Nie nauczę się, moi drodzy Państwo, nie ufać nagrodom. Po prostu się nie nauczę, choć próbuję od lat – a nic się nie zmienia: nieważne, czy to Nobel, czy Booker, Nike czy Gdynia, National Book Award czy może Goncourtowie, chwytam bez zastanowienia. Często się opłaca – jak choćby w przypadku „Manhattan Beach”, czyli pierwszej powieści Jennifer Egan od czasu nagrodzonej Pulitzerem „A Visit from the Goon Squad”.

Do opisu „Manhattan Beach” z pewnością można posłużyć się nieco zapomnianym określeniem powieści polifonicznej – o ile polifonicznym jest życie. A to dlatego, że w gruncie rzeczy książka Jennifer Egan stanowi biografię Anny Kerrigan; biografię wydumaną, naturalnie, bo kobieta stanowi kreację literacką, co pewną grupę czytelników zniechęci, jednak ze względu na ową literackość biografia ta cieszy niemal nieskończonym bogactwem. Doświadczenia protagonistki opisane w „Manhattan Beach” dotyczą całego mrowia elementów codzienności: od skomplikowanych stosunków łączących ją z ojcem i matką, a także niepełnosprawną siostrą, przez pierwsze nastoletnie romantyczne doświadczenia przechodzące z wolna w dojrzałą seksualność i refleksje nad założeniem własnej rodziny, aż do niezwykłych doświadczeń zawodowych – Anna jest nurkiem zajmującym się obsługą wojskowych statków. Literackiego ciężaru dodaje jej życiorysowi fakt, że jego lwia część – czy też część warta opisania – toczy się w czasie drugiej wojny światowej.

„Manhattan Beach” stanowi niezwykłą i rzadką – choć nie tak dokładną, nie tak pełną, jakiej oczekiwałby prawdziwy miłośnik historii czy reportażu – okazję do spojrzenia na historyczny Nowy Jork z kobiecej perspektywy, a umieszczenie Anny w samym centrum wydarzeń to doskonały wybór, bo energiczna bohaterka zagląda nawet w najbardziej nieoczywiste zakamarki miasta-legendy. Nie zmienia to jednak faktu, że na kartach dramatis personae ma solidne towarzystwo, bo Egan sporo miejsca poświęca także jej ojcu oraz ich wspólnemu znajomemu, Dexterowi Stylesowi. Dwaj mężczyźni pozwalają autorce włączyć do powieści kolejne światy: trochę włosko-irlandzkiej gangsterki, trochę amerykańskiej socjety, trochę... marynistyki. Wniosek z tego nawału tematów i motywów jest jasny: ambicji pisarce nie brakowało, a celem była – czyż któryś epik z kraju Faulknera i Steinbecka kiedykolwiek stawiał sobie inny – Wielka Amerykańska Powieść.

Celu zrealizować się nie udało. Proszę mnie źle nie zrozumieć, „Manhattan Beach” z pewnością nie jest tekstem złym. Ba, ze swoim rozmachem, który dotyczy nie tylko całości, ale także poszczególnych elementów, oraz nieco rozmytym przez świetnie zaplanowane sceny realizmem (kolejne nurkowania Anny czy niemal wszystkie opisy doświadczeń jej ojca, Eddiego, naprawdę zasługują na podziw) stanowi przykład bardzo dobrej literatury. Co w takim razie nie wyszło? Brakuje w tej polifonii mocnego tematu, który połączyłby wszystkie pojedyncze wątki w jedno współbrzmiące dzieło. Teoretyczny łącznik stanowi główna bohaterka, ale to argument wątły, bo obnaża w pewien sposób literackie techniki Egan: jeżeli napędem powieści ma być pokazywanie codzienności, to skąd w niej tyle zbiegów okoliczności, jak to możliwe, że przemienia się w koronkową, misterną fabułę? A jeżeli nie, to co w zamian? Kobieta w Nowym Jorku w trakcie wojny? To byłoby coś, ale, paradoksalnie, bogaty życiorys Anny pcha ją z jednego świata w drugi, przez co trudno uznać którykolwiek za szczegółowo odtworzony i należycie opisany.

„Manhattan Beach” z czystym sercem mogę polecić wszystkim miłośnikom długich, treściwych, ciekawych i wciągających powieści. Jennifer Egan chciała napisać arcydzieło, to pewne, i temu zadaniu nie sprostała, ale trudno mieć o to do niej pretensje – wszak z samej definicji wynika, że taka perełka pojawia się raz na dziesięciolecie czy nawet rzadziej; stworzyła jednak rzecz nietuzinkową i oryginalną, a to sukces nielichy.

Bartosz Szczyżański