Wydawać by się mogło, że po autobiograficznej powieści Noblisty oczekiwalibyśmy opasłego tomiszcza; może nawet przyciężkiej lektury, gdzie autor z perspektywy czasu, opowiada o swojej przeszłości w sposób pouczający i pompatyczny. Tymczasem „Zmiany” są autobiograficzną opowieścią, która nijak do tego opisu przystaje. To niepozorna książeczka, zaledwie nieco ponad stustronicowa. Zadziwia swoimi rozmiarami, zadziwia stylem, tematyką oraz pewną prostotą.

Mo Yan opowiada o sobie, jako o małym chłopcu, którego wyrzucono z podstawówki w 1969 roku. Ale możliwe, że nawet bardziej skupia się na swoim szkolnym koledze, He Zhiwu. To specyficzna autobiograficzna powieść, w której autor nie stara się za wszelką cenę opowiedzieć czegoś o sobie, przybliżyć czytelnikom swojego życia. Opowiada to, o czym pamięta. Opowiada o ludziach, których pamięta. Tak naprawdę miałem zamiar pisać o tym, co wydarzyło się po roku 1979. Moje myśli ciągle jednak cofają się głębiej, do pewnego pięknego słonecznego popołudnia jesienią 1969. (…) Nagle staję się jedynie tym, co pamiętam.– wyznaje na samym początku Mo Yan, tłumacząc jak to wspomnienia determinują całą spisaną treść.

Początek zdarzeniom daje zadane przez wychowawcę wypracowanie pod tytułem „Moje marzenie”. Podczas gdy wszyscy chłopcy z klasy opisali swoje wymarzone zawody, He Zhiwu odpowiedział zgoła inaczej: Mam tylko jedno marzenie… Jedno jedyne… Marzę o tym, żeby zostać tatą Lu Wenli. Lu Wenli była koleżanką Mo Yan z ławki, a jej ojciec był kierowcą radzieckiej ciężarówki marki Gaz 51. W tamtych czasach kierowca samochodu był bardzo prestiżowym zawodem. Nie jest jednak jasne czy sam zawód miał He Zhiwu na myśli. Raczej nie. On po prostu chciał być tatą Lu Wenli.

Po odsunięciu obu chłopców ze szkoły, losy tych dwóch głównych bohaterów powieści się na przestrzeni lat zazębiają. Jak to zwykle bywa z niektórymi starymi znajomymi, co jakiś czas dowiadujemy się o ich losach. Tak właśnie Mo Yan raz słyszy wiadomości o He Zhiwu, a raz spotyka go osobiście. Pożycza mu pieniądze na podróż, dowiaduje się o jego ciężkim losie, a także niebywałych sukcesach i bogactwie. Przy okazji poznajemy również historię ciężarówki Gaz 51, którą He Zhiwu odkupuje od ojca Lu Wenli za ogromną kwotę. Wszystko po to, by ziścić swoje wypowiedziane w szkole marzenie. Aby być tatą Lu Wenli. Właściwie, aby w ogóle być z Lu Wenli.

Opowiadając o sobie, Mo Yan skupia się bardziej na swoich kolegach. Ukazuje zmienne i przewrotne losy zwykłych ludzi, dążących do swoich celów, odnoszących sukcesy i porażki. Tłem są zmiany społeczne i polityczne w Chinach. Tłem tak naprawdę jest cząstka życia Mo Yan – jego pobyt w szkole i późniejsza tęsknota za nią, praca, pobyt w wojsku, także poniekąd późniejsza kariera. To niepozorna książeczka na jeden wieczór. Powieść, którą czyta się z rozbawieniem i połyka jednym tchem. Styl Noblisty chwilami jest żartobliwy, zdystansowany. Dla tych, którzy chcą poznać Mo Yan, owa autobiograficzna opowieść zbyt wiele nie odkryje. Pojawia się oczywiście wiele faktów, jednak jest to raczej opis życia, właściwie zwykłego człowieka i tego jak pamięta swoje życie oraz życie tych, którzy się w nim pojawiali. Lektura bardzo ciepła i przyjemna. Polecam tym bardziej, że krótka, więc do połknięcia na jeden wieczór.

Monika Samitowska-Adamczyk