Paweł Huelle

Paweł Huelle, Śpiewaj ogrody, Wydawnictwo ZNAK 2014 Bardzo piękna książka i bardzo humanistyczna w treści. Czytam tylko dobre książki, ale najlepsze po przeczytaniu natychmiast pragnę mieć, bo wiem, że będę do niej wracać. Tę na pewno sobie kupię. Struktura książki przypomina partyturę, i to nie tylko dlatego, że osią przewodnią jest historia, w której główny bohater Ernest kupuje od antykwariusza rzekomą niedokończoną operę Wagnera „Szczurołap”, którą następnie stara się dokończyć, a po skończeniu – ukryć. Wiele stron zapełniają opisy tworzenia libretta, tworzenia muzyki orkiestrowej z udziałem różnych instrumentów, blach, trąb, skrzypiec, klawesynu, a dalej aktualizowanie wymowy dzieła w takim kierunku, że w końcu staje się ono krytyką ówczesnego reżimu hitlerowskiego. Ernest swe prace nad partyturą Wagnera przypłaca życiem. Myślę, że ktoś lepiej niż ja znający się za muzyce potrafiłby z tych partii zrozumieć więcej. Metafora „Szczurołapa”, mimo oczywistych zbieżności z rozwojem hitleryzmu, moim zdaniem jest jednak bardziej złożona i nie daje się opisać w paru słowach. Jak każda dobra metafora. Główni bohaterowie, narrator, chłopiec urodzony po wojnie, alter ego autora, poznający historię z ust pani Grety, Niemki mieszkającej w Gdańsku, mąż pani Grety, kompozytor Ernest Hoffmann, niezapomniany pan Bieszk, a może Bieszke, głównie wspominają i opowiadają i z fragmentów ich wypowiedzi odczytujemy tragiczną i niełatwą historię pogranicza, miejsc, które są ojczyzną trzech narodowości, nie licząc tych pomniejszych (Żydzi) i przechodnich (Rosjanie). Narodowość zresztą ma tu znacznie mniejsze znaczenie niż by się chciało sądzić, w każdej z nich spotkać można postaci szlachetne i świnie, zbrodniarzy, morderców, karierowiczów, ludzi po prostu płynących z falą, a także ludzi zaczadzonych ideologią. Powieść, jeśli by spróbować ja podsumować krótko, sprowadza się po poszukiwania korzeni zła, a także korzeni odporności na zło. Odpowiedzi na te poszukiwania nie są bynajmniej jednoznaczne. Wystarczy wspomnieć wątek Francuza, pierwszego właściciela domu pani Grety. Wątek ten wielu uważa za niepotrzebny i nie pasujący do reszty utworu – ja jednak myślę, że pełni on niebagatelną rolę w odpowiedzi na pierwsze pytanie: skąd się bierze zło. Nie będę tu spoilerować, napiszę więc tylko, że przemoc rodzi przemoc. A odporność na zło? No cóż, na pewno nie zależy ona od narodowości. Piękną postacią jest tu bez wątpienia pani Greta, urocza, kulturalna kobieta, której przyszło doświadczyć wielkiego szczęścia, a potem całego zła, jakie tylko może spaść na człowieka. A mimo to udaje się jej zachować pogodę ducha oraz pamięć o świecie, którego już nie ma, wrażliwość na piękno, umiłowanie sztuki. Narrator, dzięki kontaktom z Gretą od dzieciństwa, poznaje nie tylko skomplikowaną historię Gdańska, nie tylko uwrażliwią się na poezję, muzykę, sztukę uprawiania ogrodu, sztukę opowiadania historii wreszcie, ale – mówiąc górnolotnie – rozwija się duchowo. I nie ma tu najmniejszego znaczenia, że Greta była Niemką. W gruncie rzeczy można by powiedzieć, że powieść (i nie tylko ta jedna powieść) Pawła Huellego uczy czytelnika tego, by unikał uprzedzeń w stosunku do innego człowieka, bo uprzedzenia, rasizmy i nacjonalizmy zaburzają percepcję i ogląd świata, zabijają możliwość poznania prawdy. I za po Pawła Huellego kocham. A jako podsumowanie chciałabym zacytować przeczytany niedawno cytat z eks-ministra Przemysława Czarnka: „Każdy naród, pisząc historię, interpretuje fakty tak, żeby jego interes narodowy był na wierzchu”. Mówiąc inaczej, każdy pan C. świadomie dąży do zafałszowania rzeczywistości i do konfrontacji z innymi ludźmi, mówiącymi innym językiem, wyznającymi inną wiarę, pochodzącymi z innej rasy, mającymi inne preferencje. Czyli w gruncie rzeczy dąży do wojny, podboju, ucisku, pogardy, obozów, zagłady, holokaustu. Ciekawe, czy nasi rodzimi nacjonaliści są świadomi swego powinowactwa z Hitlerem? Na szczęście są na świecie tacy twórcy jak Paweł Huelle, dzięki którym można jeszcze zachować wiarę w człowieka.