Chwilę po godzinie 13.00 w dniu 8 października 2020 roku członkowie Akademii Szwedzkiej ogłosili swoją decyzję i nazwisko laureatki literackiej Nagrody Nobla. To jedno z najważniejszych wyróżnień w światowej literaturze, które co roku wzbudza wiele emocji i dyskusji. W tym roku zwiększono finansowy wymiar nagrody do 10 mln koron szwedzkich (ok. 4,3 mln złotych). Dla porównania w zeszłym roku kwota ta wynosiła 9 mln koron szwedzkich, co wówczas przeliczało się na ok. 3,5 miliona złotych.

Mats Malm, sekretarz Akademii Szwedzkiej, poinformował, że z powodu epidemii koronawirusa laureaci Nagrody Nobla nie spotkają się na tradycyjnej ceremonii w Sztokholmie w grudniu tego roku. Wydarzenie to zostało przesunięte na rok 2021. Także mowy noblowskie będą w tym roku transmitowane online, a laureaci nie przyjadą do Szwecji. 

Literacka Nagroda Nobla za rok 2020: Louise Glück

Kim jest Louise Glück?

Louise Glück urodziła się w Nowym Jorku w 1945 roku i mieszka w Cambridge, Massachusetts. Jest poetką i eseistką. Zajmuje się pisaniem, lecz także wykłada angielski na Uniwersytecie Yale. Debiutowała w 1968 roku tomem „Firstborn” i wkrótce została uznana za jedną z najważniejszych współczesnych poetek amerykańskich. W 1993 roku otrzymała Nagrodę Pulitzera, a w2104 roku National Book Award.

W swej twórczości nawiązuje do wątków autobiograficznych, czerpiąc obficie z mitów, historii i natury. Jej nagradzane tomy wierszy to „The Wild Iris”; „Averno”; „Meadowlands”.

Do tej pory opublikowała 12 zbiorów poetyckich, a także publikacje eseistyczne. W swojej twórczości nawiązuje do tematów związanych z jej dzieciństwem i okresem dojrzewania, relacji rodzinnych, związków z rodzeństwem i rodzicami. Poszukuje prawd uniwersalnych, czerpiąc jednocześnie inspirację z mitów i motywów z literatury klasycznej.

Wśród najważniejszych tomów jej wierszy, oprócz debiutanckiego, warto wymienić także „The House on Marshland” (1975), „Descending Figure” (1980) „The Triumph of Achilles” (1985) oraz „Ararat” (1990). W 1992 roku ukazał się jej zbiór „The Wild Iris”, ukazujący dialog między kwiatami a pielęgnującym je ogrodnikiem. Krytyczka literacka Elizabeth Lund nazwała tomik „kamieniem milowym” w twórczości Glück; za ten zbiór poetkę uhonorowano Nagrodą Pulitzera. Osobiste doświadczenia (m.in. rozwód) przelała na treść kolejnych wierszy, publikując „Meadowlands” (1996), a następnie „Vita Nova” (1999) oraz „The Seven Ages” (2001).

W 2004 roku Louise Glück, pod wpływem tragedii 11 września 2001 roku, opublikowała obszerny, podzielony na sześć części wiersz zatytułowany „October”. Nawiązując w nim do tematu tragedii i traumy w greckich mitach, poetka zmierzyła się z tematem uniwersalnego cierpienia. Po tym czasie dołączyła do kadry Uniwersytetu Yale i regularnie publikuje nowe wiersze.

Akademia Szwedzka nagrodziła Louise Glück za:

W tłumaczeniu na język polski uzasadnienie brzmi:

Nobel w dziedzinie literatury a zakłady bukmacherów

Bukmacherzy i media na całym świecie na tygodnie przed ogłoszeniem nazwiska laureata spekulowały, do kogo powinien trafić literacki Nobel 2020. Zastanawiano się, czy nagrody nie powinna otrzymać kobieta – bo twórczynie były rzadziej nagradzane w historii tego prestiżowego wyróżnienia. Obstawiano, że nagroda powędruje do kogoś z innego kręgu kulturowego, niż europejski czy anglojęzyczny – najprawdopodobniej do twórcy z Afryki lub Ameryki Południowej. Wiele osób spodziewało się też, że po niedawnych skandalach, które wstrząsnęły Akademią Noblowską, w tym roku komitet dokona bezpiecznego wyboru, który nie wzbudzi kontrowersji.

Wśród faworytów bukmacherów przewijały się takie nazwiska, jak Japończyk Haruki Murakami, Kenijczyk Ngugi wa Thiong'o, Chińczyk Yan Lianke czy pochodzący z Korei Południowej Ko Un. Wiele osób stawiało także na Hiszpana Javiera Maríasa i Rosjankę Ludmiłę Ulicką. Na giełdzie nazwisk najczęściej wymieniano również Jamaicą Kincaid, amerykańską pisarkę karaibskiego pochodzenia, Anne Carson, kanadyjską poetkę, a także nagrodzoną „alternatywnym Noblem” Maryse Condé. W zestawieniach pojawiała się także Margaret Atwood, laureatka Nagrody Bookera 2019.

Laureaci literackiej Nagrody Nobla z ostatniej dekady

Za rok 2019: Peter Handke (Austria)

Za rok 2018: Olga Tokarczuk (Polska)

Za rok 2017: Kazuo Ishiguro (Wielka Brytania)

Za rok 2016: Bob Dylan (Stany Zjednoczone)

Za rok 2015: Swietłana Aleksijewicz (Białoruś)

Za rok 2014: Patrick Modiano (Francja)

Za rok 2013: Alice Munro (Kanada)

Za rok 2012: Mo Yan (Chiny)

Za rok 2011: Tomas Tranströmer (Szwecja)

Za rok 2010: Mario Vargas Llosa (Peru)

W ciągu ostatniej dekady literacka Nagroda Nobla nie powędrowała do żadnego twórcy z Afryki – najczęściej otrzymywali ją Europejczycy (6 laureatów) oraz twórcy posługujący się językiem angielskim (3 laureatów). Żaden czarny twórca nie wygrał od 1986 roku, gdy nagrodę odebrał Wole Soyinka, Nigeryjczyk piszący po angielsku.

Kobiety wygrały literackiego Nobla tylko 16 razy, podczas gdy mężczyźni 101 razy. Czterokrotnie dochodziło do sytuacji, gdy w jednym roku nagrodę otrzymywało dwóch pisarzy, a siedem razy nagroda nie została przyznana. W sumie wyróżnieni laureaci tworzyli w 25 językach.

Kto przyznaje literacką Nagrodę Nobla? Skandal w Akademii Szwedzkiej

Laureata wybierają członkowie Akademii Szwedzkiej – niezależnej instytucji kulturalnej z siedzibą w Sztokholmie. Składa się ona z 18 członków, wybieranych dożywotnio. W 2018 roku do Akademii dołączyły nowe osoby, podobnie jak rok później. Wszystko za sprawą skandalu, jaki wstrząsnął królewską akademią. W jego wyniku spadło zaufanie do członków komitetu, przez co nie zdecydowano się na ogłoszenie laureata za rok 2018.

Kryzys rozpoczął się jesienią 2017 roku, gdy Matilda Gustavsson napisała reportaż, który opublikował dziennik „Dagens Nyheter”. W tekście 18 kobiet oskarżyło Jeana-Claude Arnaulta o gwałty i molestowanie seksualne. Arnault, mąż członkini Akademii Szwedzkiej Katariny Frostenson, wraz z żoną prowadził ośrodek kulturalny, dotowany przez Akademię. I choć skargę na Jeana-Clauda Arnaulta złożono już w 1996 roku, a o przemocy stosowanej przez niego wobec kobiet nie mówiło się już wcześniej, Akademicy nie zareagowali. Dopiero reportaż Gustavsson obnażył intrygi Arnaulta (nazywanego „dziewiętnastym członkiem Akademii”) i Katariny Frostenson, którzy przez lata cieszyli się wysoką pozycją społeczną i należeli do elity kulturalnej kraju. Jak się okazało, małżonkowie byli odpowiedzialni za przecieki nazwisk przyszłych laureatów literackiej Nagrody Nobla.

Kryzys wstrząsną instytucją, która podzieliła się wewnętrznie. Interweniował sam król Szwecji Karol XVI Gustaw. Członkowie Akademii kłócili się publicznie, a nie mogąc dojść do porozumienia opuszczali zajmowane stanowiska. Jesienią 2018 roku do Akademii dołączyły trzy nowe osoby: prawnik Eric M. Runesson, poetka Jila Mossaed oraz literaturoznawca Mats Malm (pełni on obecnie funkcję sekretarza). W zeszłym roku wybrano kolejnych czterech nowych członków, same kobiety. Do tego grona dołączyły: poetka Tua Forsström, pisarki Ellen Mattson i Anne Swärd oraz profesorka filozofii Åsa Wikforss.

Jean-Claude Arnault został skazany na 2,5 roku więzienia za gwałt, a jego żona Katarina Frostenson nie jest już członkinią Akademii Szwedzkiej.

Olga Tokarczuk z Nagrodą Nobla

W 2018 roku nie doszło do wręczenia literackiego Nobla, dlatego rok później, w 2019 roku, ogłoszono nazwiska dwóch twórców. Laureatką za rok 2018 została Olga Tokarczuk. Decyzja ogłoszona 10 października zeszłego roku sprawiła, że sprzedaż jej książek wystrzeliła w górę. Do października 2019 roku sprzedano 1 mln egzemplarzy, a po ogłoszeniu decyzji o nagrodzie do grudnia sprzedany został kolejny milion. Nakładem Wydawnictwa Literackiego ukazały się najpopularniejsze książki noblistki, w tym „Księgi Jakubowe”, „Bieguni” oraz „Prowadź swój pług przez kości umarłych”.

Tokarczuk o swoich wrażeniach związanych z przyznaniem jej literackiego Nobla 2018 mówiła 20 października 2019 roku we Wrocławiu, na specjalnym spotkaniu z czytelnikami. Relację z niego pisała Ewa Cieślik, koordynatorka redakcji lubimyczytać.pl („Myślałam, że pora umierać”, ale „jeszcze mogę porządzić”. Olga Tokarczuk w Polsce”). Noblistka opisała chwilę, gdy otrzymała telefon ze Szwecji dowiedziała się, że otrzymuje Nobla.

Polska noblistka część nagrody finansowej wykorzystała tworząc w Polsce fundację. O jej powstaniu poinformowała po raz pierwszy 22 października 2019 roku, o czym również informowaliśmy. Noblistka powoła do życia fundację, która ma być „przestrzenią dla międzynarodowej rozmowy o możliwościach literatury w diagnozowaniu świata widzialnego i niewidzialnego”. Więcej szczegółów odnośnie jej działania poznaliśmy rok później – na początku października 2020. Relacja ze specjalnej konferencji prasowej również pojawiła się na lubimyczytać.pl („Literacka jesień we Wrocławiu, Fundacja Olgi Tokarczuk i zapowiedź książki „Czuły narrator”).

Przy tej okazji noblistka poinformowała, że ukaże się jej nowa publikacja, „Czuły narrator”.

„Czuły narrator”, czyli Mowa Noblowska

Mowa Noblowska Olgi Tokarczuk, wygłoszona w grudniu zeszłego roku, stała się szeroko komentowanym wydarzeniem. Noblistka nie stroniła w niej od trudnych, kontrowersyjnych tematów – między innymi kryzysu klimatycznego i politycznego. Do tekstu mowy noblowskiej każdy miłośnik Tokarczuk będzie mógł już niedługo wrócić, gdyż do księgarń trafi nowa publikacja z jej nazwiskiem na okładce, zatytułowana „Czuły narrator”. Nie będzie to beletrystyka, lecz zbiór esejów i wykładów. W sumie złoży się na niego 12 tekstów, będących zaproszeniem do świata wyobraźni i twórczości noblistki. Premiera 12 listopada 2020 roku.

Peter Handke – kontrowersyjny noblista

W zeszłym roku obok nazwiska Tokarczuk wymieniono jeszcze jednego twórcę – Austriaka Petera Handke. Otrzymał on literackiego Nobla za rok 2019, co przyjęto ze sporym zdziwieniem. Komentatorzy spodziewali się, że po wstrząsach i skandalach Akademia dokona bezpiecznego wyboru, natomiast austriackiego pisarza łączono z kontrowersyjnymi poglądami.

Handke jest powieściopisarzem, twórcą sztuk teatralnych i tłumaczem. Napisał takie powieści, jak „Pewnej ciemnej nocy wyszedłem z mojego cichego domu”, „Krótki list na długie pożegnanie”, „Godzina prawdziwych odczuć”, „Leworęczna kobieta” i „Don Juan (sam o sobie opowiada)”, a wraz z Wimem Wendersem stworzył scenariusz do filmu „Niebo nad Berlinem”. Jako laureat licznych prestiżowych nagród literackich jest cenionym twórcą, jednak przyznanie mu Nobla dla wielu osób zostało odczytane jako skandal (takiego określenia użył ambasador Kosowa w Stanach Zjednoczonych Vlora Çitaku). Decyzję Akademii Szwedzkiej skrytykował także wyróżniony Bookerem Salman Rushdie oraz słoweński filozof  Slavoj Žižek. Zdaniem wielu Handke przedstawia Serbów jako ofiary wojen, neguje ich zbrodnie wojenne, broni byłego prezydenta Jugosławii Slobodana Miloševića i prawicowego serbskiego nacjonalizmu. Jak się jednak okazało, dla członków Akademii Szwedzkiej nie miało to znaczenia, o czym więcej pisaliśmy w osobnym artykule.

Lubimyczytać.pl i użytkownicy serwisu wybierali laureata literackiego Nobla

Przy okazji tegorocznej decyzji wracamy myślą do roku 2013. Wówczas ogłosiliśmy konkurs, w którym zadaniem było uargumentować, dlaczego to właśnie Alice Munro powinna otrzymać literackiego Nobla. Jak się później okazało, to właśnie ta kanadyjska pisarka faktycznie otrzymała nagrodę!

W tym roku także proponowaliśmy literacką zabawę wszystkim użytkownikom naszego serwisu. W październiku zapraszaliśmy do typowania laureata lub laureatki Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Kto z was trafnie obstawił decyzję Akademii Szwedzkiej?