Szpitale psychiatryczne to jedne z najbardziej niepokojących miejsc. Za ich murami przebywają osoby z najróżniejszymi chorobami psychicznymi – każda z nich zupełnie inaczej odbiera świat, w jakim żyje. Jedne się go boją, w innych wyzwala on agresję, jeszcze inne nie potrafią w nim normalnie funkcjonować. Twórcy horrorów bez skrępowania umieszczają akcje swoich produkcji właśnie w szpitalach psychiatrycznych, wykorzystując posiadaną przez nas wiedzę o tym, jakie metody leczenia kiedyś w nich stosowano.

A te były najróżniejsze. Do najpopularniejszych – oczywiście według lekarzy, którzy je stosowali – a także dających najlepsze efekty zaliczało się elektrowstrząsy. Mózg człowieka kryje bowiem wiele tajemnic, nic więc dziwnego, że zarówno kiedyś, jak i dziś to właśnie na nim skupia się uwaga grona medycznego odpowiedzialnego za leczenie osób z problemami psychicznymi.

Vera Buck postanowiła sięgnąć do okresu największego rozwoju sztuki psychiatrycznej i stworzyć powieść historyczną, która zabierze czytelnika w niepokojącą podróż do Paryża XIX wieku.

Jori marzy tylko o dwóch rzeczach: napisaniu doktoratu i pomocy miłości swego życia, Pauline. Właśnie dlatego opuścił Szwajcarię i udaje się do Paryża w celu zdobycia wiedzy potrzebnej do wyleczenia ukochanej. Bohater uczęszcza na wykłady doktora Jeana-Martina Charcota, światowej sławy neurologa, który odpowiada za szpital Salpêtrière. To właśnie w tej instytucji leczy się chore psychicznie kobiety, cierpiące chociażby na histerię.

Pewnego dnia do szpitala trafia kilkuletnia dziewczynka, której pracownicy dają na imię Runa. Dziecko jest milczące, apatyczne, nie je, okazuje się także niebezpieczne jak na swój wiek. Nie działają na nią żadne metody, nie widać poprawy. Jori decyduje się na ostateczne rozwiązanie – chce przeprowadzić na dziewczynce, a dokładniej na jej mózgu, operację. Coś, czego jeszcze nikt się nie podjął, a przynajmniej żadna z prób nie zakończyła się sukcesem, czyli przeżyciem pacjenta. Czy Jori wyleczy Runę? A może dziewczynka wcale nie potrzebuje takiej pomocy?

„Runa” to powieść łącząca elementy książek historycznych, obyczajowych, psychologicznych i kryminalnych. Jej wielowątkowość sprawia, że czytelnik śledzi losy bohaterów – na początku ze sobą niepowiązane, potem, z każdym wydarzeniem, coraz bardziej się ze sobą splatające.

Powieść Buck nie jest tylko historią o metodach leczenia w szpitalach psychiatrycznych. Wprawdzie temat ten stanowi jedną z osi fabuły, okazuje się również najbardziej interesujący i przerażający, jednak o uwagę czytelnika walczy też kilka innych, jak choćby tajemnica rytualnych morderstw, przeszłości Joriego czy sekretu kryjącego się za murami pewnej posiadłości.

Wątek praktyk leczniczych jest niezwykle frapujący. Nie od dziś wiadomo, jak drastyczne metody wykorzystywano kiedyś do leczenia osób uznawanych za niepoczytalne czy chore umysłowo. Elektrowstrząsy, pasy cnoty, hipnoza (choć ta była najmniej inwazyjna) czy wykorzystywanie różnych narzędzi, jak choćby prasy do ugniatania jajników, mających przywrócić rozum pacjentkom Salpêtrière.

Vera Buck opisuje wiele metod stosowanych w XIX wieku. Świadomi czytelnicy jednak wiedzą, że większość z nich zamiast poprawić stan chorych, tylko go pogarszała. A same pacjentki były traktowane na równi ze zwierzętami, a nawet gorzej. Głodzenie, bicie, zamykanie w izolacji, wystawianie na widok publiczny – to tylko niektóre z kar stosowanych przez lekarską elitę Salpêtrière.

Jeden z bohaterów, Jean-Martin Charcot, postać historyczna, lubował się w spektaklach przygotowywanych dla kolegów po fachu i studentów. Wybierał spośród swoich podopiecznych najciekawsze przypadki i przedstawiał je na forum publicznym. Nie kończyło się jednak na dyskutowaniu o chorobie, doktor również ośmieszał obiekty, byle wywrzeć lepsze wrażenie i zapewnić gawiedzi rozrywkę. Jego wykłady zmieniały się w cyrkowe przedstawienie, a on pociągał za sznurki.

„Runa” to niezwykle ciekawa powieść, która przedstawia mroczną stronę ludzkich zachowań. A przecież lekarz powinien pomagać, a nie żerować na niewinnych osobach. Dla medyków liczą się tylko dobre imię, sława, bycie w czymś pionierem. Mało który z nich tak naprawdę troszczy się o pacjentki potrzebujące pomocy. Doskonale widać to na przykładzie Runy, która jako dziecko jest maltretowana i traktowana jak zwierzę.

Czytelnik obserwuje, jak Jori zmienia swoje spojrzenie na Charcota i innych wybitnych neurologów. Kiedy zostaje dopuszczony do wąskiego grona uprzywilejowanych, dostrzega wady systemu, który wcześniej jawił mu się jako idealny.

„Runa” to powieść, po którą powinien sięgnąć każdy, kto jest zafascynowany historią psychiatrii. Może nie każde wydarzenie przedstawione w książce i nie wszyscy bohaterowie są autentyczni, jednak czytając ją, traci się z oczu granicę między fikcją a rzeczywistością.

Monika Doerre