Korea Północna. Zmarł wielki przywódca narodu. „Ludzie wydali niski pomruk, który przerodził się w rytmiczne zawodzenie. Przez otwarte okna dobiegał przeciągły jęk z ulicy (…)”*. Ludzie „klęczeli, dotykając głowami bruku. Ich przeszywające zawodzenie przypominało dźwięk syren”**. Zbierający się pod pomnikami Wodza „kołysali się w bólu, uderzali w piersi, zastygali w tragicznych pozach, darli na sobie ubranie, zaciskali pieści w bezsilnym proteście. Mężczyźni lali łzy tak rzęsiście jak kobiety. Ludzie prześcigali się w okazywaniu rozpaczy. (…) Nadszedł Armagedon.”***. Czy to obraz 18 grudnia 2011r., kiedy to zmarł Kim Dzong Il?. Migawki telewizyjne pokazywały ogólnonarodową żałobę – dramatyczny płacz ludzi na ulicach. Spontaniczna żałoba jako patriotyczny obowiązek.

Obrazki pochodzą jednak z reportażu Barbary Demick pt. „Światu nie mamy niczego zazdrościć. Zwyczajne losy mieszkańców Korei Północnej”, wydanego przez wydawnictwo Czarne. Rejestrują żałobę r. 1994 – wtedy zmarł Kim Ir Sen, ojciec Kim Dzong Ila. Jeśli ktoś ogląda wiadomości telewizyjne, dostrzeże podobieństwo.

Korea Północna jest zaskakująco trwałym państwem reżimowym, „przetrwała zburzenie muru berlińskiego, rozpad Związku Radzieckiego, reformy rynkowe w Chinach, śmierć Kim Ir Sena, głód w latach dziewięćdziesiątych oraz dwie kadencje prezydentury George’a W. Busha.”**** Jak to możliwe? - zadaję sobie pytanie, czytając ten wstrząsający reportaż. Jego bezsprzeczną zaletą jest takie poprowadzenie historii kilku uciekinierów, że w ich losach i losach ich rodzin odbija się cała rzeczywistość tego totalitarnego państwa, które zawłaszcza dla siebie absolutnie każdą sferę życia obywatela.

Bohaterowie reportażu to kilkoro kobiet i mężczyzn w różnym wieku, m.in. młoda przedszkolanka Mi-ran i jej dawny chłopak, naukowiec, Jun-Sang, starsza pani Song Hee- Suk, dawna pracownica fabryki odzieżowej, matka kilkuosobowej rodziny czy młody Kim Huyck, dziecko ulicy. Wszyscy oni odmiennymi drogami podążali do świata poza reżimem, czasem niespodziewanymi dla nich samych. Niezwykłe w historiach tych ludzi jest to, w jaki sposób udało im się wyrwać z totalitarnej rzeczywistości, najpierw psychicznie, tzn. dostrzec fałsz państwowej propagandy, rozdźwięk między tym, co oficjalne a prywatne, dojrzeć do niezwykle trudnych decyzji o ucieczce, a potem fizycznie – przekraczając granicę państwa, tym samym również skazując się na dźwiganie ciężaru losu rodziny, która pozostała. Autorka zapewnia, że dołożyła wszelkich starań, by opowieści uciekinierów z miasta Chongjin, trzeciego co do wielkości miasta Korei Płn., gromadzone przez 7 lat, poddać weryfikacji, co nie było jednak łatwe. Korea Płn. jest zamknięta dla świata, a jeśli wpuszcza na swój teren dziennikarzy, to pilnie się nimi „opiekuje”.

Poprzez historie tych kilku ludzi poznajemy funkcjonowanie przeróżnych gałęzi gospodarki północnokoreańskiej (tej oficjalnej i nielegalnej, jak bazary) , instytucji użyteczności publicznej, takich jak przedszkola, szpitale. Jednak trudno oddać pokazywaną tam rzeczywistość – cóż powiedzieć o ludziach, którzy wierzą, że żyją w najlepszym z możliwych światów, a jedzą gorzej niż chińskie psy (szok doktor Kim, gdy zobaczyła miskę psa pełną ryżu z mięsem) i właściwie wegetują. Ubierają się w byle co, leczą właściwie niczym, oglądają jedynie oficjalny kanał telewizyjny, nie używają telefonów komórkowych, nie znają kart kredytowych, bo pieniądze im niepotrzebne i zakupów właściwie nie robią, odbierając państwowe przydziały żywności, przemieszczają się nawet do sąsiedniego miasta za pozwoleniem władz, pozbawieni prywatności i intymności umierają na ulicy, polerując jednak codziennie wiszące w centralnych miejscach w domach zdjęcia Kim Ir Sena i Kim Dzong Ila. Nie uczestnicząc praktycznie w ogólnoświatowej kulturze, nie znając cywilizacyjnych zdobyczy, będąc pozbawionymi dostępu do świata poza granicami Korei Płn., uparcie już od przedszkola śpiewają: „nie mamy czego zazdrościć światu”.

Oczywiście, taki styl życia nie dotyka wszystkich. Zdumiewające, że ta rzeczywistość nie jest zamierzchłą przeszłością, ale reportaż nie opowiada o Korei z początku XX wieku, a o państwie, które funkcjonuje w świecie nam współczesnym, mamy w nim echa dobrze nam znanej polityki światowych mocarstw.

Założeniem Demick była przede wszystkim dokumentacja codziennego życia Koreańczyków, ale dostrzec możemy w reportażu mechanizmy budowania kultu przywódcy. Warto sięgnąć dla uzupełnienia obrazu do rewelacyjnych filmów dokumentalnych Andrzeja Fidyka: „Defilady” z 1989r., która pokazuje uroczystą defiladę z okazji 40. rocznicy proklamowania KRLD i dojścia do władzy Kim Ir Sena, oraz „Historii z Yodok” zrealizowanych w 2008r., filmu o uciekinierze z Korei Płn., reżyserze teatralnym, który zdecydował się na realizację przedstawienia o Yodok, czyli jednym z północnokoreańskich obozów koncentracyjnych.

Polecam lekturę, szczególnie teraz, gdy Korea Północna stoi wobec zmiany przywódcy, a świat wstrzymał oddech i czeka, tak jak Koreańczycy. „To zjawisko zaobserwowało wielu przyjezdnych. Nie ma ławek, więc ludzie godzinami siedzą skuleni przy drogach, w parkach, na bazarach. Patrzą przed siebie, jakby na coś czekali – może na tramwaj, może na przejeżdżający samochód? Na przyjaciela, albo na krewnego? A może nie czekają na nic konkretnego, po prostu wypatrują zmiany.”*****

Justyna Radomińska

* Demick Barbara, "Światu nie mamy czego zazdrościć. Zwyczajne losy mieszkańców Korei Północnej", Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, s.111.
** s. 114.
*** s. 119.
**** s. 330.
***** s. 340.