Zastanawiam się czasami, w jakim kierunku zmierza polska literatura. Zazwyczaj konstatacją takich rozmyślań jest smutna puenta, że w nadwiślańskim kraju po prostu brakuje pisarzy oryginalnych i odkrywczych, wnoszących swą twórczością do literatury europejskiej niepowtarzalne wartości. Obecnie chyba jedyną akceptowalną gałęzią literatury w polskim wydaniu, jest fantastyka. Do najznamienitszych autorów tego gatunku, obok Sapkowskiego i Piekary za sprawą swej najnowszej publikacji pt. „Lód” dołączył Jacek Dukaj.

Właściwie trudno jednoznacznie zakwalifikować rzeczoną książkę. Opasłe tomisko liczy sobie przeszło 1050 stron i – oczywiście - można je nazwać powieścią, ale będzie to określenie podobnie adekwatne do sytuacji, jak zastosowanie w przypadku opisu wieży Eiffla przymiotnika „duży”. Owszem, „Lód” jest powieścią, jednak ilość treści w niej zawartych imponuje i choćby za to należy się autorowi poklask.

W tym przypadku ilość zdecydowanie przechodzi w jakość. Generalizując, jest to powieść traktująca o losach podstarzałego warszawskiego studenta. Precyzując, okoliczności, jakie im towarzyszą należy nazwać co najmniej niezwykłymi.

Tak się bowiem składa, iż akcja książki toczy się w epoce, którą dziś nazywamy dwudziestoleciem międzywojennym. Jednak w wersji zaprezentowanej przez Dukaja owa terminologia nie znalazłaby uzasadnienia, bowiem fabuła umieszczona jest w rzeczywistości alternatywnej. Pierwsza wojna światowa nie doszła do skutku, zatem Polska przynależy do Imperium Rosyjskiego. Temu ogromnemu krajowi – podobnie jak innym istniejącym państwom – przewodniczy monarcha. W przypadku Rosji jest to niezrównoważony car, którego postępowaniem kieruje ciągle żyjący Rasputin. Z gęsto występujących w powieści kwestii politycznych należałoby jeszcze wspomnieć o roli marszałka Piłsudskiego, którego obywatele Imperium uważają za groźnego terrorystę, dążącego do schizmy.

Świat przedstawiony przez Dukaja w jeszcze jednej, istotnej kwestii różni się od tego, który znamy. Na początku XX wieku bowiem zdarzyło się coś, co spowodowało nieledwie kolejną epokę lodowcową. Temperatura na ziemi spadła o kilkadziesiąt stopni, lato przestało różnić się od zimy, a Europę Wschodnią skuł wieczny lód. Lód zabójczy, bo ożywiony, zdolny do poruszania się i kto wie, czego jeszcze?…W takich okolicznościach do ubogiego mieszkania Benedykta Gierosławskiego zawitają carscy urzędnicy Ministerjum Zimy, by zaproponować mu podróż na Syberię. Celem finansowanej przez państwo wyprawy ma być odnalezienie zaginionego przed laty ojca Gierosławkiego, o którym krążą słuchy, że potrafi porozumieć się z lodem. Mężczyzna godzi się z jak najbardziej pragmatycznych pobudek. Szybko jednak okazuje się, że wyprawa odmieni całe jego życie. A może tylko wydobędzie z niego sens?

Książka podzielona jest na cztery części, z których każda opisuje pewien etap. W moim odczuciu najbardziej interesującą z nich był ten fragment drugiej części, który dotyczył podróży Ekspresem Transsyberyjskim – czasu, w którym nic nie było pewne, poglądy dopiero się klarowały, a wszechobecna gra pozorów nie pozwalała dowieść niczego na pewno.

Stworzony przez Jacka Dukaja świat jest niezwykle realistyczny. A, jak to bywa z rzeczywistością, nie wszystkie jej aspekty czytelnikowi wydadzą się ciekawe. I choć „lodowa” wizja ziemi stanowi niepowtarzalną kompozycję zdarzeń na wypadek, gdyby historia potoczyła się inaczej, jest to wizja wieloaspektowa, w której wielostronicowe filozoficzne dysputy przeplatają się z polityką, postacie realistyczne z fikcyjnymi, a sensacyjne epizody z grzecznościowymi rytuałami. Taka różnorodność tematyki tworzy kompletny i wielowymiarowy obraz świata, jednak chwilami może także nudzić, gdyż jest to świat archaiczny, odległy od naszego nie tylko ze względu na fantastyczną wizję ożywionego lodu, ale też dawne czasy, w których toczy się akcja.

Mimo to, w ostatecznym rozrachunku obraz przedstawiony przez Jacka Dukaja jest w najwyższym stopniu absorbujący. Być może do rzeczywistości, o której decydują inne prawa fizyki trzeba się po prostu przyzwyczaić. Bo oprócz tasiemcowatych monologów wewnętrznych i nieprawdopodobnej akcji „Lód” to także najwyższej klasy polemika z historią i refleksja nad ludzką naturą. I tej interpretacji się trzymajmy.

Zastanawiam się czasami, w jakim kierunku zmierza polska literatura. Zazwyczaj konstatacją takich rozmyślań jest smutna puenta, że w nadwiślańskim kraju po prostu brakuje pisarzy oryginalnych i odkrywczych, wnoszących swą twórczością do literatury europejskiej niepowtarzalne wartości. Obecnie chyba jedyną akceptowalną gałęzią literatury w polskim wydaniu, jest fantastyka....