A gdyby tak być obdarzonym empatią tak wielką, żeby współodczuwać wspomnienia bliskich…
I co gdy moc ową nagle się utraci?
Pozostaje utrwalać okruchy poznanego świata, chroniąc je przed unicestwieniem. Z takiego założenia wychodzi Georgi Gospodinow, bułgarski prozaik, poeta i dramaturg, posiadający niebanalny talent gawędziarski. Autor „Fizyki smutku”.
Nie jest to bynajmniej zabieg pionierski. Podobny schemat zastosował wcześniej choćby Varujan Vosganian w „Księdze szeptów”, w której próbuje zachować pamięć o losach ormiańskiego narodu, uwieczniając na papierze ważne epizody z życia starców swojego dzieciństwa.
Ale gdyby tak… apetyt na gromadzenie kolejnych historii stawał się coraz większy? Cóż, trzeba tedy założyć skup subiektywnie istotnych opowieści i kolekcjonować je, rejestrując w swoistych kapsułach czasu. Książka stałaby się idealnym do tego celu narzędziem.

Specyficzna konstrukcja powieści Gospodinowa przypomina nieokiełznany strumień świadomości i działa na podobnej zasadzie jak u Myśliwskiego, którego pozornie fragmentaryczna proza posiada zawsze jakieś trwałe spoiwo.
Tutaj tym spoiwem są przede wszystkim liczne nawiązania do greckiej mitologii, która towarzyszy narratorowi od czasów… już sprzed jego narodzin. Wydarzenia, których jest on czynną lub bierną stroną, zawsze w jakiś sposób powracają bowiem do starogreckich wierzeń, najczęściej eksploatując motywy Minotaura i Uroborosa. Być może zresztą wszystkie jego zapiski mają pełnić funkcję mitycznej nici Ariadny, koniecznej do odnalezienia wyjścia z labiryntu słów?

A może mania kolekcjonowania fragmentów minionego świata w „Fizyce smutku” jest jedynie próbą uniknięcia zagłady rodem z „Baśni tysiąca i jednej nocy”? Gospodinow wchodziłby więc w rolę Szeherezady, która, chcąc uciec śmierci spod topora, opowiada kolejne unikatowe przypowieści, nie ujawniając ostatecznego zakończenia. I za każdym razem przedłuża swoje życie o kolejną dobę. W tej konkretnej sytuacji byłaby to próba ucieczki od śmierci rozumianej jako zapomnienie i chęć wydłużenia życia o eony. Natomiast sama ucieczka od zapomnienia jest pokłosiem walki z genetycznym piętnem choroby ojca oraz próbą powstrzymania czasu jako metafory złowrogiej materii, działającej podstępnie niczym bomba neutronowa. Gospodinow próbuje zatem oszukać starość, ergo oszukuje samego siebie.

Bułgarski prozaik nie ukrywa, że wzorując się na biblijnej Arce Noego, chciałby stworzyć książkę, na której pokład wpakowałby wszystkie literackie rodzaje i gatunki, bo jak mawia cytowany tu na wpół mityczny Gaustyn „Czyste gatunki niezbyt mnie interesują. Powieść to nie Aryjczyk”.
Ma to być więc dzieło totalne, mające, zgodnie z ambicjami narratora, stanowić godną spuściznę całej ludzkości. Nie brak tu koniecznych w tej sytuacji filozoficznych rozważań oraz prawd objawionych, które takowymi stać się wkrótce powinny. Świetnie sprawdzają się zwłaszcza metafory na styku filozofii i fizyki (Bóg jako foton czy smutek zawsze przyjmujący formę i objętość naczynia lub przestrzeni, którą zajmuje). Gospodinow łatwo unika jednak zadęcia, wprowadzając solidną dawkę humoru, autoironii i surrealizmu, bilansując przy okazji niepohamowaną falę melancholii.

Nie jest więc zaskoczeniem, że „Fizyka smutku” to eksperyment, który pozostawia po sobie sporą przestrzeń do przemyśleń i interpretacji. Taki jest zapewne zamysł samego autora. I choć podsuwa on nam tu czasem jakieś rozwiązania, wyjście z tego labiryntu każdy musi znaleźć na własną rękę.
Minotaurowi przecież także nikt nie pomagał się wydostać.

A gdyby tak być obdarzonym empatią tak wielką, żeby współodczuwać wspomnienia bliskich…
I co gdy moc ową nagle się utraci?
Pozostaje utrwalać okruchy poznanego świata, chroniąc je przed unicestwieniem. Z takiego założenia wychodzi Georgi Gospodinow, bułgarski prozaik, poeta i dramaturg, posiadający niebanalny talent gawędziarski. Autor „Fizyki smutku”.
Nie jest to...