Przedmiotem dzisiejszej recenzji, jak zapewne się Państwo domyślili, będzie „Wszystko za życie”, ale jej osią, cóż, filozoficzną uczynię sprawczą moc literatury – a właściwie to, że dziś o niej zapomnieliśmy. Chris McCandles, główny bohater reportażu Jona Krakauera, przypomina, iż ta istniała, ba, więcej nawet: poprzez swoją straszliwą śmierć dał ostateczny dowód jej doniosłości.

Zapewne zadają sobie Państwo pytanie: dlaczego historię młodego mężczyzny, który z własnej winy ginie na pustkowiach Alaski, próbuję zepchnąć w stronę literatury, kiedy o jej atrakcyjności — skądinąd mrocznej – zdają się decydować fakty i to właśnie, że z dziedziny fikcji przenosi czytelnika w przestrzeń najbardziej surowego życia, jakie można sobie wyobrazić. Już spieszę z wyjaśnieniem: bo wszystko (w opowieści Krakauera) wskazuje na to, iż lektury pchnęły McCandlesa do podjęcia podróży, z której miał nie wrócić.

Czytany przed trzema laty „Walden” był dla mnie książką interesującą między innymi dlatego, że przedstawiała codzienność skrajnie różną nie tylko od mojej, ale szerzej — współczesnej. Takie książki często ciekawią, ale ta ich nieprzystawalność może prowadzić do nieświadomego nawet lekceważenia ich sprawczości. Tymczasem niecałe trzy dekady temu to właśnie Thoreau, w sojuszu z Tołstojem, doprowadzili do tego, że stojący u progu wygodnego życia przedstawiciela amerykańskiej klasy średniej mężczyzna postanowił odrzucić przyszłość i stawić czoła przygodzie.

O ile to właściwe słowo, bo jednym z najważniejszych elementów niedługiego — jeśli wziąć pod uwagę liczbę poruszanych tematów, o czym za moment — reportażu Krakauera jest charakterystyka głównego bohatera; to raczej próba opisania jego motywów niż samej wędrówki.

Próba udana, bo unikająca najprostszych sądów (zarówno tych o bezmyślnym poszukiwaniu adrenaliny, jak i zaburzeniach psychicznych, które diagnozowali domorośli specjaliści), a zarazem bardzo treściwa — autor skupia się na relacjach rodzinnych McCandlesów, szkolnej sytuacji samego Chrisa, jego głębokiej fascynacji wspomnianymi literatami, w końcu moralnemu kompasowi, jaki ukształtował się pod wpływem wszystkich tych napięć. We „Wszystko za życie” znajdują się oczywiście fragmenty poświęcone czasowi, który protagonista spełnił na szlaku Stampede, a więc i okolicznościom jego śmierci, ale Krakauer postawił sobie zadanie znacznie szersze niż pokazanie umierającego z głodu włóczęgi — chciał przede wszystkim zilustrować jego drogę, niekoniecznie tę fizyczną.

Ale i tego mało było amerykańskiemu pisarzowi. Postanowił wzbogacić reportaż o krótkie (każda zajmująca jeden kilkunastostronicowy może rozdział) historie mężczyzn, którzy podążyli drogą podobną do tej McCandlesa. Książka nie jest oczywiście monografią traktującą o ludziach umierających w wyniku pochopnego (bo błędy, szczególnie w przypadku głównego bohatera, są oczywiste i byłyby, jak się zdaje, niezbyt trudne do uniknięcia przy zachowaniu ostrożności) odsunięcia się od cywilizacji, ale dodatkowy kontekst z całą pewnością nadaje książce głębi i pozwala lepiej zrozumieć targające jednostkami pragnienie powrotu do natury i oddania się ascezie. Wszystko to jest tym ciekawsze, że jednym z pobocznych bohaterów tej opowieści o mężczyznach sprzeciwiających się ojcu (patriarchalny mit ma się tu lepiej niż kiedykolwiek) i światu jest...sam Krakauer. Jego wyprawa oczywiście nie kończy się tragicznie, ale doskonale wpisuje się w całą narrację i daje czytelnikowi dodatkowy komfort poprzez swoiste uprawnienie autora do zajęcia się tematem. Wszystko w tym reportażu: przeszłość McCandlesa z tak ważnymi dla niego literatami, jego podróż szlakiem Stampede, historie innych włóczęgów z wyboru, w końcu doświadczenia samego autora, składa się w jedną, niezwykle spójną całość.

„Wszystko za życie” to bardzo dobra lektura całkowicie zasługująca na popularność, którą się cieszy i którą podkreśliła ekranizacja sprzed niemal piętnastu latu. Jeśli wydaje się Państwu, że nie ma nic łatwiejszego niż wystawienie moralnej oceny człowiekowi wybierającemu się na mitologiczny koniec świata, aby tam zginąć w wyniku banalnych błędów, to zdecydowanie polecam książkę Jona Krakauera – ta prostej krytyki unika i w jej miejsce oferuje fascynującą, choć tragiczną historię.

Bartosz Szczyżański