Wasilij Grossman

Znakomita książka, chociaż jako powieści brakuje jej nieco od ideału. Krótka fabula to historia Iwana Grigoriewicza, powracającego do życia po trzydziestu latach łagru. Narracja ta przerywana jest dwojakiego rodzaju rozdziałami. Pierwszy typ to opisy losów przykładowych postaci, np. ofiar czy donosicieli. Drugi to przemyślenia de facto samego autora o Rosji, caracie, wolności, niewoli, „rosyjskiej /rabskiej duszy”, komunizmie i rewolucji, Leninie i Stalinie. Wszystkie te przeplatające się wątki są smutne, lecz niezwykle wyraziście przemawiające do czytelnika. I szczególnie te o Rosji, wolności i niewoli są w dalszym ciągu w pełni aktualne. Rosyjska dusza to nic innego niż postawa niewolnika i donosiciela, przy zachowaniu zewnętrznych pozorów sympatii wobec innych, w tym własnych ofiar. Warto przeczytać, jak na powrót Iwana Grigoriewicza zareagowali jego krewni czy znajomi, bądź jego własny „sygnalista”. I tylko ofiary są w stanie zrozumieć siebie nawzajem, ale tylko takie, które są wewnętrzne wolne. W łagrach ideowi komuniści uważali się za niewinne ofiary, ale co do carskich oficerów, eserowców, mienszewików czy anarchistów - uważali że znaleźli się tam słusznie. I widział to autor, sam niegdyś ideowy bolszewik. Wasilij Grossman nie pozuje na Katona. Jednoznacznie sugeruje, w każdym z trzech wątków, że krąg winnych obejmuje większą część społeczeństwa, w tym także tych, którzy później sami stali się ofiarami. Obojętność, klaka, nie przeciwstawianie się złu pozwalają mu rozplenić się w społeczeństwie i ustanowić własne zasady. Werbalnie niby nie akceptowane i krytykowane, ale faktycznie przestrzegane ze strachu, dla korzyści oraz świętego spokoju. A każdy z takim nieczystym sumieniem najchętniej potępia innych … za to samo. Na tym polega rosyjska dusza niewolnika. Dla wielu łagierników politycznych wyjście na wolność było zatem drugim wyrokiem, tym razem wydanym przez niby krewnych,niby przyjaciół i niby społeczeństwo. I jak w utworze śpiewanym przez Hajdamaki – tylko miłość pozwoli pozostać żywym (Только Любовь Заставит Остаться Живым) – https://www.youtube.com/watch?v=gXrHRN0j23E . Wielka książka, mimo mało powieściowej konstrukcji, będącej jakby tylko pretekstem do przedstawienia rozważań autora. Przeczytane w ramach wyzwania majowego - literatura piękna.