„12 krzeseł” to absolutna klasyka rosyjskiej literatury, i to nie tylko XX wieku. Regularnie znajduje się wśród laureatów plebiscytów na „sto najlepszych” itp. W Rosji ta powieść funkcjonuje nadal w codziennym obiegu jako niewyczerpane źródło aforyzmów, powiedzonek i charakterów. Sam słyszałem kilka dni temu jak Julia Łatynina w swoim radiowym felietonie przywołała postał Eloczki Ludojadki jako symbol osoby prymitywnej, myślącej i mówiącej wyłącznie schematami. Postawiono pomniki głównemu bohaterowi, ale także samym krzesłom. Zrealizowano też wiele filmów, musicali i sztuk teatralnych (Mel Brooks zekranizował powieść w 1970 roku).

Książka ma wiele warstw – z wierzchu to brawurowa powieść awanturnicza, dosłownie pękająca od akcji, przenoszącej się z miejsca na miejsce. Mamy tu nocne eskapady, pogonie, wędrówki przez szlaki Kaukazu, rejsy po Wołdze itp. Wprost idealny materiał na film.

Po drugie, to znakomita satyra na rzeczywistość Rosji sowieckiej w dziesięć lat po rewolucji, w czasie NEP-u. Mamy tu na przykład kierownika domu dla kobiet Starsobiesa, który kradnie po kolei wszystkie sprzęty z podległej sobie placówki, ale tego się strasznie wstydzi. Satyra jest wspaniała, z wieloma aluzjami do ówczesnej realności. Artykuł w rosyjskiej Wikipedi na temat „12 krzeseł” ciągnie się na kilka stron opisując ze szczegółami te aluzje. Mamy tu jednak też prosty humor, który sprawdza się niezależnie od szerokości i długości geograficznej. Na przykład rywalizacja Eloczki Ludojadki z córką amerykańskiego miliardera Vanderbilda (Eloczka czyta o niej w kolorowych pismach, ale sprawę która z nich będzie bardziej modna traktuje bardzo osobiście).

Po trzecie, powieść można czytać trochę symbolicznie. Sojusz Bendera i Worobjaninowa to sojusz zubożałej przedrewolucyjnej inteligencji z upadłą arystokracją. Obydwaj chcą uratować resztki przepadłych bogactw i uciec za granicę. Próbują w tym celu najróżniejszych sztuczek, włącznie z kontrrewolucyjna konspiracją, w którą wciągają NEP-manów i zdezorientowanych mieszczan, ale wszystko to tylko pozory – jedynym celem są brylanty, perły i złoto. W tym samym celu działa też chciwa do szaleństwa Cerkiew w osobie ojca Fiodora. Ponieważ wszystkimi trzema postaciami kieruje czysta chciwość, nie mogą oni współpracować przez dłuższy czas, a każdy sojusz jest czysto taktyczny i musi skończyć się tak, jak w powieści.

Moim zdaniem końcowe rozwikłanie zagadki skarbu madame Pietuchowej jasno ukazuje, że „12 krzeseł” nie było tak antysowieckie, jak się wydaje na pierwszy rzut oka. Sympatia czytelnika jest jednak w 100% procentach po stronie „koncesjonerów”, co neutralizuje komunistyczne przesłanie powieści. Byc może taki był ukryty cel autorów. Cechą prawdziwych arcydzieł jest to, że można je interpretować na wiele sposobów.

Gorąco polecam.

„12 krzeseł” to absolutna klasyka rosyjskiej literatury, i to nie tylko XX wieku. Regularnie znajduje się wśród laureatów plebiscytów na „sto najlepszych” itp. W Rosji ta powieść funkcjonuje nadal w codziennym obiegu jako niewyczerpane źródło aforyzmów, powiedzonek i charakterów. Sam słyszałem kilka dni temu jak Julia Łatynina w swoim radiowym felietonie przywołała postał...