Chociaż bardzo lubię powieści historyczne, to "Klątwa Tudorów" jest pierwszą książką Philippy Gregory, jaką przeczytałem. Wprawdzie nieraz widziałem w księgarskich witrynach jej efektownie wydane tytuły, jednak zawsze sięgałem po powieści Roberta Harrisa, Stevena Saylora czy Harry'ego Sidebottoma. I to nie tylko dlatego, że starożytność interesuje mnie bardziej niż późniejsze epoki. Główna przyczyna była taka, że nie cierpię (zresztą nie tylko w powieściach historycznych) ckliwości, sentymentalizmu i tanich wzruszeń. A właśnie o coś takiego podejrzewałem Philippę Gregory. Wzmacniała te podejrzenia szata graficzna okładek – za każdym razem jest to portret damy w historycznym stroju, co może sugerować, że głównie "kobiety to czytają". W końcu postanowiłem jednak zaryzykować i sięgnąłem po "Klątwę Tudorów".

Autor powieści historycznych, zwłaszcza pisząc o najbardziej znanych postaciach w dziejach, ma o tyle utrudnione zadanie, że nikogo nie zaskoczy wydarzeniami z życia bohaterów (chyba że ktoś przysypiał na lekcjach historii...). Dodatkową trudnością jest fakt, iż owe słynne postaci były już setki razy opisywne i filmowane. Co nowego można powiedzieć o Aleksandrze Macedońskim, Juliuszu Cezarze czy Henryku VIII? W zakresie najważniejszych wydarzeń z ich biografii – w zasadzie nic. Ale oprócz tego – jednak bardzo wiele. Udowadnia to Philippa Gregory w "Klątwie Tudorów".

Pierwszym dobrym pomysłem autorki był wybór głównej bohaterki, Margaret Pole, bratanicy ostatniego króla z dynastii Plantagenetów, Ryszarda III. Służy ona Tudorom początkowo jako opiekunka książąt Artura i Henryka, a później córki Henryka VIII Marii. Nie dziwię się, że Gregory zdecydowła się na powierzenie narracji – pierwszoosobowej, prowadzonej w czasie teraźniejszym – właśnie lady Pole, hrabinie Salisbury, gdyż jej biografię cechuje skala kontrastów niezwykła nawet jak na wyjątkowo niespokojne czasy wczesnego renesansu. Początkowo bratanica króla i jedna z pierwszych dam królestwa, w dniu bitwy pod Bosworth zostaje zdegradowana do roli statystki z podejrzanym rodowodem. Następnie, po latach upokorzeń i niedostatku, przychodą zaszczyty i zaufanie Henryka VIII. Ale – jak to z "rubasznym królem Halem" bywało – na stosie lub katowskim pieńku mógł skończyć każdy. Również hrabina Salisbury.

Jednak nawet najbardziej dramatyczna biografia głównej bohaterki to za mało, aby powieść była naprawdę udana. Najważniejsze jest to, jak to wszystko zostało opowiedziane. Gregory opowiada sugestywnie i przekonująco, a dzięki pierwszoosobowej narracji bardzo dobrze poznajemy Margaret, mając wgląd w jej przemyślenia i odczucia. Główną cechą lady Pole wydaje się tak ceniony przez Anglosasów common sense, oznaczający jednak coś więcej niż "zdrowy rozsądek". Nie rozpamiętuje ona klęski Plantagenetów, będacej przecież także jej własną. Dostosowuje się do wymogów chwili, mając na względzie przede wszystkim dobro swojej rodziny. Jest odważna, ale też rozważna. Obserwuje burzliwe gry polityczne ze zrozumieniem, a także pewnym rysem stoicyzmu, w pełni zdając sobie sprawę, na co może mieć wpływ, a na co nie ma żadnego.

Bardzo ciekawe jest obserwowanie zwycięskich Tudorów z pozycji przegranych Plantagenetów. Jak wiadomo, na ogół historię piszą zwycięzcy. Dlatego ostatni król z poprzedniej dynastii, Ryszard III, mógł przez stulecia uchodzić za tchórzliwego garbusa, pomimo że w rzeczywistości był postawnym rycerzem, a zginął prowadząc straceńczą szarżę pod Bosworth. Z kolei megaloman i krwawy tyran Henryk VIII cieszy się do dziś zainteresowaniem i sporą sympatią, o czym świadczy choćby świetny skądinąd serial BBC "Dynastia Tudorów". Inny niż w serialu punkt widzenia Margaret Pole, choć niewątpliwie subiektywny, jest znacznie bardziej przekonujący.

Oświetlenie znanych wydarzeń historycznym pod nietypowym kątem, z innej niż zwykle perspektywy, to nie jedyna zaleta "Klątwy Tudorów". Jeszcze większą jest umiejętne nasycenie narrarcji szczegółami, tak aby nie nużyły, ale kreowały wyrazisty, wiarygodny obraz. Dotyczy to zarówno tła wydarzeń, jak też osobowości głównej bohaterki, której autorka nie idealizuje. Margaret Pole, choć dzielna i mądra, pozostaje przecież arystokratką z królewskiego rodu, wyniosłą wobec niżej urodzonych, łasą na bogactwa i zaszczyty. To zniuansowanie postaci, w połączeniu z powściągliwym, unikającym łatwych wruszeń prowadzeniem narracji, w największym stopniu przekonało mnie do tej powieści. Dlatego jestem pewnien, że nie jest to moje ostatnie spotkanie z twóczością Philippy Gregory.

Bogusław Karpowicz