Najpierw książka, później gra

O cyberpunkowych uniwersach pisał już na naszych łamach już Michał Cetnarowski w artykule „City to burn. Subiektywny przewodnik po cyberpunku”, a dzis znów zapraszamy was do cyberpunkowej podróży. Będziemy zarówno na ziemi, jak i poza nią; z Jackiem Dukajem zawitamy do Stanów Zjednoczonych, Robert J. Szmidt zabierze nas do Japonii, a za sprawą autorów słuchowiska „Antologia polskiego cyberpunka” wrócimy do naszego kraju. W poniższym zestawieniu znajdziecie książki autorów zagranicznych i polskich, zarówno klasyków, ojców założycieli gatunku, takich jak Gibson, Dick czy Sterling, i jak i autorów z cyberpunkiem rzadko kojarzonych, z Łukaszem Orbitowskim na czele. A zacząć polecamy od początku, czyli od Williama Gibsona.

Cuberpunkowi klasycy z zagranicy

„Wypalić Chrom”, William Gibson (wyd. Mag)

To właśnie Gibson jest nazywany ojcem całego gatunku literatury science-fiction, jakim jest Cyberpunk. „Wypalić Chrom” to zbiór opowiadań, który może posłużyć jako wstep do czytania twórczości Williama Gibsona. Jego autor zyskał powszechną sławę, jako czołowy przedstawiciel nowej odmiany science fiction, przenoszącej współczesną technologię (w szczególności technikę komputerową) w przyszłość rozpadu miast zdegenerowanej obyczajowości pokoleń postpunkowych.

Oto pierwszy tom jego opowiadań. „Neuromancer” zdobył wszystkie nagrody, ale największym osiągnięciem Williama Gibsona na zawsze pozostaną krótsze formy. Opowiadania te, stanowiące jednocześnie elegię i satyrę społeczną, pokazują sposób, w jaki redefiniuje się dzisiejsza sf. Gibson jako wirtuoz ścieżek szybkiego przewijania ukazuje nam drogę, którą podążyć może literatura.

To również Gibsonowi zawdzięczamy popularyzację słowa „cyberprzestrzeń” (terminu użytego już wcześniej przez Vernora Vinge'a); ojciec cyberpunka użył go w nominowanym do nagrody Nebula opowiadaniu pt. „Wypalić Chrom”.

„Blade Runner. Czy androidy marzą o elektrycznych owcach?”, Philip K. Dick (wyd. Rebis)

„Co to jest człowiek? To pytanie jest tematem »Blade Runnera« i żeby na nie odpowiedzieć, stworzył Dick człowieka sztucznego... W powieści »Blade Runner« sztuczni ludzie to nie poczciwe roboty Asimova z wmontowanymi bezpiecznikami moralności zwanymi trzema prawami robotyki. Androidy Dicka są groźne, bo są kłamstwem, wyglądają jak ludzie, ale brakuje im człowieczeństwa – poczucia winy, współczucia, sumienia... Łowca zbiegłych androidów Rick Deckard poddaje je testowi na współczucie. Istoty niezdolne do współczucia likwiduje. Tylko co dzieje się z jego współczuciem?”
– pisze w przedmowie Lech Jęczmyk.

Na podstawie tej książki Ridley Scott w 1982 nakręcił „Łowcę androidów”. Obejrzawszy ten film, Dick uznał ponoć, że grający tytułowego eksterminatora Harrison Ford dostał zlecenie i na niego...

„Player One”, Ernest Cline (wyd. Feeria Young)

Bestsellerowa powieść, która stała się już klasykiem swojego gatunku. Jej adaptacja filmowa, w reżyserii Stevena Spielberga, przyniosła ponad 580 mln dolarów dochodu.

Jest rok 2045. Ziemia jest okropnym miejscem. Zasoby ropy się wyczerpały. Klimat się rozregulował. Na planecie panują głód, bieda i choroby.

Większość ludzi ucieka od przytłaczającej rzeczywistości, prowadząc wirtualne życie w OASIS, pełnej rozmachu utopii online, gdzie można być, kim się chce i spokojnie funkcjonować, grać i zakochiwać się na jednej z tysiąca planet. Wade Watts żyje w OASIS od wczesnego dzieciństwa i podobnie jak wielu innych, ma obsesję na punkcie Miedzianego Klucza, cyfrowego „wielkanocnego jajka”, ukrytego gdzieś głęboko w cyfrowej rzeczywistości. Schował go przed śmiercią tam założyciel OASIS, James Halliday, multimiliarder.

Ten, kto go znajdzie, odziedziczy jego majątek i przejmie kontrolę nad grą. Przez całe lata miliony ludzi próbowały odnaleźć ten skarb; jedyną wskazówką była wiedza, że prowadzące do celu zagadki są oparte na kulturze masowej końca XX wieku. Ale to właśnie Wade natrafia na klucz do pierwszego zadania i nagle odkrywa, że w desperackim wyścigu po największą nagrodę przeciwko sobie ma tysiące konkurentów. Ta coraz bardziej zaciekła rywalizacja wkrótce przenosi się z OASIS do świata rzeczywistego…

„Modyfikowany węgiel”, Richard Morgan (wyd. Mag)

W dwudziestym szóstym wieku ludzkość rozprzestrzeniła się po galaktyce, zabierając ze sobą w zimny kosmos podziały rasowe i religijne. Pomimo napięć i wybuchających tu i ówdzie krwawych wojen, Protektorat NZ trzyma nowe światy żelazną ręką, wykorzystując do tego elitarne oddziały uderzeniowe: Korpus Emisariuszy.

To, czego nie mogła zagwarantować religia, zapewniła technika. Teraz gdy świadomość można zapisać w stosie korowym i w prosty sposób przenieść do nowego ciała, śmierć stała się zaledwie drobną niedogodnością. O ile tylko stać cię na nowe ciało...

Były Emisariusz NZ, Takeshi Kovacs, zna smak umierania, to ryzyko zawodowe. Jednakże ostatnia śmierć była szczególnie brutalna. Przetransferowany strunowo na odległość wielu lat świetlnych, upowłokowiony w nowym ciele w San Francisco na Starej Ziemi i rzucony w środek spisku bezwzględnego nawet jak na standardy społeczeństwa, które zapomniało o wartości ludzkiego życia, szybko uświadamia sobie, że pocisk, który wybił dziurę w jego piersi na Świecie Harlana, to dopiero początek problemów.

„Śnieżyca”, Neal Stephenson (wyd. Mag)

Co nadeszło po Internecie?

Wejdź do Metawersum, cyberprzestrzennego domu awatarów i demonów software’owych, w którym prawie wszystko jest możliwe. Najnowszą atrakcją Metawersum, od niedawna dostępną na Ulicy, jest cybernarkotyk znany pod nazwą „Śnieżycy”. Problem polega na tym, że Śnieżyca jest zarazem wirusem komputerowym… oraz czymś więcej. Zaraża nie sam awatar, lecz jego właściciela. Przecieka do Rzeczywistości.

A to bardzo zła wiadomość dla Hiro, niezależnego hakera i najlepszego fechmistrza Metawersum (sam napisał szermierczy software), oraz S.U., kuryjerki na deskorolce i wyszczekanej nastoletniej awanturnicy. Rzeczywistość była dla nich wystarczająco beznadziejna, zanim ktokolwiek zaczął w niej mieszać.

„Śnieżyca” łączy lingwistykę, religię, informatykę, politykę, filozofię, kryptografię i problem dostawy pizzy do domu w przykuwającą uwagę przygodową opowieść, która na złamanie karku pędzi wprost w szybko nadciągającą przyszłość.

„Maszyna różnicowa”, William Gibson, Bruce Sterling (wyd. Mag)

W naszym zestawieniu umieściliśmy również pozycję która... nie jest stworzona w duchu cyberpunka, ale ze względu na historię literatury i jej autorów, należy o niej wspomnieć. „Maszyna różnicowa” Gibsona i Sterlinga, ojców założycieli cyberpunku, to klasyczny przykład kolejnego nurtu SF, któremu nadano termin steampunk. Nurtu, który wykorzystuje alternatywne scenariusze rozwoju historii, zabawę historią i jej innym rozwojem. Jest to obecnie klasyka światowej SF i sztandarowy przykład literatury wykorzystującej różne epoki historyczne dla pokazania alternatywnych możliwości rozwoju cywilizacji. A także dowód na to, jak pisarze SF sprawnie poruszają się pomiędzy wiekami: bez „Trylogii ciągu” nie powstałaby „Maszyna różnicowa”.

Rok 1855. Anglia wkracza w nową erę. Wynalazca maszyny różnicowej lord Babbage i pozostali członkowie Radykalnej Partii Industrialnej kierują przemianami, które mają poprowadzić Brytanię ku świetlanej przyszłości. Mnożą się nowe wynalazki. Ulicami przemieszczają się powozy parowe. Londyńska policja używa mechanicznych komputerów do tropienia kryminalistów. Pewnego dnia w odmienionej Anglii dochodzi do kradzieży bardzo ważnych informacji. Rozpoczyna się niebezpieczna gra, w której udział biorą najbardziej wpływowe osobistości Brytanii.

Cyberpunki z nad Wisły

„Czarne oceany”, Jacek Dukaj (Wydawnictwo Literackie)

Rzecz dzieje się w Stanach, w kręgach kompleksu wojskowo-przemysłowego. Trzonem armii są wojska ekonomiczne, chroniące gospodarkę przed wrogimi wpływami. Establishment oddzielił się biologicznie i społecznie od nieprzekształconego genetycznie plebsu. Większość funkcji państwa podległa prywatyzacji.

W tym świecie jak ryba w wodzie czuje się Nicholas Hunt, polityk i lobbysta. Oto jest przykazanie na XXI wiek: Nie wiesz, czy to życie, czy gra, toteż zawsze postępuj tak, jak gdybyś wszystko robił naprawdę.

„Jacek Dukaj pokazuje - z sukcesem - świat nieliniowy, świat, gdzie ważna nie jest zmiana, ale matematyczna pochodna zmiany: przyspieszenie zmian. Świat w którym wpływają na siebie częstości pojawiania się morderczych millenarystycznych sekt i przemiany technologiczne w telekomunikacji”, ocenia Janusz A. Urbanowicz.

„Gamedec. Granica rzeczywistości”, Marcin Przybyłek (wyd. Rebis)

Pierwsza część 5-tomowego cyklu „GAMEDEC”.

„Detection Ends Case”, zwykł był mawiać Sam Hawthorne, jeden z najlepszych detektywów działających w wirtualiach w połowie lat 80. XXII wieku. Gdy zginął w niewyjaśnionych okolicznościach, jego przyjaciele umieścili na holograficznym nagrobku napis: „Sam «DEC» Hawthorne. Nigdy nie zapomnimy”.

Od tej pory solverzy, czyli detektywi działający w grach, zaczęli siebie nazywać gameDECami. Oto historia jednego z nich.

Koniec XXII wieku. Ludzie żyją w miastach-klatkach oddzielonych od agresywnego ekosystemu barierami ABB. Światem rządzą korporacje, choć zwykły obywatel tego nie zauważa. Wielu spędza czas w światach sensorycznych – grach dających wrażenie pełnego uczestnictwa. Gdzie przebywają ludzie, pojawiają się kłopoty. A gdy kłopoty dotyczą sieci, potrzebny jest nie policjant, ale gamedec – detektyw od gier. Taki jak Torkil Aymore z Warsaw City.

Świat Gamedeca wykracza poza powieści. Na podstawie książek Przybyłka powstała gra planszowa, a także skomponowane przez Roberta Letkiewicza i Zbigniewa Szatkowskiego utwory muzyczne. Na stworzonym przez Przybyłka uniwersum oparta będzie gra video „Gamedec”, która ma ukazać się na rynku w 2021 roku.

„Mrok nad Tokyoramą”, Robert J. Szmidt (wyd. Znak Horyzont)

Ziemia, rok 2077. Globalne ocieplenie i zatrucie środowiska doprowadziły do szeregu katastrof naturalnych, życie jest możliwe tylko tam, gdzie wkracza technologia.

Zdecydowana większość tych, którzy przetrwali, zamieszkuje gigantyczne metropolie, gdzie wszystko jest wytwarzane i kontrolowane przez rządzące w danym regionie korporacje, które przejęły role państw. Współpracują one z gangami, które są równie okrutne i bezwzględne jak oficjalni rządzący.

Zmieniła się także globalna rozrywka; teraz na ekranach holo królują krwawe zmagania współczesnych gladiatorów. Najtwardsi z najlepszych mierzą się na gigantycznych stadionach-szachownicach w rozgrywce, która jest połączeniem szachów i sportów walki.

W tej rzeczywistości żyje Rafał Tymura, Polak o japońskich korzeniach, były żołnierz sił specjalnych, pracujący jako ochroniarz podrzędnego polityka. Gdy ludzie jednego z lokalnych oligarchów mordują jego żonę, Tymura rusza mroczną ścieżką zemsty.

Nowa tożsamość, cyborgizacje, zejście do przestępczego półświatka Tokyoramy to środki, które mają zaprowadzić go do celu. Jednak to arena okaże się miejscem, gdzie będzie mógł dokonać zemsty i dowiedzieć się, kto tak naprawdę stoi za morderstwem jego żony.

„Łzy Mai”, Martyna Raduchowska (wyd. Uroboros)

Pierwszy tom cyklu „Czarne światła” opowiada o świecie, w którym androidy nie śnią o czarnych owcach, a marzą o reinforsynie. Akcja powieści rozgrywa się w nie tak dalekiej przysżłości, bo w latach 30. XXI wieku, gdy technologia jest już wszechobecna. Także ciało i umysł, jeśli jest się bogatym, mozna dowolnie udoskonalać. Biednym pozostaje jednak jedynie wspomniana reinforsyna, która androidom daje znacznie więcej, bo możliwość odczuwania emocji. Z androidami nie chce mieć jednak nic wspólnego porucznik wydziału zabójstw Jared Quinn, który, po Buncie, jaki androidy zorganizowały, woli mieć do czynienia, w swoim zespole, z ludźmi. Po tym, jak zdradziła go własna replikantka, Quinn przystępuje do kolejnej sprawy, którą ma nadzieję rozwiązać – morderstwa pewnej kobiety, którą wcześniej widział w swoich koszmarach.

„Cyfrak”, Krzysztof Haladyn (wyd. Fabryka Słów)

„Cyfrak” Krzysztofa Haladyna był nominowany w Plebiscycie Książka Roku 2018 w kategorii Science fiction, a czytelnicy docenili autora za sposób, w jaki przenosi nas do, nieprzyjemnego, ale przeciekawego, dystopijnego świata przedstawionego „za pomocą” miasta RedTek Polis. Główny bohater „Cyfraka”, Neth, jest uzależniony od cyfrowych narkotyków, postanawia więc włamać się do nielegalnego laboratorium. A to okazuje się wyjątkowo niełatwe, bo na jego drodze staje nie tylko system ochrony wspomnianego laboratorium, ale i bioćpuni czy zmutowani ocaleńcy Błękitnej Plagi. Jak pisze w swojej recenzji książki użytkownik GeekPiotr:

„Cyberpunk. Odrodzenie”, Andrzej Ziemiański (wyd. Akurat)

„Cyberpunk. Odrodzenie” pozwala zanurzyć się w otchłani gigantycznego, rozświetlonego neonami miasta, w którym rządzą zbrodnia i nauka przyszłości.

Okryte mgłą i spowite deszczem wieżowce, wąskie, zatłoczone uliczki, pulsujące neony i wielkoformatowe reklamy dają tło rzeczywistości, w której kwitną przestępczość, nielegalny handel bronią, danymi, a nawet ludzkim ciałem. To świat, w którym jednostka nic nie znaczy, a za los ogółu odpowiadają wielkie korporacje i gangi. To Zakazane Miasto.

Shey Scott – były policjant, wydalony ze służby z powodu śmiertelnej choroby oraz partnerujący mu Lou Landon usiłują namierzyć Axel Staller – bliźniaczą siostrę kobiety, która w biały dzień, mimo najwyższych środków bezpieczeństwa i drobiazgowej kontroli, pod okiem kamer, z niewiadomych przyczyn zamordowała kilkanaście osób.

„Antologia polskiego cyberpunka”, Paweł Majka, Łukasz Orbitowski, Tobiasz Piątkowski, Robert J. Szmidt, Robert M. Wegner (wyd. Empik Go)

Cyberpunkowa wizja Polski przyszłości: dystopijnej, rządzonej przez korporacje, w której społeczne rozwarstwienie prowadzi do walk między elitami i przestępczym półświatkiem. Czy postęp technologiczny pozwalający ludziom osiągać rzeczy dziś niemożliwe pozbawi ich człowieczeństwa?

Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedzi w słuchowisku, przygotowanym na podstawie 5 opowiadań przygotowanych przez mistrzów polskiego science-fiction - Pawła Majkę, Łukasza Orbitowskiego, Tobiasza Piątkowskiego, Roberta J. Szmidta i Roberta Wegnera.

„Cyberpunk 2077. Jedyna oficjalna książka o świecie gry Cyberpunk 2077”, Marcin Batylda (wyd. Znak)

Dark Horse Books oraz CD PROJEKT RED, twórcy komputerowej serii „Wiedźmin” przedstawiają „Świat Cyberpunka 2077” – obszerne studium wiedzy o uniwersum "Cyberpunka 2077".

„Świat Cyberpunka 2077” to bogato ilustrowany przewodnik, który przeniesie czytelnika do futurystycznej, tętniącej życiem metropolii Night City – centrum akcji gry CD PROJEKT RED.Ta starannie przygotowana pozycja zawiera wszystko, co należy wiedzieć o historii, postaciach z tej właśnie gry. Wkrocz w rok 2077, do świata, gdzie przemoc, ucisk i cybernetyczne wszczepy są nie tylko codziennością, lecz także koniecznymi środkami do osiągnięcia celu. Odkrywaj poszczególne dzielnice, gangi i historię Night City. Dowiedz się wszystkiego o technologiach jutra, poznając cyberwszczepy, broń i pojazdy „Cyberpunka 2077”.

„Big City Dreams”, Bartosz Sztybor, Filipe Andrade (wyd. CD Projekt)

Oficjalna książka nie jest jedyną publikacją osadzoną w świecie gry „Cyberpunk 2077”. Jak mówił w wywiadzie z Bartoszem Czartoryskim Bartosz Sztybor, na rynku są i cztery inne tytuły: mini-seria „Trauma Team” pisana przez Cullena Bunna i rysowana przez Miguela Valderramę, i trzy samodzielne, zamknięte komiksy. Są to: „Your Voice”, napisany przez Aleksandrę Motykę, Marcina Blachę, a narysowany przez Danijela Žeželj, a także „Where’s Johnny?” i „Sny wielkiego miasta” ze scenariuszami Sztybora oraz rysunkami Giannisa Milonogiannisa, Filipa Andrade i Alessio Fioriniello.

Ten ostatni tytuł opowiada o dwójce żyjących na ulicach Night City (miasta, w którym rozgrywa się fabuła świata „Cyberpunk 2077” – przyp.red.) żniwiarzy: Tashy i Mirku. Tasha potrzebuje ciągłej zmiany, aby móc oddychać i pragnie zyskać więcej szacunku na ulicy, by zostać sławną gangsterką. Mirek jest za to spokojny. Lubi to, co już ma i nie potrzebuje wiele, ale wie też, że Night City wykończy każdego, kto wierzy w status quo. Oboje specjalizują się w kradzieży wszczepów, a zarobione w ten sposób pieniądze trwonią na imprezy.

Warto dodać, że anglojęzyczna edycja „Cyberpunk 2077: Big City Dreams” została w roku 2023 nominowana do prestiżowej Hugo Award. Więcej na ten temat piszemy tutaj. 

Mieliście okazję zagrać w „Cyberpunk 2077”? Jak wasze wrażenia? Znacie opowieści należące do gatunku cyberpunk? Jakie jeszcze tytuły polecicie tym, którzy tak samo jak pada lubią do ręki wziąć książkę lub czytnik?

Artykuł odświeżony i zaktualizowany, po raz pierwszy ukazał się w grudniu 2020 roku.

[aj]