Sexus

Sam już nie wiem ile to lat minęło od czasów, gdy bez pamięci rozczytywałem się w Zwrotnikach, "Czarnej Wiośnie" i innych dziełach osławionego pornografa Henry'ego Millera. Jest to lektura dla czytelnika bardzo młodego (późna szkoła średnia, ewentualnie okres tzw. studiów wyższych), starszy (a więc w moim mniej więcej, ewentualnie późniejszym wieku) może te rzeczy czytać jedynie z pewnym sentymentem, w ramach powrotu do lektur młodzieńczych (w tym miejscu należą się podziękowania wydawnictwu "Noir sur blanc" za wznowienie "Sexusa" i "Zwrotnika Raka", oczywiście w znanym już przekładzie Lesława Ludwiga). Jedna rzecz wątpliwości nie ulega: Miller to klasyk, którego już nie tylko nie wypada nie znać, ale którego znać trzeba. Nie sądzę by ocean pornografii, który serwuje swym czytelnikom, mógł kogokolwiek jeszcze gorszyć lub nawet zaskakiwać (chyba że ktoś przespał ostatnie dekady rozwoju kultury masowej), choć przyznać trzeba, że tu i ówdzie Miller potrafi nieco zniesmaczyć i wcale nie mam na myśli szczegółowego opisu praktyk seksualnych, lecz raczej monstrualne ich nagromadzenie wraz z nachalnymi wybiegami dotyczącymi jego niebywałej sprawności w tej dziedzinie i potencji, która nawet w świecie "pornolandu" stać musi się legendą. Poza tym to wciąż jeszcze wielka literatura, w najlepszych swych momentach przywodząca na myśl Hamsuna lub Dostojewskiego. Niekiedy zresztą jest to raczej esej niż powieść, w czym z kolei wywołuje z konieczności odległe, a jednak nieodparte skojarzenia z monumentem powieściowego eseju, którym jest "Człowiek bez właściwości" Roberta Musila. "Seksus" to historia inteligenta opętanego seksem, człowieka wykonującego porażająco nudną i jałową pracę, w przerwach (zbyt krótkich) poszukującego związków ciała i ducha, próbującego zerwać z udawaniem życia na rzecz samej jego esencji, ostatecznie zatem jest to opowieść o poszukiwaniu wolności. W tym sensie Miller wciąż się broni, to twórczość wciąż żywa i zaskakująca, ucząca dystansu do tzw. codziennego życia, do nijakości świata polityki i kultury oraz szczerości wobec samego siebie i zdejmowania wygodnych społecznych masek także w relacjach z innymi. To dogłębna, trafna i zawsze prawdziwa krytyka korporacyjno-merkantylnego świata kieratu, w którym udajemy, że żyjemy, choć niektórym wydaje się, że żyją tam naprawdę. Co zatem jest alternatywą? Na to pytanie brak jest odpowiedzi i naiwnością byłoby oczekiwać, że ktokolwiek kiedykolwiek jej udzieli. Można wprawdzie, jak na długo przed Millerem uczynił to Henry David Thoreau, wybrać "życie w lesie", to jednak tylko pozór, bo spokoju nigdzie nie zaznasz. Wszędzie obowiązują jakieś prawidła i reguły gry, a świat ludzi jest w tej materii tylko odwzorowaniem świata natury, okrutnej, dzikiej i nieujarzmionej. Można też poszukiwać wewnętrznej wolności, żyć w kieracie, a zarazem w jakiś sposób poza nim. Z pewnością jednak nie można porzucać marzeń.

Różoukrzyżowanie. Sexus. Tom I.
Trylogia Różoukrzyżowanie stanowi ukoronowanie twórczości Henry Millera, jego opus magnum. Twórczość ta, należąca niewątpliwie do klasyki literatury światowej, budzi ciągle kontrowersje. Obok bulwersujących, naturalistycznych opisów w jego powieściach znaleźć można refleksyjne, a nawet mistyczne fragmenty inspirowane okultyzmem, astrologią i filozofią Wschodu, a także obrazy wywodzące się z poetyki surrealizmu z elementami groteski czy też czarnego humoru. Brutalny erotyzm jest w prozie Millera manifestacją niczym nieskrępowanej wolności jednostki, która nie mieści się w ramach wyznaczonych jej przez pogrążające się w kryzysie, nieautentyczne społeczeństwo. Jest także przejawem witalizmu i odwagi szczerości, które autor przeciwstawia umierającej cywilizacji świata zachodniego.

Różoukrzyżowanie jest niczym wspaniała korona wieńcząca twórczość Millera, w której żywioł życia jest zawsze ważniejszy od intelektualnej refleksji, a kreacja przeważa nad poznawczą funkcją tekstu. Książka ta to przede wszystkim ogromny kreacyjny poemat, niezwykła, rzadko spotykana w historii literatury erupcja sił twórczych, manifestacja instynktu tworzenia, który ma przeciwstawić się śmierci, unicestwieniu, nicości.

Nowy Jork, trzydziestotrzyletni Miller, który będąc w wieku Jezusa, nie przypadkowo doszukuje się w swoim życiu spełnienia swego przeznaczenia, to jest: zostać pisarzem. Poznaje miłość swojego życia, która wyniszczająca z jednej strony, daje asumpt jednocześnie do podjęcia wyborów, które są niezbędne do zrealizowania marzenia swojego życia. jesteśmy więc świadkami narodzić prawdziwej świadomości artystycznej. miller jest niczym epicki prorok w uśpieniu, na sekundę przed gigantyczną eksplozją. Miłość- wściekła, kłamliwa, siarczysta, wciąga go w wir historii, wydarzeń będących czystym szaleństwem, prawdziwą grą na cienkiej linii samokontroli i poczucia wiarygoności siebie i własnych przeżyć. Miller doskonale odnajduje się w roli odważnego wagabundy, jest obserwatorem nowego jorku, spotyka ludzi, którzy są zwykłymi obywatelami, jednak on potrafi wyłuskać w każdej z postaci, jakąs groteskową treść, szaleńczą obsesję. czytając millera mam wrażenie, że świat jego oczami ma postać karuzeli pełnej zdezorientowanych ludzi, tkwiących w chaosie życia, którego dokładnie nie potrafią zrozumieć, a obecność millera w ich zyciu daje jakieś bezpieczeństwo, choć każdy z nich jednocześnie, daje do zrozumienia, że to miller odbiega od ogolnie przyjętej normy. jest ciągle zapozyczającym się "dużym chłopcem" rozmiłowanym w literaturze, chcącym zostac pisarzem i wyjechac do Europy. potoczysty język wciąga i plastycznie oddaje przeżycia bohatera. w jednym zdaniu możemy odnaleźć dostatecznie dużo powodów do śmiechu jak i płaczu, a to prawdziwa zaleta kunsztu pisarskiego millera. potrafi pisać prawdziwie liryczne i wzniosłe akapity, by za chwilę opisać z calkowitą brutalnością turpistyczną wizję spółkowania. i ta sinusoida formy daje czytelnikowi ciągłe poczucie uczestniczenia w neurotycznej wędrówce bohatera po oswobodzonej z cenzury pamięci. Pisanie jest ucieczką od fikcyjnego życia millera, bo to właśnie lietartura jest jego bytem właściwym i realnym. Sexus to książka o wolności, wolności obserwacji i istnienia w pełni. Z pewnością dla odważnych i bezpruderyjnych.Polecam.

Wahałam się czy zacząć przygodę z Millerem od tyłu :) tym niemniej wygląda na to, że poznając autora poprzez jego spowiedź prawdopodobnie z większym zrozumieniem podejdę do jego wcześniejszych dzieł.

W wieku 30 lat Miller nie stronił od seksu. Chyba też nikt przed nim nie był tak obrazowy, tak dosłowny w opisach swoich seksualnych eskapad. Seks to istotnie ważny element jego życia. Niektórzy zarzucają mu mizoginizm. Przedmiotowe traktowanie kobiet przynajmniej. Ja bym się bardziej skłaniała ku mizantropii. Po równo gardzi niektórymi mężczyznami i kobietami. Choć kobiety przynajmniej 'ceni' za te krótkie chwile spełnienia, które dają mu poprzez spółkowanie.
Abstrahując od wręcz niepohamowanego popędu seksualnego, otrzymujemy jeszcze parę detali na temat charakteru i osobowości autora. W wieku Jezusowym dojrzewa u niego pragnienie zostania pisarzem. Uświadamia sobie, gdzie jego miejsce. Widzi w jaki marazm popadł podporządkowując się ogólnym normom (żona, dziecko), pracując w 'kosmopenisowym' przedsiębiorstwie, marnując się. To nie jest życie dla niego. To czysta wegetacja i sprzeniewierzenie się talentom. Zatem lekkoduch, seksoholik. Coś jeszcze? Ano nieprzeciętny zmysł obserwacji, cynizm, bezkompromisowość. Do tego dość spora doza egocentryzmu.

Książka w odbiorze może być trudna. Zarówno ze względu na formę jak i treść. Miller dość często pozwala słowom płynąć. Odtwarzając chaotyczne myśli raczy czytelnika dryfującymi w nieznanym kierunku tyradami. Czasem trudno nadążyć, czasem paragrafy wydają się być nieistotne czy wręcz nużące. Przegadane. W tym potoku słów jednak lśnią perły. Niektóre spostrzeżenia są błyskotliwe, inne absolutnie nie do przyjęcia (dla mnie oczywiście). Nie sposób jednak przejść obok obojętnie.

Sexus to 1. tom trylogii Różoukrzyżowanie. Trudna, typowo męska (z różnych powodów) lektura.
Książka została wydana w 1949 roku. Miller słynący z bez małą pornograficznych książek, wielu oburzał, irytował, zniesmaczał, zaciekawiał. Dziś w XXI wieku nawet morze pornografii, ostrości, epatowania seksem, jakie w wielu dziełach serwuje klasyk Miller, zapewne już nikogo nie szokuje. Na co dzień mamy o wiele ostrzejsze, pikantniejsze, serwowane bez ogródek rzeczy. Czy to dobrze, czy czegoś nam to nie zabiera, to już inna sprawa.
Lektura oprócz sentymentu (czytałem ją po raz pierwszy wiele lat temu) wywołała u mnie ponownie uznanie dla mistrzostwa z jakim Miller władał piórem. To był świetny pisarz. I jeżeli komuś będzie chciało przedrzeć się przez wulgaryzmu czy zawiłą skądinąd (choć z drugiej strony momentami niezwykle prostą) fabułę, dostrzeże to.
Miller jak niewielu innych w jednym zdaniu potrafi zawrzeć całą gamę różnorodnych uczuć, a dodatkowo także coś nad czym warto się zadumać. To sprawia, iż możemy go śmiało postawić obok największych twórców ostatnich 100-150 lat, a wiele zdań z Sexusa cytować.
Przez treść książki przebija także wiele ponadczasowych prawd o człowieku, o miłości (ale takiej prawdziwej, jedynej, ostrej, która zdarza się nielicznym), o tym co naprawdę warte naszej uwagi.
Genialnie napisana pochwała życia, apoteoza człowieka, uczuć i wolności.
Inna sprawa, ilu osobom taka lektura przypadnie do gustu. Podejrzewam, że niewielu. Miller, jego twórczość są bardzo specyficzni.
Na początku napisałem, że to typowo męska książka. Nie wycofuję się z tego. Być może wyjdę na szowinistę, ale Sexus i Miller to zlepek uczuć, odczuć, prawd, reakcji, których spora część obca jest większości kobiet.
Zachęcam do lektury Sexusa. Ciekawe, jak tę pozycję odbierzecie.