Ci, w których Paolo Bacigalupi rozbudził wielkie nadzieje swoją debiutancką i kilkukrotnie nagradzaną „Nakręcaną dziewczyną”, muszą czuć się nieco rozczarowani kolejnymi książkami, które wyszły spod pióra autora. Bo zarówno „Zatopione Miasta”, jak i „Złomiarz” (według kolejności powstania tytuły te powinny być wymienione odwrotnie, jednak do polskich księgarń trafiły w takim właśnie porządku) to powieści skierowane do młodszego odbiorcy, pozbawione siły rażenia i ciężaru przypisywanego debiutowi. W dodatku oparte na bardzo prostym schemacie, przewidywalne i uderzająco do siebie podobne.

Obie rozgrywają się w tym samym uniwersum – świecie po katastrofie ekologicznej, częściowo zalanym przez wodę z topniejących lodowców, w obu pojawia się pewien mutant (pewnie nie każdy czytelnik od razu skojarzy, że ma do czynienia ze znaną już postacią, bo w „Złomiarzu” tłumacz popuścił wodze fantazji i Tool stał się Młotem). I w obu w rolach protagonistów obsadzono parę podrostków – dziewczynę i chłopca – wspólnymi siłami stawiającą czoła bezwzględnym zasadom rządzącym światem, w którym przyszło im żyć. W „Zatopionych Miastach” to dziewczyna (Mahlia) musi ratować swego towarzysza Mouse’a, a w „Złomiarzu” ta rola przypada w udziale chłopcu, Nailerowi, gdy Nita, z którą przybywa do Orleanu zostaje porwana, ale doprawdy trudno przeoczyć tak ewidentną kalkę raz już użytego pomysłu, nieszczególnie przecież oryginalnego.

Zostawmy jednak na moment „Zatopione Miasta”, by skupić się na fabule samego „Złomiarza”. Plaża, gigantyczne stalowe wraki statków, wciąż te same poznaczone bliznami i tatuażami twarze, domy naprędce zbite z tego, co wyrzuciło morze, a czego nie da się sprzedać. I godziny ciężkiej harówki w trzewiach rdzewiejących molochów, w warunkach niemających nic wspólnego z bezpieczeństwem i higieną pracy. Tak mniej więcej wygląda codzienne życie Nailera, któremu w społeczności złomiarzy może nie żyłoby się źle, mimo biedy i spartańskich warunków, gdyby jego ojcem nie był akurat notoryczny pijak i ćpun, agresywny i kompletnie nieprzewidywalny. Kiedy wiec chłopak znajduje rozbity kliper, który przypłynął z innego, opływającego w bogactwa świata, a na nim dziewczynę obiecującą złote góry w zamian za pomoc w powrocie do domu, nie waha się zbyt długo.

Jednak to nie tak, że wybór, którego musi dokonać, jest jednoznacznie łatwy. Wyruszenie po lepsze życie wymaga przecież zostawienia za sobą wszystkiego, co chłopak zna i co jest mu bliskie, tych kilku osób, które uznawał za przyjaciół, czy wręcz rodzinę (mimo braku rzeczywistych więzów krwi), podjęcia sporego ryzyka. Finalnie jednak marzenia wygrywają, Nailer zawierza Nicie i rozpoczyna wielką ucieczkę przed własną przeszłością. Problem w tym, że ta ostatnia ani myśli pozostać tam, gdzie jej miejsce, co czyni całą sprawę jeszcze trudniejszą, niż się parze podrostków początkowo wydawało.

Choć w „Złomiarzu” zmuszanie protagonisty do zadawania sobie wciąż tych samych pytań, na które ten każdorazowo znajduje ujęte w inne słowa, acz w gruncie rzeczy identyczne odpowiedzi ma miejsce stosunkowo często, poziom moralizatorstwa zamkniętego w pigułce i podanego na złotej tacy w celu ograniczenia intelektualnego wysiłku czytelnika jest jakby niższy, niż to miało miejsce w „Zatopionych Miastach”. Nieco inna jest też tematyka egzystencjalnych rozważań – tym razem Bacigalupi usiłuje zdefiniować, czym właściwie jest rodzina, posługując się klasycznym dylematem „ważniejsze więzy krwi czy uczucia?”. Tym samym mniej tu nadmiernego epatowania przemocą (co nie znaczy, że takie momenty nie zdarzają się w ogóle), co generalnie dobrze książce robi. Niestety nie znajdziemy w „Złomiarzu” tego, czego zabrakło również w drugiej młodzieżowej powieści autora – tła, specyfiki świata przedstawionego, jego globalnego obrazu, opisu przemian, które w nim zaszły oraz ich skutków w zakresie szerszym, niż napomkniecie o wyostrzeniu się podziału na bogaczy i nędzarzy.

„Złomiarz” to idealny przykład literackiego średniaka – brakuje mu wyrazistych zalet, ale też kłujących w oczy wad, nie porywa, ale i nie nudzi na śmierć, nie jest napisany źle, lecz świeżych pomysłów próżno tu szukać. Ot, powieść, która niedługo po przeczytaniu bez śladu wyparowuje z pamięci.

Agata Rugor