Austerlitz

W. G. Sebald „Austerlitz”

Tytuł kojarzy mi się (słusznie?) z jedną z najważniejszych bitew napoleońskich, której jednym z efektów był rozpad koalicji – a w następstwie – podwaliny pod dominację francuską w Europie na długie lata, i już wiem, że z niezwykłą książką W. G. Sebalda o tym samym tytule. Oh, co ta za książka! Uczta jakich mało! Dawno nie czytałam czegoś takiego, co kompletnie zmienia moją ocenę jeśli chodzi o ocenę i skalę możliwości rozliczenia się z traumą powojenną i co za tym idzie – konsekwencjami bycia naocznym świadkiem tego wycinka historii. Pozostał przeogromny żal w mnie, że to już koniec, bo właśnie takie dzieła powinny być promowane i udostępniane jak największej liczbie czytelników. Mogę już teraz śmiało napisać, że to arcydzieło, proza wybitna która wychodzi poza wszelkie przyjęte normy.

Mając w pamięci zachwyty kilku osób, ściągnęłam ją na Legimi, gdy tylko miałam ku temu sposobność. Pierwsze pytanie nasuwa się od razu: „o czym będzie ta książka”? - i o ironio, okazuje się, że to to pytanie jest początkiem trudnej drogi. Sebald uderza w czytelnika natychmiast poprzez maestrię językową godną podziwu, i im dłużej zagłębiałam się w niej, miałam poczucie że muszę skorygować moje myślenie. Nic tu nie jest proste i oczywiste, a niemiecki pisarz bawi się z nami poprzez tworzenie wielu odpowiedzi, a każdy z nas musi sam zaznaczyć prawidłowe i nie musi być tylko ona jedna. Przypomina to mocno zabieg stosowany w ankietach wielokrotnego wyboru. Więc o czym jest „Austerlitz”? Nie będzie to do końca prawdą, jeśli powiem że to książka o zagładzie, o II wojnie światowej, o życiu, o poczuciu wyobcowania jednostki, o szukaniu własnego „ja”, o zagubionej tożsamości, o sednie życia mimo straty i braku nadziei – to i tak wiem, że to za mało. Niemożliwe, prawda? Możliwe.

Temat, którego podjął się Sebald, jest w literaturze XX i XXI wieku jednym z chętniej opisywanych. Ileż już było książek o wojnie, o Zagładzie itd.? Każdy z nas zna kilka, jeśli nie kilkanaście tytułów, które przyjdą nam na myśl w tym momencie. Stąd można się lekko zlęknąć, czy znów nie będziemy mieć do czynienia z powielonymi schematami i autor nie spróbuje tanich chwytów, by odnieść sukces. Nic z tego. Poprzeczka zawieszona ponad wszystko, co do tej pory znałam i miałam okazję przeczytać w temacie zagłady i II wojny światowej (a już trochę tego było, bo to jeden z moich „faworytów” literackich). Historia zachwyca od pierwszych stron i nie sposób przejść koło niej obojętnie, a siła rozpędu z jaką autor wykreował bohaterów i ich poplątane losy to istna torpeda, dzięki której „połykałam” kolejne strony. Ogromna tu zasługa tłumaczenia, bowiem gdy można czegoś się przyczepić – to z reguły jest to tłumaczenie, i sens zdań, które mają wrażenie że uciekają, gdyż nie można tego zapamiętać z faktu ich konstrukcji. „Austerlitz” jest tego zaprzeczeniem. Ukłon w stronę Małgorzaty Łukasiewicz, która wykonała kawał świetnej roboty.

Czytelnik poznaje historię już dorosłego Jacuesa Austerlitza dla którego jednym z ważniejszych celów, staje się odnalezienie zagubionej tożsamości. Mając 5 lat został adoptowany przez walijską rodzinę protestantów. Moment dorosłego życia, to poszukiwanie swoich korzeni. Od tego momentu wędrujemy przez przeoraną wojną Europę, naocznie dzięki zdjęciom widzimy kruchość i ulotność rzeczy, miejsc. To także utrwalanie dla potomnych, tego co było, a co w następnych stuleciach na pewno już zniknie.

Historia Austerlitza – to próba ukazania prawdziwych historii wielu rodzin tamtych czasów, naznaczonych rozłąką, brakiem nadziei, szukaniem sensu życia w ogóle, bo piętno wojny zostaje na całe życie. Pytania na które nigdy nie poznamy odpowiedzi, rzeczy i wspomnienia które nigdy nie zostaną odnalezione i co najważniejsze – żal, smutek, próba ukojenia i zrozumienia strasznego wiru historii, który bez ostrzeżenia „wessał” wiele istnień ludzkich. Rozliczenie się z gorzką prawdą staje się nadrzędnym celem bohatera i prawdą nawet tą najboleśniejszą. II wojna światowa, zagłada, odosobnienie, pokręcone ścieżki życia, odnajdywanie rozdzielonych rodzin i tych którym było dane przeżyć to piekło – miały faktycznie miejsce w XX wieku i chociaż wiemy, że to co wyszło spod pióra Sebalda – jest niczym innym jak fikcją literacką, to czytelnik nie jest w stanie tego odczuć. Czy to zasługa sprytnych zabiegów pisarza jak choćby fotografie, czy przełożenie tego na literacki język który nas niesie przez kolejne strony? Odpowiedzi niech każdy spróbuje znaleźć sam.

Proza Sebalda jest tak boleśnie prawdziwa, bo chociaż sam autor unika zbędnego i niepotrzebnego patosu, egzaltowanego i wylewającego się zewsząd smutku i straty to podskórnie i tak je czujemy. Nie potrzeba tego nadmiernie rozpisywać, a siła prawdy w jego wykonaniu mnie ujęła niesamowicie. Bez tożsamości i pamięci jesteśmy drobiną pyłu w świecie, więc symbolika kompletnie opuszczonego Jacquesa Asuterlitza będzie metaforą istnień ludzkich tamtych czasów. Poranieni ludzie, bez uczuć, wypierający to co się stało, szukający swojego miejsca na ziemi, nie wiedzący niejednokrotnie skąd są ich korzenie i dokąd się mają udać, bo to co widzą jest fałszywym obrazem.

Temat II wojny światowej to w największej formie autobiograficzne wspomnienia, pamiętniki lub też świadectwo prawdy ocalałych. Literatura mówiąca o tym w większości czerpie z tego. Współczesne pokolenie dzięki temu wie, co się wydarzyło w Europie i na świecie, to bardzo rzetelne i jednocześnie porażające świadectwa. Oczywiście oprócz tego sporo było książek, które nawiązują do tamtych czasów i można czerpać garściami z wielu dobrych pozycji. To ważne i potrzebne, bo w ten sposób dajemy „żyć” autorom i ich historiom, nie pozwalamy by zaginęło to co tak potrzebne. Zagłada i wojna to nie tylko szczelnie zamknięte bramy Auschwitz, Gross-Rosen i wielu innych miejsc kaźni milionów ludzi, ale może nade wszystko brak tożsamości, poczucia narodowości i przynależności. Gdy nie wiemy kim jesteśmy, to tak naprawdę jakby nas nie było. „Austerlitz” pięknie o tym przypomina.

Recenzja ukazała się również na https://www.facebook.com/takmidopomozbook

W. G. Sebald „Austerlitz”

Tytuł kojarzy mi się (słusznie?) z jedną z najważniejszych bitew napoleońskich, której jednym z efektów był rozpad koalicji – a w następstwie – podwaliny pod dominację francuską w Europie na długie lata, i już wiem, że z niezwykłą książką W. G. Sebalda o tym samym tytule. Oh, co ta za książka! Uczta jakich mało! Dawno nie czytałam czegoś takiego,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jeśli literatura ma w ogóle sens, to właśnie taka. Gdzie narratora nie można by nazwać czułym, bo to byłoby o stokroć za słabe określenie. To narrator arcyludzki, a może nawet nadludzki. W tym sensie, że koncentruje w sobie istotę losu człowieka, który dopiero poznaje w trudzie i znoju kim jest. Sebald to jeden z tych wielkich, ktorych ominął Nobel, co moze i lepiej - jak w przypadku Joyce'a czy Kafki

Jeśli literatura ma w ogóle sens, to właśnie taka. Gdzie narratora nie można by nazwać czułym, bo to byłoby o stokroć za słabe określenie. To narrator arcyludzki, a może nawet nadludzki. W tym sensie, że koncentruje w sobie istotę losu człowieka, który dopiero poznaje w trudzie i znoju kim jest. Sebald to jeden z tych wielkich, ktorych ominął Nobel, co moze i lepiej -...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Zdarzają się niekiedy, nader rzadko, książki, które podejmują popularny w literaturze temat, co więcej, które sięgają po często w odniesieniu do tego tematu stosowane chwyty, a jednak pozostają książkami osobnymi. Taką książką jest „Austerlitz”. Ta powieść to symfonia ulotności, w której niepochwytność, płynność życia i wszystkich jego akcydensów znajduje odbicie w zwiewnej, delikatnej frazie.

Punktem wyjścia „Austerlitza” jest Zagłada i nieistotne, że pierwsza wzmianka o niej pojawia się dopiero po wielu stronach. Sebald ukazuje zarówno indywidualne, jak i zbiorowe mechanizmy radzenia sobie z tym, z czym poradzić sobie nie sposób: z niewyobrażalnym złem podważającym wszelki porządek świata.

W 2001 roku, kiedy po raz pierwszy ukazała się książka, nie był to już z pewnością zamysł rewolucyjny; nie w składnikach tkwi zatem siła eliksiru Sebalda, tylko w ich proporcjach, delikatności warząchwi (cóż za miły, fonetyczny oksymoron), którą operuje pisarz, a przede wszystkim w wyszeptanych nad dekoktem tajemnych zaklęciach. Tak uzbrojony autor z wyczuciem żegluje po rozległym mikrokosmosie, jakim jest ludzka psychika.

Nie jest więc niespodzianką, że do nawracających w „Austerlitzu” konceptów zaliczają się motywy obłędu jako jedynej normalnej reakcji na wykraczające poza skalę zło czy przenikania się jawy i snu, których nierozróżnialność zdolna jest odebrać nieco wagi i realności tej pierwszej. W zbożne dzieło odrzucania rzeczywistości doskonale wpisuje się też wybieg kwestionowania linearnej struktury czasu, przemyślnie podpierany przez eksponowany motyw bycia w podróży, czyli bycia zawsze gdzie indziej.

Przez kolejne epizody tej wojny wypowiedzianej stałości przez tymczasowość coraz silniej przebija się jednak w powieści wszechobecna symbolika śmierci, skoro konstytuująca tożsamość pamięć została jedynie zanegowana, lecz nie unicestwiona. Bo również kolejny chwyt osaczonej jaźni – ucieczka przed rzeczywistością w intelektualizm – zapewnia jej bezpieczeństwo opatrzone datą ważności, pozwalające jedynie odwlec nieuniknioną konfrontację.

Skutkiem tego konfliktu – jak wszystkich wielkich konfliktów, o których człowiek usilnie stara się nie pamiętać – jest oczywiście melancholia. Melancholia znajduje chwilowe ukojenie w płynności życia, a tę w „Austerlitzu” podkreśla nawet złożona struktura narracji, w której poszczególne epizody oraz ich opowiadacze zlewają się ze sobą. W toku opowieści szczególnie dwie postaci, narrator i jego niemilknący partner, Austerlitz, stapiają się w jedno, co jest tym ciekawsze, że Austerlitz jest jednocześnie Europą, i jakby tego było mało, również wyrzutem sumienia Europy.

Tak więc Sebald sięgnął po wyeksploatowane toposy, ale utkał z nich wyjątkową, finezyjną opowieść, która swe tajemnice odsłania stopniowo i niezbyt chętnie. Jej język uwodzi swym pięknem (tradycyjny ukłon należy się autorce przekładu, Małgorzacie Łukasiewicz) i muszę ubolewać nad tym, że niemiecki pisarz nie pisywał również instrukcji obsługi sprzętów domowych. Wówczas byłbym może zdolny zmierzyć się z tymi ponurymi dokumentami, wynalazkiem przebrzydłych sadystów; i wówczas uniknąłbym zapewne kilku niewielkich może, lecz nader przykrych wypadków.

A jednak muszę przyznać, nawet mimo maestrii Sebalda i jego unikatowego podejścia, że odczuwam już przesyt tematyką II wojny światowej i Zagłady w literaturze. Chwilami niemal bym sobie życzył, by nadszedł kolejny gigantyczny konflikt militarny i pochłonął miliony ofiar, tak by literaci zaczęli wreszcie szarpać nowe historyczne mięso i pozwolili w końcu umarłym spoczywać w spokoju. Z drugiej strony, po lekturze „Austerlitza” po raz pierwszy w moim nie tak krótkim życiu zdarzyło się, że odrzuciłem kolejno trzy napoczęte książki, taki dysonans wybrzmiewał między ich skądinąd przyzwoitym językiem a niedościgłą frazą Sebalda.

Zdarzają się niekiedy, nader rzadko, książki, które podejmują popularny w literaturze temat, co więcej, które sięgają po często w odniesieniu do tego tematu stosowane chwyty, a jednak pozostają książkami osobnymi. Taką książką jest „Austerlitz”. Ta powieść to symfonia ulotności, w której niepochwytność, płynność życia i wszystkich jego akcydensów znajduje odbicie w...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Bywają momenty, kiedy odzyskiwanie przez człowieka pamięci przychodzi z tak wielkim trudem, że można mówić o jego osieroceniu względem czasu i przestrzeni. To osamotnienie przychodzi znikąd, pomimo uciążliwej wędrówki z nurtem kolejnych epok przybiera kształty ciężkich jak kamienie symboli. Melancholiczna wędrówka wydaje się próbą ponad siły. Jak odzyskać coś, co dzięki właściwościom czasu chciałoby się pogrzebać w zapomnieniu? W tych pełnych sprzeczności pragnieniach widać kunszt Sebalda. Przeprowadzana w warunkach głębokiej zadumy, mozolna rekonstrukcja jego życia staje się ni to grzebaniem w cmentarzysku wspomnień, ni to próbą wyjścia ze sfery nieprzerwanego bólu. Są na to wiarygodni świadkowie, ukazani czasami w niewiarygodnych pozach. To zapomniane fotografie, udzielające lekcji pokory tym wszystkim, którzy nie musieli żyć w czasach w których człowieczeństwo oznacza tyle, co poddawany utylizacji przedmiot. "Austerlitz" może być odbierany wszystkimi zmysłami, jednak należy się przy tym przygotować na duży test czytelniczej wrażliwości.

Zaczęło się od spotkania na centralnym dworcu belgijskiej metropolii a zakończyło na dywagacjach o właściwościach czasu i miejsc, którym ten jeden z wymiarów czasoprzestrzeni skutecznie nadał zupełnie niespodziewanych dla mnie kształtów. Zostałem poddany zabiegom przywoływania reminiscencji i z wielką przyjemnością wysłuchałem relacji kogoś, kto przypominał mi ocalałego z powodzi człowieka. Takiego określenia użyłbym wobec osoby dotkniętej utratą wszystkiego, nawet swojej pamięci, poza fizycznym istnieniem. Ponieważ to właśnie pamięć stanowi tło wszelkich prób uporządkowania życia bohatera, do złudzenia przypominającego narratora. Poczucie ogromnej wagi przeszłości jest w książce niemieckiego pisarza czymś wyjątkowym, świadczącym o poświęcanej jej przez Sebalda ogromnej uwadze.

W tej powieści kryje się mnóstwo niewyraźnych obrazów. Poczułem się zobowiązany do tego, żeby odczarowywać zarysy tych zatartych wspomnień. Chciałem odkopać to, co przysypane okrutną historią świadczy o hekatombie milionów ludzi, wyrażonej w istnieniu jednej rodziny. Uczyłem się podwalin dawno umarłego świata. W gęstniejącej ciszy żalu do nie wiadomo kogo, próbowałem znaleźć miejsce dla bohatera powieści, który w podróży w głąb siebie oparł swoje wrażenia na sekwencjach z żydowskiego getta. "Austerlitz" ciągle daje świadectwo tego, że stojąc pośrodku rzeki czasu, człowiek staje się w zasadzie przez ten czas omijanym. Pozostawanie w sferze złudzeń i niedomówień to wielka zaleta tej książki. Dzięki takim zabiegom, odbiorca dzieła Sebalda ma wrażenie budowania poszczególnych części wspomnień własnymi zmysłami.

Sebald pozostaje bardzo precyzyjny, w zapewne koniecznych w takich sytuacjach powrotach. Ten, kto próbuje odnaleźć swoją utraconą pamięć, musi ciągle zawracać nawet wbrew sobie. Jednak dzięki tym literackim zabiegom zawdzięczam ogromną różnorodność doznań, bez tego tak drobiazgowego wykończenia historii Austerlitza z pewnością nie mógłbym uzyskać tak dobrych efektów. Czytając prozę Sebalda jest się czym zainteresować. Wyczerpanie pracą pamięci, próbującej ratować zmierzchający świat. Iluzja czasu i przestrzeni, pozostających graczami w grze o życie. Ślady bólu i metody jego uśmierzania. W mnogości wspomnień każdy z czytelników znajdzie dla siebie jakąś bezpieczną niszę, której studiowaniu będzie się mógł poświęcić. Ważne jest tylko jedno, nie ulec lękom przeszłości i odważnie stawić jej czoło.

Bywają momenty, kiedy odzyskiwanie przez człowieka pamięci przychodzi z tak wielkim trudem, że można mówić o jego osieroceniu względem czasu i przestrzeni. To osamotnienie przychodzi znikąd, pomimo uciążliwej wędrówki z nurtem kolejnych epok przybiera kształty ciężkich jak kamienie symboli. Melancholiczna wędrówka wydaje się próbą ponad siły. Jak odzyskać coś, co dzięki...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jeżeli bycie humanistą oznacza pochylenie się nad drugim człowiekiem z niezwykłą delikatnością, wrażliwością i wyczuciem pozbawionym grama patosu, to Sebald był największym z humanistów.

Jeżeli bycie humanistą oznacza pochylenie się nad drugim człowiekiem z niezwykłą delikatnością, wrażliwością i wyczuciem pozbawionym grama patosu, to Sebald był największym z humanistów.

Pokaż mimo to

O takich książkach jak „Austerlitz” nie sposób pisać krótko. Kategoria literatury pamięci i zagłady, do jakiej powieść Sebalda jest od lat przypisywana, ma w swoich zakamarkach tytuły bardzo różne. Tragiczna historia XX wieku, poza tym że upamiętniona została w pamiętnikach i wspomnieniach, coraz częściej jest trywializowana, stanowi jedynie tło kolejnych banalnych melodramatów. U Sebalda tonu moralizatorskiego nie ma, podobnie jak przygód czy wtórnych uczuć. Jest natomiast sporo rzeczy osobnych, które bez gruntownej analizy, mogą zostać źle odczytane. Zmieszczenie tych wszystkich wrażeń (często ulotnych!), refleksji i faktów w jednej recenzji, przekracza społeczne zapotrzebowanie na tak zwane ‘omówienie lektury’. Omiatanie tekstu wzrokiem, przeskakiwanie z pierwszego akapitu do ostatniego, wreszcie odmienna wrażliwość sztuki – to wszystko są elementy sprawiające, że skupię się tylko na najważniejszych determinantach, które w mojej ocenie sprawiają, że „Austerlitz” nie jest kolejnym czytadłem, ale powieścią wybitną.

Swoją książkę Sebald wydał w 2001 roku, czyli już w obecnym stuleciu. Koniec drugiej dekady, był dla wielu czasopism branżowych oraz portali literackich dobrym momentem do dokonania podsumowań. Większość z nich o rzeczonej książce nie wspomina, co budzi nie tylko zdziwienie, ale też solidne rozczarowanie. Tym bardziej, że ujmowane tam książki można z czystym sumieniem uznać za tylko dobre, w żadnym razie przełomowe czy oryginalne. Trywialnym byłoby w tym miejscu powiedzieć, że Sebald pisze tak, jak już dzisiaj nie pisze prawie nikt: niespiesznie, z dbałością o szczegół, szkatułkowo. Ale może o jego metodzie trochę później, bo totalne w „Austerlitzu” jest praktycznie wszystko.

Czytając jego powieść, można odnieść początkowe wrażenie, że mamy tu do czynienia z dziełem non-fiction. Narrator, nienazwany w żadnym momencie konkretnym imieniem, ma przecież wiele wspólnego z postacią autora: zgadzają się chociażby daty wyjazdów Sebalda i jego protagonisty do Niemiec, silnie czuć tu także fascynację architekturą i sztuką, a wreszcie Zagładą, ukazaną nie w konkrecie, lecz w retrospekcji (co wskazuje na to, że obie postacie – Sebald i narrator – znają wojnę jedynie z podań, nie doświadczyli jej osobiście). Wrażenie prawdziwości zdarzeń mają potwierdzać także drobiazgowe opisy oraz zdjęcia. Tu już jednak pojawiają się pewne wątpliwości. Autor „Pierścieni Saturna” opisuje miejsca nietypowe, brudne, ciemne i mroczne, nieuczęszczane przez turystów. Pałac Sprawiedliwości w Brukseli czy Twierdza Breendonk, kojarzą się głównie z architektonicznymi niewypałami i skazami na mapie kraju. Podobnie zamiłowanie do ukazywania bohaterów w podróży, podczas jazdy pociągiem bądź spotkania na dworcu, od początku wydaje się tu bardziej symboliczne, niż realne. Podejrzenia budzi też seryjność przypadkowych spotkań narratora i Austerlitza. Wędrowcy natykają się na siebie w halach rozsianych po całej Europie i w zapomnianych przez świat kafejkach. Najczęściej jest to dziełem totalnego przypadku, jednocześnie zawsze pozostaje bez śladu zdziwienia. Austerlitz dosiada się do stolika narratora, lub odwrotnie, to narrator podchodzi do Austerlitza, a ten snuje dalszy ciąg swojej opowieści, tak jakby jej przebiegu nie przerwały zmieniające się lokalizacje, upływające lata czy nabyte doświadczenia.

Jeszcze większe wątpliwości budzą zdjęcia, wykonane aparatem niskiej jakości. Widzimy na nich nie tylko budowle, ale także ludzi, szczątki, mapy, biblioteki czy schody. Zostały one wkomponowane w opowieść z taką dbałością, że zasadnym wydaje się pytanie, co było pierwsze: tekst czy fotografia. Z pomocą przychodzi sam autor, który lubił dzielić się tajnikami swojego warsztatu. Zdjęcia w jego mniemaniu „to inna postać potwierdzania niż ta, która zapewnia tekst. Są dla czytelnika oznaką, że opowiadana historia opiera się na prawdzie i nie jest czystym wymysłem – w końcu jesteśmy łatwowierni i fotografiom wierzymy bardziej, niż innego rodzaju dowodom. Co oczywiście oznacza, że jeśli spojrzeć na problem z drugiej strony, zdjęciami można się posłużyć do oszustwa”. Sebald przyznawał, że niektóre fotografie prowokowały go do snucia opowieści. Tak było na przykład ze znalezionym zdjęciem, przedstawiającym dwójkę ludzi w zimowych okryciach, stojących na scenie na tle wyobrażonej panoramy Alp. W tych anonimowych postaciach pisarz z Niemiec widzi impresaria z żoną lub dwójkę aktorów, a samo ujęcie budzi w nim niepokój, domagający się rozładowania. Tak też się dzieje. Fotografia pojawia się na stronie 274, jako obiekt przedstawiający Agatę i Maximiliana, rodziców Austerlitza. A co z resztą zamieszczonych dokumentów? Większość stanowią wycinki fotografii zawartych w albumie „Picturesque great Britain”, lub zlecone przez Sebalda, a wykonane przez jego kolegę, zdjęcia konkretnych miejsc, pasujących do jego zamysłu twórczego.

„Austerlitz” nie jest zatem powieścią non-fiction. Wymienianie szczegółów otoczenia, drobiazgowe opisywanie ukrytych haków, nierozpoznawalnych dla zwykłego śmiertelnika rodzajów chwastów czy wyobrażeń tego, co może znaleźć się za zamkniętymi drzwiami, ma tu inny cel. Podobnie jak wykorzystanie fotografii, które ostatecznie zamiast dowodu, pełnią rolę dopełniającą przestrzeń w obrębie testu, w którym porażka literackości jest wielokrotnie dokonywana. „Austerlitz” to opowieść zmyślona. Historia człowieka, który pod wpływem przypadkowych spotkań i poczucia obowiązku postanowił powrócić do swoich korzeni, leżących gdzieś w odległej Pradze.

Opierając się na niekompletnych podaniach, materiale wideo i fotografiach, próbuje odtworzyć obraz swego dzieciństwa i rodziców, a w szczególności matki, którą dobrze pamięta jej przyjaciółka z lat młodości. Wkraczając w strumień czasu i gorączkowo przerzucając fakty, Austerlitz czuje coraz większe zagubienie, które w pewnym momencie urasta do miary mitu. Pustka, zapomnienie i kreacja postapamięci – tu nie chodzi o jednostkowy los. Brak wyraźnie zaznaczonych konturów historii, tak silnie kontrastujących z drobiazgowo opisanym otoczeniem, wskazuje że nie chodzi tu o Austerlitza i jego rodziców. Cała misternie skonstruowana relacja bohatera i narratora nie ma właściwie większego znaczenia. Tym, co Sebald chciał tu ukazać, jest pamięć zbiorowa, która wytwarza w jednostkach fałszywe wspomnienia i pojęcia, ale także – za sprawą kontekstów kultury – podsuwa im różnorodne czynniki wymuszające refleksję nad utraconym czasem. W ten sposób traumatyczna pustka zostaje przetransformowana w estetyczną pełnię współodczuwania. „Austerlitz” staje się tym samym wyznacznikiem melancholiczności w literaturze, formą celebracji żalu. Wszystkie zastosowane przez niego chwyty: czarno-białe, przetarte fotografie, puste ulice i wystawy, gdzie tylko szczegół przykuwa uwagę, przypadkowe powroty i spotkania, jazda pociągiem – one razem definiują czas, który można poczuć jedynie poprzez okrężną, dygresyjną strukturę egzystencji.

Jak wspomniałem na początku „Austerlitz” to nie tylko kompozycyjny majstersztyk, ale też stylistyczna brawura. Sebald pisze z niezwykłym kunsztem, przypominającym największych mistrzów pióra. On nie musi stawiać kropki. Niejednokrotnie stosowane, kilkustronicowe zdania, są tak pięknie ułożone i przemyślane, że czytelnik płynie razem z nimi, zupełnie nie oczekując jakiegoś nowego wątku czy nagłej pauzy. Zwraca też uwagę szkatułkowa narracja. W relację bohatera niepostrzeżenie wplata się opowieść Austerlitza, który później w jej ramach zaczyna przytaczać kolejne historie dawnych znajomych. Tak ustanowiona, piramidalna konstrukcja współgra nie tylko ze spoglądaniem z wysoka, ale nade wszystko portretuje retrospektywną rzeczywistość, która od aktualnego szczegółu, przechodzi do historycznego zatarcia granic. Można więc powiedzieć, że już w warstwie językowej Sebald tworzy sobie podłoże do snucia opowieści widmowej, nostalgicznej, wymykającej się szablonowemu ujęciu fabularnemu.

„Austerlitz” to przykład pisarstwa totalnego, prawdziwego dzieła sztuki, do którego chce się wracać, ale które nie stanowi jednocześnie jakiegoś gotowego konspektu do dyskusji. O wielu książkach zwykło się mawiać, że są ważne. „Austerlitz” do nich nie należy. To powieść do współodczuwania, do indywidualnego przeżywania pamięci zbiorowej, do afirmacji bycia na granicy istnienia i unicestwienia. Żadne tam problemy społeczne, ironie czy głęboka symbolika. Żadna rozrywka czy dydaktyka. Śmierć i melancholia, pamięć i utarta, ale również dialog z samym sobą. Stawka jest więc najwyższa, bo dotyka człowieka w najczulszym miejscu.

Recenzja ukazała się pod adresem http://melancholiacodziennosci.blogspot.com/2020/07/recenzja-austerlitz-wg-sebald.html

O takich książkach jak „Austerlitz” nie sposób pisać krótko. Kategoria literatury pamięci i zagłady, do jakiej powieść Sebalda jest od lat przypisywana, ma w swoich zakamarkach tytuły bardzo różne. Tragiczna historia XX wieku, poza tym że upamiętniona została w pamiętnikach i wspomnieniach, coraz częściej jest trywializowana, stanowi jedynie tło kolejnych banalnych...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Świetna, mocno psychologiczna i bardzo bogata symbolika. To książka, po której dobrze jest rozłożyć ją na czynniki pierwsze, poczytać interpretacje.

Świetna, mocno psychologiczna i bardzo bogata symbolika. To książka, po której dobrze jest rozłożyć ją na czynniki pierwsze, poczytać interpretacje.

Pokaż mimo to

Książka bardzo ciekawie się rozwija; historia bohatera wyłania się w kolejnych sekwencjach. Wciąga coraz bardziej w miarę czytania. Uniwersalna opowieść o losie człowieka.

Książka bardzo ciekawie się rozwija; historia bohatera wyłania się w kolejnych sekwencjach. Wciąga coraz bardziej w miarę czytania. Uniwersalna opowieść o losie człowieka.

Pokaż mimo to

Wof wof! Piękna proza. Hipnotyzująca, jeśli poddać się jej falującemu prądowi, senna, dziwna, a przy tym przecież opisująca najzwyczajniejszą rzeczywistość z możliwych.

Nie wiem, czy w ogóle można powiedzieć, że ta książka ma fabułę - co prawda jest to, można nakreślić, opowieść człowieka, który jako dziecko został rozdzielony z wywiezioną do getta matką, i jako dorosły szuka swojej zagubionej tożsamości - ograny motyw. Mam jednak wrażenie, że wspomniane wydarzenia quasifabularne nie stanowią tu pierwszego, ani nawet drugiego czy trzeciego planu. Ta powieść to raczej narracja wewnętrznego mikrouniwersum, w którym świat rzeczywisty jako taki jest najmniej ważny - bodźce zewnętrzne są tu tylko iskrą i pretekstem do zaistnienia jakichś o wiele bardziej złożonych i przestrzennych wydarzeń, przeżyć wewnętrznych czy nawet czegoś więcej. Nic nie jest takim, na co po prostu wygląda, najpospolitsza rzecz ma ukryty wymiar, tak więc pełna rzeczywistość nie ma trzech wymiarów, tylko nieskończenie wiele. Introwertyzm o czystości 24 karatów powoduje chwilami, można odnieść wrażenie, swoiste mikroimplozje, zapadania się w sobie - te spostrzeżenia o znamionach obsesji, powtarzające się wyliczenia w narracji mają w sobie coś wręcz autystycznego. Straszne i niezwykłe! Przejmujące!

Odnajduję tu echa mojego ulubionego Knausgarda, a może to raczej w Knausgardzie są echa Sebalda, patrz chronologia, no i sam Sebald również zmierza wielkimi krokami w stronę moich ulubionych. Miło mi, co za dzień! Co za książka!

Wof wof! Piękna proza. Hipnotyzująca, jeśli poddać się jej falującemu prądowi, senna, dziwna, a przy tym przecież opisująca najzwyczajniejszą rzeczywistość z możliwych.

Nie wiem, czy w ogóle można powiedzieć, że ta książka ma fabułę - co prawda jest to, można nakreślić, opowieść człowieka, który jako dziecko został rozdzielony z wywiezioną do getta matką, i jako dorosły...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jako niewprawiony czytelnik od literatury oczekuję głównie rozrywki, chociaż, nie ukrywam, czasami lubię się podręczyć.

Książka W.G. Sebalda lekka w odbiorze nie jest. Nie ma tu wartkiej akcji, ba, nie ma nawet dialogów, nie ma rozdziałów. Akapity? Góra kilkanaście. Wszystko napisane ciurkiem. Są za to zdjęcia. Czarno-białe. Jedne duże, na dwie strony, inne malutkie jak znaczki pocztowe. Zdjęcia tu są nieodzowne, gdyż w doskonały sposób uwiarygodniają treść książki, która nabiera cech dokumentu. Bardzo specyficznego dokumentu. Nakierowanego na wewnętrzne przeżycia człowieka, któremu odebrano tożsamość, dzieciństwo, zdolność kochania.

Książka, choć mocno melancholijna i pozbawiona akcji, wciąga czytelnika. Urzeka intymnością, pięknem języka, czasami zaskakującą bezkompromisowością osądów. Warto czasami zmierzyć się z taką literaturą, chociaż ja osobiście czuję się trochę pokonany.

Jako niewprawiony czytelnik od literatury oczekuję głównie rozrywki, chociaż, nie ukrywam, czasami lubię się podręczyć.

Książka W.G. Sebalda lekka w odbiorze nie jest. Nie ma tu wartkiej akcji, ba, nie ma nawet dialogów, nie ma rozdziałów. Akapity? Góra kilkanaście. Wszystko napisane ciurkiem. Są za to zdjęcia. Czarno-białe. Jedne duże, na dwie strony, inne malutkie jak...

więcej

mniej

Pokaż mimo to