy komputery i samoloty, ale nasza psychologiczna natura pozostaje naturą żyjącego w stadzie ssaka naczelnego.”

Frans de Waal, biolog i zarazem humanista, a przede wszystkim znany...

Książka o ewolucyjnych i biologicznych podstawach moralności, o potrzebie istnienia religii oraz przysłowiowej wojnie między nauką i religią. Autor posiłkuje się humanizmem i ewolucją aby znaleźć odpowiedzi na nurtujące od zawsze ludzi pytania o to, do czego może nam posłużyć religia, czego ludzkość może się nauczyć od religii. Stawia też pytanie (które nurtuje mnie od dawna) czy religijność jest niezbędna, aby być moralnym?
Warto przeczytać, bo książka niesie ze sobą świeże spojrzenie zarówno na religię, jak i naukę, a wszystkie te rozważania poparte są badaniami… naczelnych, w szczególności bonobo, prowadzonych przez wiele lat przez światowej renomy naukowców.

Książka o ewolucyjnych i biologicznych podstawach moralności, o potrzebie istnienia religii oraz przysłowiowej wojnie między nauką i religią. Autor posiłkuje się humanizmem i ewolucją aby znaleźć odpowiedzi na nurtujące od zawsze ludzi pytania o to, do czego może nam posłużyć religia, czego ludzkość może się nauczyć od religii. Stawia też pytanie (które nurtuje mnie od...

Frans de Waal jest prymatologiem, szukającym odpowiedzi na pytanie o ewolucyjne podstawy moralności - czy może wynikać z biologii? Idąc dalej: czy religijność jest niezbędna, aby być moralnym? Co w takim razie z osobami niewierzącymi?

Autor w wiarygodny i uporządkowany sposób przedstawia odpowiedzi, sformułowane na podstawie obserwacji społeczności naczelnych (szczególnie tytułowych bonobo),które bada od lat.

To książka na styku dziedzin, idealna dla ludzi o szerokich zainteresowaniach. Opisuje biologiczne i behawioralne aspekty życia małp, które stają się podstawą rozważań dotyczących moralności, stawiając przy tym pytania o racje ateistów oraz funkcje religii. Wszystko to zgrabnie połączone propozycją przyjęcia humanistycznego podejścia w patrzeniu na poruszane zagadnienia (również w kontekście zwierząt).

Bardzo dobra książka, która mimowolnie zmusza samego siebie do zadania kilku pytań.

Frans de Waal jest prymatologiem, szukającym odpowiedzi na pytanie o ewolucyjne podstawy moralności - czy może wynikać z biologii? Idąc dalej: czy religijność jest niezbędna, aby być moralnym? Co w takim razie z osobami niewierzącymi?

Autor w wiarygodny i uporządkowany sposób przedstawia odpowiedzi, sformułowane na podstawie obserwacji społeczności naczelnych (szczególnie...

Kolejna książka Fransa de Waala. Siłą pracy jest jego wszechstronne wykształcenie, dzięki czemu praca nie jest pracą wyłącznie o prymatologii, ale czerpie też z filozofii, sztuki, historii oraz psychologii - dzięki temu była to bardzo rozwojowa praca, poszerzająca horyzonty jak mało która.
Autor stoi na stanowisku moralności naturalistycznej akcentując wrodzoną moralność i polemizując z teologami oraz filozofami o jej wtórności.
Mimo, że argumenty są różnorodne oraz w większości przekonujące to praca, niestety, argumentuje głównie za genezą moralności jednak dużo mniej autor przyczynia się do zachęcania do jej przestrzegania. Wiemy, że moralność jest korzystna z ewolucyjnego punktu widzenia dla zbiorowości jednak brakuje argumentów by przyjąć postawę moralną czy doskonalić ją, dlatego mimo poszerzającej horyzonty argumentacji nie poczułem by odpowiedź na pytanie „ateistycznej moralności” zostało satysfakcjonująco rozwiązane.
W dodatku autor krytykuje racjonalistyczne systemy etyczne np kantowski, sugerując, że przede wszystkim w naszych zachowaniach role grają uczucia - w jakimś stopniu, szczególnie w sytuacjach spontanicznych, jest to prawda jednak konsekwencje tego poglądu są bardzo kontrowersyjne i zamykają szczegółową debatę moralną oraz nad kierunkiem jaki powinna obrać moralność. Autor sam przybliża „gilotynę Hume’a”, ażeby rozróżniać stan aktualny oraz przekonania o tym jak być powinno - jak, bez rozważań etyki racjonalnej, autor chcę wnioskować o tym „jak być powinno”? Czy autor relatywizuje moralność chcąc wszystkie czyny poddać subiektywnej (czy też intersubiektywnej) percepcji odczuć z nimi związanych?
Praca pełna wiedzy, ale nie poczułem by odpowiedziała na moje pytania.

Kolejna książka Fransa de Waala. Siłą pracy jest jego wszechstronne wykształcenie, dzięki czemu praca nie jest pracą wyłącznie o prymatologii, ale czerpie też z filozofii, sztuki, historii oraz psychologii - dzięki temu była to bardzo rozwojowa praca, poszerzająca horyzonty jak mało która.
Autor stoi na stanowisku moralności naturalistycznej akcentując wrodzoną moralność i...

Niską siłę myśli i argumentacji rekompensuje porywająca moc anegdoty. Poruszające dzieło, które zniża ludzkość do rangi zwierząt.

Niską siłę myśli i argumentacji rekompensuje porywająca moc anegdoty. Poruszające dzieło, które zniża ludzkość do rangi zwierząt.

"My, ludzie, byliśmy wystarczająco moralni, kiedy w małych hordach wędrowaliśmy po sawannie. Dopiero kiedy zaczęły się zwiększać rozmiary społeczeństwa i zasady dotyczące wzajemności i reputacji traciły stopniowo siłę, pojawiła się konieczność istnienia moralizującego Boga."

Z każdą kolejną książką Fransa de Waala mam przekonanie, że czytam ponownie to samo. A jednak pozwalam sobie za każdym razem prowadzić go za rękę przez świat ludzi, naczelnych, ewolucyjne korzenie – empatii, samoświadomości, czy źródeł moralności, czyli tych wszystkich cech, które sprawiały, że człowiek uznawał siebie za wyjątkowo odmiennego od reszty świata zwierząt. Kwestią moralności i tego czy jest ona produktem (ludzkiej) kultury i wymagała wiary w Boga lub bogów, czy może jest konsekwencją ewolucji i trendów świecie zwierząt zajął się de Waal w książce Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych.
[...]

[...]
całość:
https://www.speculatio.pl/bonobo-i-ateista/

"My, ludzie, byliśmy wystarczająco moralni, kiedy w małych hordach wędrowaliśmy po sawannie. Dopiero kiedy zaczęły się zwiększać rozmiary społeczeństwa i zasady dotyczące wzajemności i reputacji traciły stopniowo siłę, pojawiła się konieczność istnienia moralizującego Boga."

Z każdą kolejną książką Fransa de Waala mam przekonanie, że czytam ponownie to samo. A jednak...

Absolutna petrada od pierwszego słowa do ostatniego! To powinna być obowiązkowa lektura szkolna, omawiana na połączonych lekcjach biologii, wos, etyki, religii. Autor w bardzo przystępny i pasjonujący sposób wprowadza nas w świat ewolucji moralności u zwierząt - pokazując na badaniach prymatologicznych mechanizmy obecne także w naszym, ludzkim zachowaniu. Tekst skrzy się od doskonałego , inteligentnego humoru, anegdot, refleksji, unikając nachalnego lansowania jakiejkolwiek tezy. To jego największa zaleta i zaleta chyba całego pisarstwa de Waala, które na wskroś jest przesiąknięte głębokim humanizmem, czy może raczej moralnością wynikającą z rozwijania zasady HH. Co to za zasada i jak się ona ma do świata naczelnych - odsyłam do lektury. Książkę przeczytałem w okresie grudzień-styczeń, kiedy akurat rozpętała się dyskusja na temat "czy ateiści mogą / powinni obchodzić święta". Książka de Waala w subtelny sposób, choć nie wprost, daje i odpowiedź na to pytanie. U podstaw każdego myślenia religijnego tkwi mieszanina "odurzenia, lęku przed śmiercią i plastycznego projektowania wyobraźni" jako uboczny efekt dużego mózgu, świadomości i wykształcenia mowy. Elementy te można obserwować w zachowaniu małp człekokształtnych, które choć przejawiają pewne elementy "moralności" pozostają całkowicie areligijne.

Absolutna petrada od pierwszego słowa do ostatniego! To powinna być obowiązkowa lektura szkolna, omawiana na połączonych lekcjach biologii, wos, etyki, religii. Autor w bardzo przystępny i pasjonujący sposób wprowadza nas w świat ewolucji moralności u zwierząt - pokazując na badaniach prymatologicznych mechanizmy obecne także w naszym, ludzkim zachowaniu. Tekst skrzy się od...

Jedna z lepszych książek traktujących o ewolucji moralności. De Waal to humanista z krwi i kości, świetnie się go czyta.

Jedna z lepszych książek traktujących o ewolucji moralności. De Waal to humanista z krwi i kości, świetnie się go czyta.

Ciekawa książka, która pozwala spojrzeć na zwierzęta w nieco inny sposób niż zazwyczaj się na nie patrzy. Autor dotyka wielu dziedzin naukowych, więc to solidna dawka dużej wiedzy. W książce sporo czasu poświęca się tematowi empatii i chyba ten temat zasługuje na szczególną uwagę. Trochę po macoszemu została potraktowana kwestia religii, tak jakby autor chciał bardziej dodać tytułowi kontrowersji niż zająć się tym tematem na poważnie. Polecam, na pewno warto.

Ciekawa książka, która pozwala spojrzeć na zwierzęta w nieco inny sposób niż zazwyczaj się na nie patrzy. Autor dotyka wielu dziedzin naukowych, więc to solidna dawka dużej wiedzy. W książce sporo czasu poświęca się tematowi empatii i chyba ten temat zasługuje na szczególną uwagę. Trochę po macoszemu została potraktowana kwestia religii, tak jakby autor chciał bardziej...

Trochę nie rozumiem celu jaki przyświecał autorowi opisując religię jako jedno niezdefiniowane zjawisko, stwierdzając, że skoro nie ma nic lepszego w zamian niechaj będzie z nami trwać. Nie trudno wyobrazić sobie szczęścia jakiego doświadczają, żyjący w jakimś rygorystycznym odłamie którejś z głównonurtowych religii ,ot kobiety w islamie. Taka ma mała dygresja, chociaż niezgodności z autorem mam wiele, książka jest naprawdę dobra i wiele można z niej wynieść. Jednakże moje wrażenie jest takie, że autor jest wybitnym prymatologiem, świetnym pisarzem i kiepskim filozofem.

Trochę nie rozumiem celu jaki przyświecał autorowi opisując religię jako jedno niezdefiniowane zjawisko, stwierdzając, że skoro nie ma nic lepszego w zamian niechaj będzie z nami trwać. Nie trudno wyobrazić sobie szczęścia jakiego doświadczają, żyjący w jakimś rygorystycznym odłamie którejś z głównonurtowych religii ,ot kobiety w islamie. Taka ma mała dygresja, chociaż...