Po doskonałym w formie i treści „Roku 1984” oraz krytykującym „doskonałość”, wizjonerskim, lecz dla mnie zbyt suchym emocjonalnie „Nowym wspaniałym świecie” postanowiłem sięgnąć po kolejną klasykę literatury dystopicznej… powieść „Fahrenheit 451”.

W bliżej nieokreślonej przyszłości strażacy nie gaszą już pożarów; wręcz przeciwnie, rozniecają ogień, by unicestwić zdolność krytycznego myślenia ukrytą na stronicach resztek ocalałych książek.

Wizja ta, wywołana prawdopodobnie obrazem palonych przez nazistów woluminów, wpisuje się w popularne motywy powojennej literatury fantastycznej. Mimo, że podziałała na wielu czytelników, Stanisławowi Lemowi nie wydawała się nazbyt straszna. W porównaniu z innymi okrucieństwami II Wojny Światowej uznał ją za zbyt mało eschatologiczną i infantylną, a popularność powieści na Zachodzie przypisał zbyt małej świadomości amerykanów tego, co zaszło w Europie. W swoim obszernym eseju poświęconym fantastyce i futurologii Lem ocenił „Fahrenheit 451” jako „rzecz słabą” i poddał ją zasłużonej krytyce. Choć uważał ją za dzieło „nadzwyczaj nierówne, konceptualnie bardziej jeszcze niż estetycznie”, to właśnie ta druga nierówność będzie się rzucała w oczy odbiorcom „nieoczytanym” z gatunkiem.
Śledziłem fabułę z wrażeniem czytania scenariusza pisanego „na kolanie”, gdzie wątki mające się w nim znaleźć pospajane są naciąganymi, mało logicznymi łącznikami. Przypomina on poniekąd materiał na film klasy B, który angażuje i bawi, jeśli tylko wyłączy się myślenie; paradoksalnie, książka ta krytykuje kulturę niską, do której sama w mojej opinii trochę predestynuje. Lem miał podobne odczucia. Zarzucił autorowi brak panowania nad pomysłami i tematami, który porównał do procesu śnienia; wtedy również nie mamy kontroli nad jakością, sensami i kolejnością pojawiania się obrazów. „A jak bywają sny artystycznie znakomite i bezwartościowe, tak też się przedstawia jego pisarstwo. Silnik imaginacji doskonały, lecz ani śladu selekcyjnych filtrów samokrytyki. A więc amplituda wychylona skrajnie w górę i w dół od zera do przeciętności”.
Przeszkadzają również zbyt papierowe postacie, gotowe do spalenia w temperaturze o wiele niższej niż proponowane 451 Fahrenheita; temperaturze zimnej logiki. Objawiają się jej brakiem w działaniu oraz zbyt emocjonalnym podejściem. Lem zrobił tu kolejny zarzut pisząc, że „uczuciowość i imaginacja nie wystarczą dla porządnego zbudowania powieści.” Posuwa się zaraz jeszcze dalej i przytacza opinię krytyka literackiego, niejakiego F. Rottensteinera, który nazwał Bradbury’ego „powierzchownie elegijną płaczką”.

Dodatnią wartością powieści jest jak dla mnie kilka ciekawych nowinek technicznych, oraz przewidywania, poparte obawami autora, co do rozluźnienia relacji społecznych. W czasach uzależnień od technologii (telewizora, telefonu, czy nie przewidzianego przez niego Internetu) wydają się one spełnione. Dostrzegłem też po drodze kilka naprawdę wspaniałych metafor, zwłaszcza na początku książki. Niestety, wraz z rozwojem akcji bombardowanie tymi mniej wyszukanymi, oraz nadmiarem przymiotników i przysłówków znacznie przeszkadzało jej śledzenie.

-------------------------------------------------------------------------------
Nie wiem na ile to wina tłumacza, ale takie twory jak „stał bardzo prosto” (a można trochę prosto?, stoi się albo prosto, albo się jest pochylonym), „zamrugał oczami” (ustami się nie da), czy „biegł niosąc na wpół pustą walizkę” (biec i nieść jednocześnie się wyklucza) nie powinny się znaleźć w żadnym szanującym się dziele. Z przewijających się absurdów warto choćby wspomnieć o tym, że nieprawdopodobne, by futurystyczny, metalowy zwierz połamał się na wskutek potraktowania go wiązką ognia przeznaczoną do spalania książek; to akurat Bradbury powinien był przewidzieć.

* Wykorzystano cytaty z: "Fantastyka i futurologia" Stanisława Lema.

Po doskonałym w formie i treści „Roku 1984” oraz krytykującym „doskonałość”, wizjonerskim, lecz dla mnie zbyt suchym emocjonalnie „Nowym wspaniałym świecie” postanowiłem sięgnąć po kolejną klasykę literatury dystopicznej… powieść „Fahrenheit 451”.

W bliżej nieokreślonej przyszłości strażacy nie gaszą już pożarów; wręcz przeciwnie, rozniecają ogień, by unicestwić zdolność...