Wydaje się, że w realiach XXI wieku Europa ma już za sobą epokę totalitaryzmów. Historia w sposób dosadny prezentuje wady systemu, którego okrucieństwa wielu europejczyków doświadczyło na własnej skórze. I wszystko byłoby dobrze, gdyby demony dało się zamknąć w solidnej puszce Pandory, najlepiej odesłanej do przeszłości. Niestety, nadal istnieją ludzie, dla których władza skuteczna to władza absolutna. Spora ich grupa mieszka w Rosji.

Dlatego też Rosja jest możliwie najlepszą lokalizacją, by poruszać tematykę totalitaryzmu. Władimir Sorokin w swojej powieści „Dzień oprycznika” odwołuje się właśnie do takiej problematyki.

Akcja utworu toczy się w latach ’20 XXI, a więc stosunkowo nieodległej przyszłości. Jednak zmiany, jakie zaszły na świecie są monumentalne. Rola Europy w światowej gospodarce zmarginalizowała się, prym wiodą Chiny. Językiem międzynarodowym przestał być angielski. Rosja znacjonalizowała się i urosła w potęgę, jednocześnie zamykając się na świat. Na Kremlu siedzi oficjalnie wielbiony przez lud Monarcha, który przed laty zarządził budowę Wielkiego Muru, mającego chronić mateczkę Rosję przed złodziejami z Zachodu. Jednocześnie obywatele ochoczo spalili swoje paszporty w uroczystym widowisku na Placu Czerwonym, który od tej pory [do spółki z kilkoma innymi placami] stał się miejscem popularnych wieców, podczas których w sposób przykładny karze się wrogów narodu.

Na tle takiej rzeczywistości ukazany jest jeden dzień z życia wpływowego oprycznika – Andrieja Daniłowicza Komiagi.

Aby w pełni zrozumieć utwór, warto wspomnieć, iż tytułowa oprycznina to, mająca historyczne umocowanie za czasów cara Iwana Groźnego, policja polityczna. Pierwotnie, utworzona w XVI wieku straż przyboczna władcy miała pomóc w centralizacji państwa i zniesieniu wpływów magnaterii. W istocie stała się narzędziem terroru i ucisku publicznego, w zamian za swe zasługi otrzymując z nadania cara pewne obszary do samodzielnego rządzenia.

W powieści Sorokina Rosja nieodmiennie zwraca się ku przeszłości. Stąd też powrót do tradycji opryczniny. W „Dniu oprycznika” niewiele różni się ona od swego pierwowzoru. Jej członkowie odznaczają się bezwzględnością godną Inkwizycji, przy zupełnie otwartym wsparciu Kościoła. Nie trzeba chyba pisać o licznych przywilejach, jakimi się cieszą. Oprócz prestiżowych spotkań z najważniejszymi osobami w kraju, mają dostęp do niecodziennych uciech, ale także nieco bardziej trywialnych udogodnień. Przykładem niech będzie osobny pas ruchu, przeznaczony dla członków tej znamienitej służby. Rzecz – wydawałoby się – błaha, ale obrazuje system zależności i podziałów, wytworzonych w przyszłościowym społeczeństwie Rosji oraz relację władza-plebs.

Tym, co osobliwe w tej książce, jest łączenie elementów futurystycznych z historycznymi. Na każdym kroku pojawiają się nowoczesne technologie, innowacyjne metody przesyłki i odczytu danych, które wykorzystywane są do indoktrynacji społeczeństwa, albo raczej [gdyż indoktrynacja dawno się już dokonała] – utrzymania istniejącego porządku rzeczy, utwierdzenia ludzi w przekonaniu, iż Monarcha jest dobrym i miłościwym władcą, za którego rządów Rosja przeżywa prawdziwy rozkwit.

I trudno zaprzeczyć, aby była to ciekawa wizja, choć ciekawa nie zawsze musi oznaczać: przekonywująca. W mojej opinii zbyt wiele jest w książce kontrastów i historycznych aluzji, co decyduje o tym, że stanowi ona raczej zobrazowanie działalności XVI-wiecznego bractwa przeniesione w XXI wiek, niż ponurą prognozę na przyszłość. Mimo to Sorokin choć nie do końca poważnie, ukazuje jedną z alternatywnych wersji rozwoju rosyjskiej świadomości narodowej, nieustannie dążącej do totalitaryzacji władzy. I choćby dlatego warto pochylić się nad lekturą, której autor w swej ojczyźnie oczekuje procesu sądowego za niepoprawną twórczość. Jak napisał Sorokin: sic transit gloria mundi.

Wydaje się, że w realiach XXI wieku Europa ma już za sobą epokę totalitaryzmów. Historia w sposób dosadny prezentuje wady systemu, którego okrucieństwa wielu europejczyków doświadczyło na własnej skórze. I wszystko byłoby dobrze, gdyby demony dało się zamknąć w solidnej puszce Pandory, najlepiej odesłanej do przeszłości. Niestety, nadal istnieją ludzie, dla których władza...