Jesteśmy społecznością, która kocha książki

By docenić najnowszą publikację Cezarego Łazarewicza, przekornie trzeba najpierw wyliczyć czym ta książka nie jest. Nie jest to więc naukowa monografia problemowa ani synteza składająca w całość koniec lat 30-tych w Polsce. Nie jest to również starannie przemyślany esej historyczny trafnie ukazujący dużo głębsze i poważniejsze przyczyny ówczesnego kryzysu (mówiąc eufemistycznie) przez pryzmat samej wadliwej struktury państwa i zwichrowanych wektorów ideologicznych autorytarnej, a przy tym toczonej indolencją władzy (o czym opowiada doskonała skądinąd praca "Kiedy wybuchnie wojna 1938. Studium kryzysu" Piotra Majewskiego). Można by się zatem po autorze spodziewać sprawnego i lekkiego w formie (choć nie w treści) reportażu historycznego (a ma on na koncie takie pozycje jak świetny "1968" czy "Sześć pięter luksusu"). Wydana równolegle niemalże z książką Łazarewicza "Pokój z widokiem. Lato 1939" Marcina Wilka jest tego rodzaju reportażem obyczajowym z sielankowych dni letnich 39', opartym na rozmowach z osobami pamietającymi ostatnie wakacje przed wojną.

"1939" Cezarego Łazarewicza nie wnosi niczego nowego czy odkrywczego do dyskursu o przyczynach klęski wrześniowej czy na temat tła społeczno-obyczajowo-politycznego tamtych czasów. Autor subiektywnie skompilował coś na kształt swego rodzaju kroniki wydarzeń roku 39, na którą to składają się fragmenty artykułów prasowych z gazet wszelakich (bulwarowych i bardziej poważnych), wyimki z dzienników, pamiętników, wspomnień i rękopisów (osób prominentnych od Becka do Goebbelsa jak i całkowicie anonimowych). Ogłoszenia drobne z gazet miesza z prywatnymi zapiskami czternastolatka. Zaniepokojone wpisy do dziennika Grota Roweckiego z egzaltowanymi nieraz uwagami niejakiej Romany Oszczakiewicz, fragmenty listów do redakcji "Przyjaciółki" z korespondencją polityczną reportera amerykańskiego etc... Całość tworzy coś w rodzaju kolażu (aż ciekaw jestem cóż ulepiłby z tych wyimków i lapidariów mistrz kolażu literackiego- Alexandra Kluge, twórca mało docenianych, a znakomitych literacko "Nalotu na Halberstadt 8 kwietnia 1945" czy "30 kwietnia 1945 roku"). Książkę tę można więc potraktować jako uzupełnienie, przyczynek, apendyks, który zyskuje w perspektywie innych dalszych lektur. Zapis naiwnych nadziei i straconych złudzeń unaoczniający nam dobitnie, że wielka historia lubi "zdarzać" się nagle, niespodzianie, a wydarzenia z perspektywy historycznej oczywiste do przewidzenia nigdy takimi nie są osobiście naonczas przeżywane...

By docenić najnowszą publikację Cezarego Łazarewicza, przekornie trzeba najpierw wyliczyć czym ta książka nie jest. Nie jest to więc naukowa monografia problemowa ani synteza składająca w całość koniec lat 30-tych w Polsce. Nie jest to również starannie przemyślany esej historyczny trafnie ukazujący dużo głębsze i poważniejsze przyczyny ówczesnego kryzysu (mówiąc...