Żyłam zawsze w przekonaniu, że rasizm mnie nie dotyczy. Jakże może dotyczyć, skoro sporadycznie mijany czarny mężczyzna czy czarna kobieta na ulicy budzi bardziej moje zdziwienie i ciekawość niż niechęć? Nie twierdzę, że w krajach takich jak Polska rasizm nie istnieje. Oczywiście, że tak! Jednak zderzenie z tym, czym są problemy czarnoskórych w Ameryce, dopiero uświadamia, jaki rasizm może być naprawdę. Według prawa wszyscy są równi. Nie mówi się na nikogo „Murzyn” lub „czarnuch”. Są to jednak jedynie umowne, odgórne ustalenia „poprawności politycznej”, a rzeczywistość bywa, jak zwykle, różna.

Przyznaję, że najnowsza powieść Chimamandy Ngozi Adichie wywołała we mnie poznawczy szok. „Amerykaana” to książka bardzo współczesna, dziejąca się w zglobalizowanym, nowoczesnym świecie. Jest to też świat bardzo mocno podzielony rasowo. Świat, w którym Ameryka i Wielka Brytania leżą naprawdę bardzo daleko od Nigerii.

Adichie od samego początku swojej pisarskiej kariery budziła moje zainteresowanie. Porównywana często z Zadie Smith, stała na czele silnych kobiet we współczesnej literaturze. Jednocześnie była dla mnie zawsze bardzo nigeryjska, z jej tradycjami Ibo, historycznym tłem Nigerii, gdzie afrykański świat, choć współczesny, wydawał się zbyt odległy i wcale nie zglobalizowany. Postrzegałam jej powieści raczej jako etniczne ciekawostki na temat kultury afrykańskiej dostępnej mi jedynie poprzez drukowane słowa. Porównując ostatnie dokonania tych dwóch pisarek – Adichie i Smith - muszę przyznać, że „Amerykaana” wyprzedza o krok „Londyn NW”. Punkt wyjścia jest jak najbardziej wspólny: Zadie Smith skupia się na wielokulturowości Londynu i różnicach etnicznych, Chminamanda Ngozi Adichie pod lupę bierze ten sam temat. Ale, obserwując w większym stopniu emigrantów w Ameryce i Anglii, ta druga pozostaje jednak wciąż po stronie Nigerii, tworząc ciekawe kulturowo tło.

„Amerykaana” to historia Ifemelu, emigrującej na studia z Nigerii do Stanów Zjednoczonych. To także historia Obnize, któremu wstęp do wymarzonej Ameryki jest odmówiony. Związek tej dwójki rozpada się pod wpływem odległości i emigracyjnych problemów. Ich losy sprzed wyjazdu i ich spotkania po powrocie z emigracji do kraju to idealnie rozpisany romans. W pisaniu o miłości Adichie jest naprawdę dobra. Szczególnie w pisaniu o długich, skomplikowanych związkach. Jednak kwintesencją „Amerykaany” wcale nie są perypetie miłosne, ale dogłębna obserwacja zderzeń kulturowych i problemów emigrantów, szczególnie czarnoskórych.

Początki Ifemelu w Ameryce są bardzo trudne, przejmujące i szokujące w wielu momentach. Towarzyszymy jej, jak powoli staje na nogi dzięki swojej przenikliwej obserwacji otaczającego ją świata. Zaczyna prowadzić bloga i zbierać wielką liczbę lajków za swoje rozważania rasowe. Niesamowitym jest zderzenie Nigeryjki z nierównością rasową w Ameryce i problemami, o których w swoim świecie nie miała nigdy pojęcia. Nagle w Ameryce odkrywa, że ma znaczenie, czy używa się właściwego słownictwa czy nie. Bo jeśli rdzenny Nigeryjczyk, jak ojciec Ifemelu, chce nazwać kogoś „Murzynem”, w Afryce może to zrobić bez rasistowskiego nacechowania. Słowo bowiem zyskuje swoje znaczenia dopiero poprzez kontekst. W Ameryce dokonuje się wszelkich starań, by ów kontekst był poprawny, jednak między białymi a czarnymi istnieje zbyt wielka przepaść, zbyt wielka różnica klasowa. Podobna przepaść może być widoczna również między emigrantami z Afryki a amerykańskimi czarnymi. Adichie poprzez bardzo poważne i zaangażowane wpisy bloga Ifemelu dotyka największego problemu rasizmu. Musicie zrozumieć, że amerykańscy czarni nie CHCĄ, żeby chodziło o rasę. (…) Amerykańscy czarni też mają dość mówienia o rasie. Chcieliby, żeby nie było takiej potrzeby. Wszelka więc walka o tolerancję czy podkreślanie braku rasizmu świadczy jedynie o braku akceptacji czarnych i obecności tej niechęci związanej z kolorem skóry.

Po długim pobycie Ifemelu w Ameryce i krótszym Obnize w Anglii oboje wracają do ojczyzny. Obnize w rodzimym kraju osiąga sukces, Ifemelu wraca, by zacząć od nowa. Zagranica nie spełniła dla nich swoich obietnic, jednakże jednocześnie pobyt poza Afryką bardzo ich naznaczył. Słowo Americanah oznacza Nigeryjczyków, którzy wrócili ze Stanów do kraju. Mit samej Ameryki we wspomnieniach jest żywy. U osób nazywanych tym przydomkiem snobizm samej podróży jest tak wielki, że pomijają oni w swoich obserwacjach wszelkie trudności migracyjne i rasowe. Tymczasem Ifemelu, a tym samym Adichie, obnaża Amerykę, obdziera ją z mitu wymarzonego kraju – amerykańskie marzenie pada w gruzach. „Amerykaana” to niezwykły portret współczesnego życia, portret Nigeryjczyków, Anglików i Amerykanów. To świetnie przemyślana i napisana powieść, na wskroś współczesna, na wskroś dojrzała. Po lekturze poprzednich książek Adichie, sięgnąć mogłam po jej kolejne tytuły w ciemno. Gdybym jednak jej nie znała, z ciekawością podchodziłabym do wszelkich pochwał i rekomendacji jej najnowszego dzieła. Bo oczywiście wszystko to, co piszą, to prawda. „Amerykaana” to rzeczywiście najlepsza jej powieść.

Monika Samitowska-Adamczyk