Ta w sumie dość prosto napisana książka, choć przecież w formie i stylu zawiła i to nie tylko poprzez poukrywane dialogi, które nie są wcale najważniejsze, jest jednak w odbiorze jak najbardziej skomplikowana, co już świadczy o finezji autora, skoro każdy czytelnik po jej przeczytaniu podsumuje ją inaczej, bo jest to książka o miłości, o nieosiągalnych marzeniach, o sile ludzkiego ducha, o sprawczej woli i paru innych głębszych zagadnieniach, a dla mnie jest to książka w głównej mierze polityczna i to polityczna jak najbardziej współcześnie. A cóż ma opowieść o obskurantyzmie XVIII wieku do naszej świetlanej współczesności? No tak, przecież nie mamy już władców, którzy potrafią narodowy majątek utopić w bagnie, nie mamy kleru zachłannego w nieprzyzwoity sposób na ziemskie dobra, pilnującego cudzej moralności w stopniu odwrotnym do pilnowania własnej cnoty, nie mamy wszechobecnej i nietolerancyjnej wiary i paru innych przywar też nie mamy. A może jesteśmy jak Jan V, zadowoleni w swoim zdziecinnieniu?
Saramago ma sarkastyczny stosunek do władców i kleru, bezceremonialnie obnaża ich małostkowość, sztuczność, nieodpowiedzialność, pazerność, a przede wszystkim szkodliwość dla własnego państwa. Portugalia mająca dostęp do ogromnych bogactw, między innymi z powodu nieudolnych rządów Jana V, który szukając osobistego zbawienia rujnował własny kraj, oraz związanego z nim kleru, popadła w finansowy kryzys i stała się peryferią Europy. Mnie to po trochu przypomina historię innej potęgi w środku Europy, nawet czas się zgadza.
Ale chyba najważniejszym osiągnięciem tej książki jest niezwykle plastyczny obraz epoki, oddający całą grozę kontrreformacji w swoim najbardziej obłudnym wydaniu, czytając te stronice wciąż miałem przed oczami malarstwo Bruegla, cały chaos tej przeklętej epoki, biedę, kalectwo, zgrozę, świat ułomny i brzydki, z ludzkimi postaciami powykrzywianymi chorobami, z defektami ciała i sumienia wynikającymi zarówno z niedożywienia, ale też z wypaczonej moralności. Świat ukazany groteskowo i niestety stawiającego widza/czytelnika w kłopotliwym położeniu: współczucia, oburzenia ale też śmiechu.
Książka kończy się niezbyt krzepiącym i uniwersalnym obrazem, gdzie społeczeństwo traktuje każdego, czyje myśli unoszą się ponad przeciętność. A może… Saramago opisał to co Bruegel zniszczył w obawie przed cenzurą = inkwizycją?

Ta w sumie dość prosto napisana książka, choć przecież w formie i stylu zawiła i to nie tylko poprzez poukrywane dialogi, które nie są wcale najważniejsze, jest jednak w odbiorze jak najbardziej skomplikowana, co już świadczy o finezji autora, skoro każdy czytelnik po jej przeczytaniu podsumuje ją inaczej, bo jest to książka o miłości, o nieosiągalnych marzeniach, o sile...