Powieść Donny Tartt zatytułowana Szczygieł była w Ameryce najbardziej gorącą i wyczekaną premierą, co bez wątpienia stało się za sprawą postaci owianej aurą tajemnicy pisarki (a to jest zawsze niezawodnym bodźcem marketingowym). Zarówno o życiu prywatnym Tartt (na temat którego wytrwale milczy, pomimo coraz to nowszych spekulacji), jak i o jej pracy twórczej od dawna krążą legendy. Nad każdą swoją książką pracuje dziesięć lat, przypisuje się jej talent i umiejętności największych pisarzy XIX wieku, do perfekcji doprowadza warstwę językową i konstrukcję powieści – ba! – podobno nad miejscem przecinka w zdaniu potrafi się zastanawiać, podobnie jak Proust, całymi tygodniami. O Donnie Tartt mówi się, że jest „nowym Dickensem", a jej książkę obsypuje znaczącymi nagrodami literackimi.

Gdy książka ukazała się drukiem, czytelnicy i recenzenci na całym świecie łapczywie rzucili się do lektury. Zachwytom nie było końca, choć oczywiście zdarzały się i mniej entuzjastyczne opinie. Niemniej obok innych prestiżowych nagród „Szczygieł” wywalczył w 2014 roku dla Donny Tartt Pulitzera i ugruntował jej sławę jako jednej z najwybitniejszych współczesnych pisarek. Ponadto do tej pory Szczygieł zdobył, poza Nagrodą Pulitzera, wyróżnienie Carnegie Medal, nominowano go do National Book Critics Circle Award i Bailey’s Prize.

Lektura „Szczygła" była prawdziwym czytelniczym wyzwaniem, zarówno pod względem objętości, liczy bowiem 844 strony, jak i stylu i treści. Jest napisana z rozmachem, ale jednocześnie wytwarza pewną aurę intymności, pełna jest głębokich, osobistych przeżyć, jakie towarzyszą głównemu bohaterowi od dzieciństwa. Fabularna nić przewodnia łączy się tu świetnie z nastrojowością, dynamizm przeplata się z fragmentami, w których akcja płynie niespiesznie, by za jakiś czas znów przyśpieszyć. Mogłoby się wydawać, że taka struktura wprowadzi chaos, ale tak nie jest, gdyż autorka umiejętnie wyważyła żywiołowość i spokój. „Szczygieł” – nie tylko zachwyca, ale i niemal hipnotyzuje. To taka książka, która od pierwszych stron całkowicie pochłania uwagę czytelnika. Książka, którą odczuwa się bardzo intensywnie, niemal jak alternatywną rzeczywistość, w środku której nas znienacka umieszczono, każąc odczuwać ból, rozpacz, euforię – wszystko, co do tej rzeczywistości należy. Autorka kreuje bowiem świat przedstawiony powieści tak sugestywnie, czyni go tak plastycznym i namacalnym, a jednocześnie intymnym, że doprawdy można go współodczuwać wraz z głównym bohaterem. Jest nim Theodor Decker, trzynastoletni chłopak, jeden z nielicznych ocalałych z zamachu terrorystycznego w nowojorskim muzeum. W trakcie wybuchu ginie jednak matka Theo, piękna, wyjątkowa kobieta, z którą łączyły go szczególnie bliskie więzi. I tak chłopak zostaje zupełnie sam. Nie ma rodziny, która mogłaby się nim zaopiekować, nie licząc dziadka, któremu losy chłopca są obojętne. Ojciec zaś porzucił syna i żonę jakiś czas temu, czym zresztą niespecjalnie ich zmartwił, a miejsce jego pobytu jest nieznane. Tak rozpoczyna się tułaczka Theo – fizyczna i mentalna. Luksusowa dzielnica Nowego Yorku, peryferie Las Vegas, śmietanka towarzyska i półświatek. Samotność, poszukiwanie bliskości, alkohol i narkotyki, przyjaźń i miłość. „Szczygieł” to, powieść o dojrzewaniu, o kształtowaniu osobowości, ale w początku wędrówki naznaczonym traumą. Ten dramatyczny życiorys, trudny, zmienny, determinuje coś jeszcze. Tajemnica, wielka tajemnica, która staje się obsesją. Zaraz po wybuchu w muzeum Theo rozmawia ze starszym mężczyzną. Ten umiera, ale przekazuje mu pierścień i wskazuje adres, pod który ma się udać. Co jednak najważniejsze, pod wpływem trudnego do wytłumaczenia impulsu – chłopak wynosi z muzeum ulubiony obraz swojej matki. Potem już nie potrafi go oddać, nie może. Obraz będzie mu towarzyszył, będzie jego pocieszeniem i przekleństwem. Będzie jak pierścień Golluma, największy skarb.
„Szczygieł”, bo o nim rzecz jasna mowa, bezcenne arcydzieło malarstwa holenderskiego, przedmiot pożądania wielu, kolekcjonerów i bandytów  – wprowadzi do powieści wątki sensacyjne. Ale nada jej dodatkowo znacznie szersze treści i możliwości interpretacji. Niewielki, malowany na desce olej, uznawany za wybitny przykład malarstwa iluzjonistycznego, wyszedł spod pędzla Carela Fabritiusa, najzdolniejszego i zarazem najbardziej zagadkowego ucznia Rembrandta. Życiorys Fabritiusa pełen jest niewiadomych, podobnie jak i jego twórczość (do dziś niektórzy przypisują autorstwo wielu dzieł Rembrandta właśnie Fabritiusowi). Co jednak najistotniejsze z punktu widzenia historii opowiadanej przez Donnę Tartt, malarz zmarł młodo i tragicznie. W wyniku wybuchu w prochowni, gdzie pracował i przechowywał swoje dzieła. Ocalało ich tylko osiem. Wśród nich najdoskonalszy, tzw. antyrebrandt (za który sam mistrz miał oferować olbrzymie sumy pieniężne)  –  „Szczygieł”, który następnie zaginął na 217 lat, by odnaleźć się we Francji i przyczynić do śmierci kilku osób. Analogie pomiędzy fabułą powieści a przekazem historycznym są oczywiste.
„Szczygieł" ma być połączeniem zagadki kryminalnej z Bildungsroman (czyli utworem pokazującym kształtowanie się osobowości głównego bohatera). „Szczygła” można czytać na wielu płaszczyznach, interpretować na różne sposoby, można go rozszyfrowywać. Tartt genialnie wprost oddaje atmosferę miejsc, o których pisze: wytwornego mieszkania przy Park Avenue, ulic, parków i restauracji Nowego Yorku, pachnącej starym drewnem pracowni i zakurzonego antykwariatu, sennych i dusznych osiedli w pobliżu pustyni. Tworzy aurę dekadencji i wielkomiejskiego spleenu. Obok artystycznego snobizmu stawia prawdziwe umiłowanie piękna. Sądzę, że sztuka w książce Tartt uszlachetnia każdego, a stosunek do pięknych przedmiotów definiuje nas jako ludzi.
Powieść Donny Tartt imponuje nie tylko epickim rozmachem, ale też tym, w jaki sposób przekształca motywy literatury popularnej (zaginione dzieło, tajemniczy sklep z antykami, otoczenie Manhattanu czy Las Vegas) po to, by służyły nie tylko intrydze. Podobnie jak u Dickensa, najważniejszy jest tu bowiem portret pewnego życia, które, według samego bohatera jest klęską, chociaż można się z nim nie zgodzić. Tartt trzyma czytelnika przez prawie całą, długą powieść w napięciu, ale i o to przecież chodzi w dobrej lekturze.


Powieść ta przypadła mi do gustu nie tylko pod względem edytorskim, ale też językowym, stylistycznym, a przede wszystkim dzięki fabule. Dzięki lekturze tej książki będę świadomiej patrzył na jakość wydania, jak i związki związane ze sztuką , które w książkach mogą pojawiać się w różnych postaciach. Dzięki powieści napisanej niewątpliwie z rozmachem pozostaje mi czekać na kolejne!

Powieść Donny Tartt zatytułowana Szczygieł była w Ameryce najbardziej gorącą i wyczekaną premierą, co bez wątpienia stało się za sprawą postaci owianej aurą tajemnicy pisarki (a to jest zawsze niezawodnym bodźcem marketingowym). Zarówno o życiu prywatnym Tartt (na temat którego wytrwale milczy, pomimo coraz to nowszych spekulacji), jak i o jej pracy twórczej od dawna krążą...