Obecnie coraz trudniej jest domyśleć się, czy wydawnicza nowość jest gatunkowym czytadłem, czy prozą artystyczną. Wydawcy na ogół sporo podpowiadają za pomocą okładki, ale czasem ta tylko dezinformuje (najbardziej jaskrawy przykład z ostatnich lat to okładka typu kiczowata słodycz, jaką wydawca obdarzył "Genialną przyjaciółkę" Eleny Ferrante). Bywa też odwrotnie, gdy powieść promowana jako wybitne dzieło, a nawet nagradzana, okazuje się co najwyżej solidnym rzemieślniczym produktem, z literaturą przez duże L mającym jednak niewiele wspólnego.

Akurat w przypadku „Zimy w Lizbonie” Antonio Muñoza Moliny mamy do czynienia z okładką w pełni odpowiadającą treści książki. Klimatyczne, czarno-białe zdjęcie tramwaju jadącego wąską uliczką starej Lizbony przenosi nas w atmosferę powieści, której forma okazuje się co najmniej równie istotna jak treść. Głównym bohaterem jest hiszpański pianista jazzowy, Santiago Biralbo, którego spotykamy o północy w madryckim lokalu, kiedy po zakończonym występie rozmawia z narratorem. O nim z kolei dowiadujemy się jedynie tego, że jest znajomym Biralba, sporo pije, włóczy się po knajpach, gdzie można posłuchać jazzu – i niczego więcej. No, może jeszcze tego, że ma wyszukany styl pisarski i niezłą wyobraźnię, gdyż nieraz przeistacza się w klasycznego narratora wszechwiedzącego.

Przymiotnika „klasyczny” użyłem nieprzypadkowo. Powieść Moliny z roku 1987 jest bowiem napisana tak, że równie dobrze mogłaby powstać nawet pół wieku wcześniej. Jej subtelny, kunsztowny styl jest współcześnie niemal niespotykany. Oto mała próbka ...od lat nie jeżdżę już do San Sebastian. Wciąż mam jednak w pamięci fasady koloru ochry, z kamiennymi balkonami pociemniałymi od deszczu, pasaż nadmorski otoczony lesistymi wzgórzami, przypominającą paryski bulwar aleję z dwoma rzędami tamaryszków, nagich zimą, a w maju ukoronowanych przedziwnymi kiśćmi bladoróżowych kwiatów wyglądających jak piana morskich fal podczas letnich zachodów słońca. Ta proza wymaga od czytelnika zarówno czasu, uwagi, jaki też wrażliwości. Tylko po spełnieniu tych warunków nie będziemy się zżymać na "opisy przyrody", ale zanurzymy się w atmosferze iberyjskich miast, gdy zapada zmrok, a kluby i bary powoli zapełniają się gośćmi, dymem i jazzem.

Jak nietrudno się domyśleć z dotychczasowego opisu, kryminalna intryga pojawiająca się w „Zimie..." ma charakter jedynie pretekstowy. Służy przede wszystkim do wprowadzania kolejnych postaci, budowania scen nawiązujących do filmów w stylu noir (słynna „Casablanca" pojawia się nawet w dialogach), a także tworzenia niepokojącego klimatu – dekadencji, egzystencjalnej pustki, ale też zranionych uczuć, gdyż romans, podobnie jak kryminał, to kolejny gatunek, po który sięgnął Molina. Dodajmy, że z powodzeniem: pojawiająca się w tym wątku postać Lukrecji to wzorcowa femme fatale, uzależniająco fascynująca i nieuchronnie destrukcyjna.

Warto sięgnąć po „Zimę w Libonie", o ile akurat nigdzie się nie spieszymy i nie szukamy efektownej rozrywki czy łatwych wzruszeń. Warto tym bardziej, że głośnych bestsellerów, opatrzonych entuzjastycznymi blurbami telewizyjnych celebrytów, jest całe mnóstwo, a tak stylowa i elegancka proza, jaką proponuje Muñoz Molina, nie zdarza się często.

Bogusław Karpowicz