Nie trzeba wiele. Wystarczy nacisnąć przycisk i jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki możemy uwiecznić każdy skrawek najbliższego otoczenia. Kiedyś rządziła klisza, w której pojedyncza fotka była pieczołowicie odmierzana. Obecnie karty pamięci są skłonne pomieścić prawie wszystko. Można pstrykać do woli, co czyni nasz materiał nie tyle cierpliwym, co wszystko akceptującym. Czy w takim położeniu jest miejsce na sztukę?

Nie wiem czy istnieje bardziej szeroka i dostępna forma sztuki niż fotografia. Praktycznie każdy może się w niej spróbować, choć nie każdy musi się w niej sprawdzić. Czy na pewno? Zastanówmy się nad tym. Czy w ogóle istnieje coś takiego jak dobre zdjęcie? Kto decyduje o tym, że dany obraz można uznać za wartościowy? Przeważa tu odpowiednie oko, zmysł do kompozycji, a może umiejętność umieszczenia czegoś w szerszym kontekście?

Myślę, że z jednym możemy się zgodzić. Nie są to pytania łatwe. Trudno zbyć je jednym, czy dwoma zdaniami bez dogłębnego badania poruszanej materii. Tej sztuki podjęła się Susan Sontag w omawianej serii esejów. Choć od ich powstania minęło wiele lat, a obecna rzeczywistość uległa znaczącemu przeobrażeniu, to zdaje się, że rozważania autorki nie straciły ani trochę na aktualności.

„O fotografii” opowiada o tytułowej sztuce ukazanej w wielu kontekstach. Nie tylko przybliża jej mistrzów, czasem o dość przeciwstawnych zainteresowaniach, ale przede wszystkim stara się ją umiejscowić. Znaleźć jej jakieś ramy, przybliżyć na tyle, na ile jest to możliwe przy ciągłej ewolucji formy. Poszukiwania dla niej punktu odniesienia w wydaniu malarstwa czy filmu, które choć na pierwszy rzut oka dobrze tu pasują, to przy głębszej analizie nie jest to już takie klarowne.

Zresztą Sontag wcale nie poszukuje tu oczywistych rozwiązań. Wręcz przeciwnie, stara się przyjrzeć danemu punktowi widzenia z każdej perspektywy. Nie zadowala jej upraszczanie. Drąży i wyciska temat jak tylko potrafi. Często nie dostarcza przy tym oczywistej konkluzji. Nie stara się tworzyć, a tym bardziej narzucać prawd objawionych. W tym dyskursie najważniejsze miejsce zajmuje obserwacja i spostrzeżenia. Bardziej niż dążenie do jednoznacznych wniosków, autorkę interesuje sama droga, która może, ale wcale nie musi do nich doprowadzić.

Bez dwóch zdań to pozycja wartościowa. Nie zawsze łatwa w przyswojeniu, często nakłaniająca, by przy pewnych fragmentach zatrzymać się na dłużej. Mam także wrażenie, że podobnie jak dobre wino, zyskuje swoje z czasem. Susan Sontag pokazała, jak wiele imion ma fotografia i pod jakimi niestandardowymi kątami można się jej przyjrzeć. Okazała cierpliwość i oddanie poruszanej tematyce. Jeśli czytelnik postąpi w stosunku do jej książki podobnie, niewątpliwie nie wyjdzie z tej lektury z pustymi rękami.

Patryk Rzemyszkiewicz