Na początku myślałam, że będzie to stereotypowa opowieść o amerykańskiej rodzinie, która musi przepracować traumę, żeby dalej normalnie żyć. Nic zaskakującego, historia jakich wiele. Tymczasem im dalej, tym bardziej byłam zaskoczona. Bo tu nic nie jest takie oczywiste, jak mi się na początku zdawało. Rosemary Cook opowiada historię swojej rodziny dorzucając wciąż nowe fakty, odkopując z pamięci zdarzenia i mierząc się z własnym postrzeganiem rzeczywistości. A żeby jeszcze bardziej skomplikować: ta historia zaczyna się od środka. Tak, tak to wygląda: środek tej historii można w zasadzie umieścić, gdzie się chce. Podobnie jak jej początek i koniec. Rzecz jasna, ta historia jeszcze się nie kończy, ciągle się dzieje. W tym miejscu kończę tylko opowiadać o niej.

Fragmentaryczne, nie do końca jasne wspomnienia nie ułatwiają czytelnikowi lektury. Żeby poskładać je w całość potrzeba uważności. Jednak cierpliwość zostanie nagrodzona i oto z fragmentów myśli wyłania się obraz rodziny w rozpadzie. Głównym czynnikiem było pewne traumatyczne wydarzenie, które odcisnęło piętno na wszystkich jej członkach. I żeby za dużo nie zdradzić: najpierw znika Fern, siostra Rose, a potem z domu wynosi się brat. A że przeszłość upomina się o Rose, ta spróbuje poukładać na nowo swoje życie, stosunki z rodziną i wyjaśnić dręczące ją kwestie. Klucz do rozwiązania zagadek tkwi oczywiście w przeszłości. Powrót do niej to jak zajrzenie do puszki Pandory.

Prawda o Fern mnie zaskoczyła. To mocna i zaskakująca strona powieści, i jedna z licznych kwestii, które Fowler poruszyła w powieści. Splata się z nią wątek poszanowania praw zwierząt i ich cierpienia w imię nauki: To niekończące się, niepojęte cierpienie jest paliwem, napędzającym cały świat – mówił Lowell. – Ludzie wiedzą o tym, ale tolerują to, na co nie muszą patrzeć. Wystarczy sprawić, żeby popatrzyli, zaczyna im to przeszkadzać – ale nienawidzą ciebie, osoby, która zmusiła ich, by zobaczyli (…). To jednocześnie pytanie o nasze człowieczeństwo.

Sporo w tej książce emocji, często skrajnych, od rozpaczy po podszytą zwątpieniem radość. Są rozdziały, które je wyciszają i takie, które potrafią porządnie dokopać. Rodzinne sekrety, owiane tajemnicą wydarzenia - wiemy o nich tylko tyle, na ile pozwala nam bohaterka. Bo choć odsłania przed czytelnikiem swoje myśli, to zazwyczaj są to szczątkowe informacje, które dopiero po jakimś czasie, jak układanka, ułożą się w logiczną całość.

Choć powieść jest literacką fikcją, nie sposób odmówić jej cech prawdopodobieństwa. Autorka poruszyła w niej uniwersalne tematy, odwołuje się do bliskich wielu czytelnikom zagadnień a przede wszystkim - do fundamentalnych uczuć. W fabule nawiązuje też do eksperymentu społecznego, przeprowadzonego w latach trzydziestych XX wieku w USA. Dodam tylko, że miał on związek z szympansem. A czytelnik dopiero po pewnym czasie orientuje się, że on też został poddany pewnemu eksperymentowi…

Emocjonalny język, sarkastyczny humor, trafne obserwacje ludzkich poczynań to tylko niektóre cechy wyróżniające tę powieść. Poruszanych kwestii jest o wiele więcej, bo mowa tu o hipokryzji toczącej ludzkie plemię, cierpieniu (tym ludzkim i zwierzęcym), zwodniczej pamięci, traumach, rozpadzie rodziny, samotności, niechlubnych kartach w historii nauki. Ale już do czytelnika należy wybór, które z nich na swój własny użytek wyabstrahuje. Może niektóre wydadzą mu się zbyt banalne, może inne zmuszą do zastanowienia, ale książka raczej nikogo nie pozostawi obojętnym.

Magdalena Świtała