„Arkadia” była wyczekiwaną drugą wydaną w Polsce powieścią Lauren Groff, po znakomicie przyjętej „Fatum i furii”, która swą sławę zyskała głównie tym, że za swoją ulubioną powieść 2015 roku uznał ją Barack Obama. Groff napisała „Arkadię” trzy lata przed swoim największym bestsellerem, ale nad Wisłę książki amerykańskiej autorki dotarły w odwrotnej kolejności. Czytelnik musi się więc pogodzić i z tym, że „Arkadia” to nie jest szczyt literackich możliwości Groff i nie dorównuje jej późniejszemu dziełu. Kto czytał „Fatum i furię” ten wie, że nie jest to łatwa proza. „Arkadia” jest jednak jeszcze bardziej eksperymentalna i niestety nierówna.

Akcja książki dzieje się na przestrzeni czterdziestu lat, od 1968 do 2018 roku. Tytułowa Arkadia to hipisowska komuna, którą główny bohater powieści, Ridley Stone, zwany Lutkiem, zamieszkuje z rodzicami i dziesiątkami innych osób. Jest pierwszym dzieckiem, które urodziło się po założeniu komuny, której członkowie nazywają siebie Wolnymi Ludźmi i wyznają hasło „Równość. Miłość. Praca. Otwartość na potrzeby każdego”. Arkadia nie ma jednak z wolnością tak wiele wspólnego jakby mogło się wydawać. W idealnym świecie priorytetem nie jest bowiem dobro jednostki, lecz całej grupy. Założeniem jest stworzenie świata odizolowanego od cywilizacji, w którym każdy ma swoje miejsce i zadanie. Wszystko jest tu wspólne i wszystko się wspólnie robi. Życiem Wolnych Ludzi rządzi zaś zbiór zasad, nad których przestrzeganiem czuwa ich samozwańczy przywódca, Rączka. Co istotne, Arkadię poznajemy z punktu widzenia Lutka – a więc oczami naiwnego, melancholijnego dziecka, w dodatku uważanego za zacofane w rozwoju, które jednak jest w stanie dostrzec wszystkie rysy na tym pozornie kryształowym obrazku. Lutkowi nie umykają drobne niesnaski w społeczności, zdrady, ukradkowy płacz kobiet, depresyjne nastroje własnej matki, dostrzega to, czego być może inni nie dostrzegają – że tak naprawdę Arkadia swoich mieszkańców unieszczęśliwia. Takie niedogodności jak głód i zimno idą jednak w parze z przyzwoleniem na rozwiązłość seksualną i odurzanie się narkotykami, a ten rodzaj eskapizmu ma wśród Arkadian wielu zwolenników. Z czasem w utopijnej rzeczywistości rodzą się jednak konflikty, pojawia się bunt, na teren komuny wkracza policja, a kolejne rodziny opuszczają Arkadię. Utopia pomału upada.

„Arkadia” dość ostro ocenia pojęcie utopii, pozostawiając jednak Czytelnikowi miejsce do refleksji. W drugiej części swojej książki Groff zderza wyobrażenie o idealnym świecie z zastaną rzeczywistością, choć nie na tyle, na ile mogłaby to zrobić. Nie dowiemy się bowiem, jakiego szoku doznał Lutek po „wyjściu na zewnątrz” ani jak został przyjęty jako ten „inny” w szkole i jak udało mu się zostać fotografem i wykładowcą. Wiemy za to, że jest w nim ogromna tęsknotą za Arkadią i ogromny do niej sentyment, który odzywa się szczególnie mocno w obliczu choroby jego matki. I w obliczu nadchodzącej apokalipsy, u progu której stoi świat roku 2018. Wybucha bowiem pandemia śmiertelnej choroby, z którą kolejne kraje sobie nie radzą. Kwarantanna, setki ofiar, zamknięte szkoły, miasta zapełnione przez uciekinierów – Ziemię ogarnął ogólny kryzys. Katastrofa nie dotyka jednak Lutka bezpośrednio, trudno więc zrozumieć czemu służyć ma ten wątek, potraktowany przecież przez Autorkę powierzchownie, raczej jako tło zamykających powieść wydarzeń. Nie mniej, zwiększa on wrażenie odrealnienia całej tej historii, która przecież wcale taka nierealna nie jest – wystarczy spojrzeć na wspólnoty amiszów, którzy zresztą zainspirowali Autorkę do napisania tej powieści (jej rodzice wywodzili się z takiej wspólnoty), o faktycznie istniejących komunach hipisów nie wspominając.

Lauren Groff nazywana jest przez Wydawcę mistrzynią niedopowiedzenia i w wypadku „Arkadii” jest nią rzeczywiście, zresztą to wspólny mianownik tej książki z późniejszą (lub jak kto woli, wcześniejszą) „Fatum i furią”. W Arkadii jednak zdania Autorki są znacznie bardziej rwane, a przedstawiane wydarzenia pokazane w urywkach, fragmentach, z których nie do końca klei się spójna i oczywista całość. Groff niepotrzebnie sili się na oryginalność, stylistyczne i językowe eksperymenty. Skupia się też więcej na psychologii, a mniej na jakiejkolwiek akcji. „Arkadia” jest przez to bardzo poetycka, natomiast nie służy to opowiadanej historii. Lepiej byłoby gdyby Groff postawiła na tradycyjny opis, mniej impresyjny, bardziej linearny. Być może tak podana fabuła przemówiłaby do Czytelnika bardziej, bo by go po prostu wciągnęła. Tymczasem „Arkadię” czyta się ciężko, na raty, bez większej przyjemności (a szczególnie przez dwie pierwsze z jej czterech części), choć jednocześnie ma się uczucie obcowania z ewidentnie dobrą literaturą.

Na koniec pozostaje pytanie, co takiego przez „Arkadię” chce nam Lauren Groff przekazać. Wydaje się, że nie chodzi tu ani o ocenę ruchu hipisowskiego ani o krytykę utopijnych wizji świata. „Arkadia” jest raczej pochwałą rodziny, gloryfikacją więzi rodzinnych, idealizacją dzieciństwa, a przy tym zwyczajną – niezwyczajną opowieścią o miłości i przemijaniu. Zresztą Arkadią – w dosłownym tego pojęcia znaczeniu - dla każdego będzie coś innego, a ta książka doskonale to pokazuje.

Malwina Sławińska