Kto nie z nami, ten przeciw nam?
Czyli czym jest zdrada i komu wolno, a komu nie wolno posługiwać się tym określeniem.
Każdy z nas pojęcie to interpretuje inaczej, mamy inną optykę w kwestiach światopoglądowych, obyczajowych. I tak było od zawsze. Termin ma oczywiście szerokie zastosowanie: od zdrady politycznej (prawnie usankcjonowanej) do małżeńskiej (ostracyzm społeczny). Badaczka koncentruje się na tej pierwszej, oprowadzając nas przez meandry historii. Szkoda, że jej punktem rozważań jest XVIII wiek, słynna Targowica, przecież renegaci istnieli zawsze. Można było odwołać się do wcześniejszych epok, w których istniał gros kontestatorów. Koncentruje się na II wojnie światowej i współczesności.

Autorka stara się udzielić odpowiedzi na pytanie o to, kim jest zdrajca i dlaczego historie zaprzedańców są tak mocno utrwalone w naszej świadomości. I niestety, nie dostajemy rzeczowych argumentów. Publikacja jest rozszerzoną wersją dysertacji naukowej, która nie spełniła w prawie żadnym aspekcie moich oczekiwań. Agnieszka Haska nie potrafi zatrzymać nas na dłużej, choć jej rozważania przeczytałam w całości. Swoje wywody rozpoczyna od oceny miesięcznic smoleńskich, co mnie trochę dziwi, że od tego momentu rozpoczyna swoją wędrówkę. Według doktor obchody służą przypieczętowaniu mitu. Szafowanie powyższym terminem nie dominuje jedynie w prawicowej publicystyce. Gwoli sprawiedliwości, Haska przyznaje też, że narrację tę stosują politycy innych opcji. Niewątpliwie jednak samo oznaczenie, stając się stygmatyzujące, na przestrzeni wieków zrobiło zawrotną karierę.

Czym się różni kolaboracja od zdrady i co ma z tym wszystkim wspólnego mit? Który z polityków posługuje się tą definicją? Zdrajca czy bohater?

Treść jest podzielona na osiem opowieści; jedne są lepsze inne gorsze. Dobrą stroną tych dywagacji są ciekawe materiały źródłowe, pamiętniki, artykuły prasowe; bardzo dobrze opracowane. Agnieszka Haska sili się na obiektywizm, wypada jednak słabo.

Jeśli oczekujecie konkretnej wiedzy, możecie poczuć się rozczarowani.

Kto nie z nami, ten przeciw nam?
Czyli czym jest zdrada i komu wolno, a komu nie wolno posługiwać się tym określeniem.
Każdy z nas pojęcie to interpretuje inaczej, mamy inną optykę w kwestiach światopoglądowych, obyczajowych. I tak było od zawsze. Termin ma oczywiście szerokie zastosowanie: od zdrady politycznej (prawnie usankcjonowanej) do małżeńskiej (ostracyzm...

Rozumiem zirytowanie wszystkich, którzy oczekiwali pełnego ujęcia problemu zdrady w polskiej historii i kulturze (a zaczynać by trzeba nie od Targowicy, ale od średniowiecza). Tymczasem nadziali się na dyskurs o zdradzie w polskiej prasie podziemnej z czasów II wojny światowej. Mnie to ominęło, dzięki innym omówieniom. Myślę, że przegląd prasy sam w sobie jest ciekawy, zwłaszcza kategorie spraw, chronologia wprowadzania różnych wątków, ich nasilenie, pominięcia i wzmożenia. Słuszny jest pogląd, że pojmowanie zdrady i reagowanie na nią to u nas spadek po kulturze romantycznej i rycerskiej (honor). Czy jednak rzeczywiście Polacy mają obsesję zdrady? Co chwilę polskiej kulturze wmawia się inną obsesję. Czy trzeba na siłę wpychać wątki współczesnej polityki (nad wyraz jednostronnie),skoro się chce pisać o okupacji? Czy naprawdę zawsze potrzebny jest ten nieznośny sos literaturoznawczy, zamiast mocniej zderzyć sławetny "dyskurs" z realiami historycznymi? Na tym wszystkim książka traci.

Rozumiem zirytowanie wszystkich, którzy oczekiwali pełnego ujęcia problemu zdrady w polskiej historii i kulturze (a zaczynać by trzeba nie od Targowicy, ale od średniowiecza). Tymczasem nadziali się na dyskurs o zdradzie w polskiej prasie podziemnej z czasów II wojny światowej. Mnie to ominęło, dzięki innym omówieniom. Myślę, że przegląd prasy sam w sobie jest ciekawy,...

Książka składa się z ośmiu opowieści, które przypominały rozważania filozoficzne na konkretnych przykładach z przeszłości, głównie z czasów II wojny światowej.

Oczekiwałem czegoś innego, lżejszego w czytaniu.

Książka składa się z ośmiu opowieści, które przypominały rozważania filozoficzne na konkretnych przykładach z przeszłości, głównie z czasów II wojny światowej.

Oczekiwałem czegoś innego, lżejszego w czytaniu.

Cechą doskonałej literatury popularnonaukowej jest to, że potrafi wciągnąć w świat lub tematy, o których w wielu sytuacjach nie przyszłoby nam do głowy, by je poznawać. Czy to będzie fizyka kwantowa, mikrobiom, zwyczaje ptaków czy wykorzystanie ciał zmarłych po śmierci. Doskonali popularyzatorzy piszą o tych tematach, że nie sposób się od nich oderwać. To nie tylko wiedza, ale język, pasja, zaangażowanie i szacunek do czytelnika, którego nie chce się zanudzić.

Być może istnieje jakiś krąg piekielny dla tych wydawców oraz autorów, którzy próbują sprzedawać prace naukowe pod płaszczykiem pozycji popularnonaukowych. Oba gatunki różnią się znacząco i nie chodzi tu o wielkość oraz dokładność w cytowanej bibliografii, ale przede wszystkim umiejętność wciągnięcia – przypadkowego często – czytelnika w opisywany świat. Znaczenie ma lekkość, sposób snucia opowieści, temat przewodni i wiele, wiele innych cech.

W materiałach redakcyjnych książki Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie, czytamy “Agnieszka Haska na podstawie licznych i różnorodnych źródeł rekonstruuje pojęcie zdrady od XVIII wieku do dziś, pokazując, jaką rolę pełni zdrada w polskiej kulturze i historii. Jej książka to fascynująca wyprawa w przeszłość, pozwalająca odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w XXI wieku wciąż oskarżamy się o zdradę i dlaczego jesteśmy tak bardzo wobec siebie nieufni.”

Wyglądało interesująco. W kontekście szermowania w dyskusji politycznej określeniem “zdrajca”, to mogła być ciekawa pozycja. Mogła być.

[...]
całość:
https://www.speculatio.pl/hanba-opowiesci-o-polskiej-zdradzie/

Cechą doskonałej literatury popularnonaukowej jest to, że potrafi wciągnąć w świat lub tematy, o których w wielu sytuacjach nie przyszłoby nam do głowy, by je poznawać. Czy to będzie fizyka kwantowa, mikrobiom, zwyczaje ptaków czy wykorzystanie ciał zmarłych po śmierci. Doskonali popularyzatorzy piszą o tych tematach, że nie sposób się od nich oderwać. To nie tylko wiedza,...

Nieszablonowa opowieść o polskiej historii (i współczesności, troszkę). Tak jak lubię.
szczerze polecam. Warto przeczytać.

Nieszablonowa opowieść o polskiej historii (i współczesności, troszkę). Tak jak lubię.
szczerze polecam. Warto przeczytać.

Granice tego, gdzie kończy się patriotyzm, a zaczyna zdrada są bardzo płynne. W książce Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie, zdania o podobnym znaczeniu pojawiają się dość często. Jest to o tyle ważne, że w dzisiejszej dyskusji społecznej i politycznej oskarżenie o zdradę również pada dość często. Skąd się to wzięło? Dlaczego i jak rozwijało? O tym wszystkim opowiada nam antropolog kultury, Agnieszka Haska, w swojej książce, która jest rozwinięciem i pogłębieniem doktoratu na ten sam temat. Bardzo się cieszę, że została ona wydana, ponieważ mam nadzieję, że zapoczątkuje choć małą publiczną dyskusję na temat tego, jak próbuje się nami (społeczeństwem polskim) manipulować za pomocą tego epitetu.

Lojalnie także uprzedzam, że ta recenzja nie jest zbyt krótka. Chyba już tak zostanie, że trudno mi się będzie streszczać przy książkach, które są dla mnie z jakiegoś powodu ważne. 😉

ZDRADA ODMIENIONA PRZEZ WSZYSTKIE PRZYPADKI

Na początku książki dowiadujemy się tego, czym jest mit i jak się ma do zdrady. Otóż “mit jest pewną wypełnioną symbolami narracją, która ma porządkować świat i nadawać mu sens”. I zdrada jest właśnie takim porządkującym mitem, zinstytucjonalizowanym i wykorzystywanym przez lata rozbiorów i podczas wojen. Zapoczątkowała go Targowica. Rozwinęła i umocniła II Wojna Światowa. I pomimo tego, że już jesteśmy niepodległym państwem i nie toczymy z nikim wojen, nadal niestety nie widać żeby retoryka zdrady słabła. Niestety, ponieważ tego typu oskarżenia dzielą naród na “my” i “oni”. A Polakom już nie potrzeba więcej podziałów.

Badaczka wyjaśnia też, co to w ogóle znaczy zdradzać i jakie zachowania wpisywały się w zdradę w latach 40’. Oprócz logicznych czynów takich jak kolaboracja z okupantem, donoszenie czy innego rodzaju współpraca, były to także rzeczy codzienne, np. głośny śmiech, publiczna zabawa, chodzenie do kina, taniec, a później nawet picie alkoholu, czy plotkarstwo.

“Karnawał. Ostatki. Idź tańczyć, pić i hulać. Pamiętaj jednak, że tańczysz na grobach żołnierzy poległych i męczenników, poległych bohatersko za Polskę. Pamiętaj, że na twoje hulanki patrzą głodne i obdarte polskie dzieci”. [Kalendarzyk Komendy Obrońców Polski, 1941]

Po przeczytaniu takiego tekstu, jednak robi się trochę niezręcznie… Nie wiem, na ile to słuszne, ale mam wrażenie, że ta narodowa instytucja smutku, jako części składowej oporu wobec okupanta, została nam do dzisiaj i nie umiemy się z niej otrząsnąć, choć nie ma już powodu, by ją podtrzymywać. Być może dlatego też “smutny” modernizm wszedł nam w PRL tak dobrze?

ZDRAJCĄ JESTEŚ ZAWSZE. PYTANIE TYLKO KIEDY UJAWNISZ SWOJE SKŁONNOŚCI.

Wracając jednak do zachowań, które były uznawane za zdradę. Autorka przekonuje, że i tak nie mają większego znaczenia, ponieważ w gruncie rzeczy nie jest to ważne czy ktoś faktycznie “coś” zrobił, a samo postawienie zarzutów i to, kto zdrajcę wskazuje. Oczywiście, podczas II Wojny Światowej wykształciło się wiele kodeksów normujących zachowania i wyznaczających granicę, której nie wolno przekraczać i Haska wyczerpująco je omawia. Jednak zasadniczo dla samego dyskursu nie ma to większego znaczenia. Ponieważ jest to tylko “gra w zdradę”, która jest narzędziem do osiągnięcia kilku celów.

Najważniejsze są trzy: perswazja, prewencja i piętnowanie. Perswazja to usiłowanie uzyskania wpływu na myślenie i czyny ludzi, czyli właściwie jest to władza nad społeczeństwem i jednostkami, która daje możliwość wskazywania zdrajców (uważaj, bądź grzeczny, bo zostaniesz wytypowany). Prewencja oznacza wskazywanie granicy między dobrem i złem oraz chroni przed rozpadem więzi społecznych (łatwiej się jednoczymy w obliczu wskazanego palcem wroga). Zaś piętnowanie, oczywiście publiczne, upewnia o nieuchronności kary, jeśli tę granicę się przekroczy.

W czasie II Wojny światowej najlżejszą karą był ostracyzm społeczny, ale stosowano także bardziej drastyczne, np. kobietom, które w latach 40’ spotykały się z Niemcami golono włosy. Na zdrajców, którzy dopuścili się gorszych czynów wydawano wyroki śmierci. Jeden z takich wyroków otrzymał Iwo Sym, przedwojenny słynny, polski aktor. Najprawdopodobniej egzekucja została też wykonana, ponieważ Sym faktycznie został zastrzelony. Nie jest jednak wiadomo, kto to zrobił. Być może Ci, którzy go wydali. Ale niewykluczone, że była to niemiecka prowokacja, usprawiedliwiająca późniejsze prześladowania Polaków.

Nawiasem mówiąc, jak bardzo jest to wciąż aktualne zjawisko dowodzi nie tak dawna sprawa jednej z radnych, która napisała na Twitterze, żeby ogolić jedną z posłanek… [Zobacz źródło: https://www.tvn24.pl/pomorze,42/gdansk-radna-kolakowska-skazana-na-grzywne-za-zniewazenie-pomaskiej,823577.html]

DLACZEGO SZALEŃSTWO OSKARŻEŃ WCIĄŻ TRWA?

W Polsce reputacja zawsze była ważna. Nie zmieniło się to do dzisiaj. Także teraz oskarżenie o zdradę narodu i przyklejenie łatki “złego” może być wyjątkowo skuteczną bronią lub elementem nacisku. Szczególnie, że w naszym kraju nadal panuje przekonanie, że ojczyzna jest sacrum i należy poświęcić dla niej wszystko. Absolutnie. Kiedyś przekonywano, że nawet życie. Dzisiaj mam wrażenie to trochę złagodniało, ale trend wciąż jest silny.

CHŁODNY OSĄD

Bardzo mi się podoba styl, jakim autorka napisała Hańbę. Nie ma tu zbyt wiele emocji. W niektórych miejscach można znaleźć jej opinie na ten temat, jednak jest ona wyrażona w sposób bardzo wyważony. To sprawia, że można się skupić na treści i zrozumieniu głównego przekazu, bez szumu emocjonalnego, który oskarżeniom o zdradę towarzyszy.

Widać, że Haska włożyła mnóstwo pracy w opracowanie źródeł. Ilość przypisów i źródeł jest ogromna, choć widzę też w tej książce także kilka minusów. Niestety większość tekstu to opisy tylko lat 40’. Z jednej strony to rozumiem (bo źródłem był doktorat),i tak wyszło sporo materiału, ale byłoby świetnie gdyby odpuściła trochę super dokładne omawianie kolejnych pism i katalogów zachowań wydawanych przez polskie organizacje podziemne, a dodała trochę więcej informacji z innych okresów historycznych lub poszerzyła tekst o więcej porównań do innych narodów i je zestawiła. Przydałoby się też sprecyzowanie wniosków i próba spojrzenia w przyszłość.

Tak czy inaczej książka jest warta przeczytania. Zrozumiale wyjaśnia instytucję polskiej zdrady oraz to, dlaczego nadal jest tak skutecznym narzędziem, chętnie wykorzystywanym przez polityków w naszym kraju.

Więcej recenzji na przeczytana.com

Granice tego, gdzie kończy się patriotyzm, a zaczyna zdrada są bardzo płynne. W książce Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie, zdania o podobnym znaczeniu pojawiają się dość często. Jest to o tyle ważne, że w dzisiejszej dyskusji społecznej i politycznej oskarżenie o zdradę również pada dość często. Skąd się to wzięło? Dlaczego i jak rozwijało? O tym wszystkim opowiada nam...

Agnieszka Haska opisuje pojęcie zdrady skupiając się na najbardziej newralgicznym momencie polskiej historii, czyli okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej. Okazuje się, że pojęcie zdrady stało się niezwykle opresyjne dla ówczesnych Polaków i w wielu kwestiach nie zmieniło ono swojego znaczenia do dziś. Warto przeczytać tę arcyciekawą refleksję na temat polskiego społeczeństwa z perspektywy historii zdrady, oraz tego, jak owo pojęcie ewoluowało razem z naszą narodową etyką i moralnością.

Agnieszka Haska opisuje pojęcie zdrady skupiając się na najbardziej newralgicznym momencie polskiej historii, czyli okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej. Okazuje się, że pojęcie zdrady stało się niezwykle opresyjne dla ówczesnych Polaków i w wielu kwestiach nie zmieniło ono swojego znaczenia do dziś. Warto przeczytać tę arcyciekawą refleksję na temat polskiego...

Opis tej książki to niesamowicie bezczelne wprowadzenie potencjalnego czytelnika w błąd. Nie jest to fascynująca wyprawa w przeszłość, nie dostaniemy odpowiedzi na pytanie, dlaczego w XXI wieku wciąż oskarżamy się o zdradę i dlaczego jesteśmy tak bardzo wobec siebie nieufni, nie dowiemy się też, dlaczego opowieści o zdrajcach i kolaborantach są zwykle silniej zakorzenione w polskiej świadomości niż mity o bohaterach i wybawcach.

O tym wszystkim pisze autorka mimochodem, gdzieś na marginesie. To bowiem opowieść o pojmowaniu zdrady podczas drugiej wojny światowej. Jak czytamy w wieńczących tę pozycję podziękowaniach: "niniejsza książka jest zmienioną i rozszerzoną wersją pracy doktorskiej "Kto rzekł, że to zdrajca?" Dyskurs zdrady w wybranych tytułach prasy konspiracyjnej, obronionej w 2013 roku w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN".

Rekonstrukcja pojęcia zdrady na tym się właśnie koncentruje, jedynie na wstępie zahaczając o Targowicę, a przy zakończeniu napomykając o współczesnym wyzywaniu się od zdrajców przez polityków różnych opcji.

No kiepsko. Aż napisać chce się: hańba!

Opis tej książki to niesamowicie bezczelne wprowadzenie potencjalnego czytelnika w błąd. Nie jest to fascynująca wyprawa w przeszłość, nie dostaniemy odpowiedzi na pytanie, dlaczego w XXI wieku wciąż oskarżamy się o zdradę i dlaczego jesteśmy tak bardzo wobec siebie nieufni, nie dowiemy się też, dlaczego opowieści o zdrajcach i kolaborantach są zwykle silniej zakorzenione w...