Niedziela, która zdarzyła się w środę* (teksty z lat 1992-1996)

Zbiór tekstów dokumentujących realia polskich „dzikich lat 90-tych”, dekady transformacji, w której Polacy bardzo szybko chcieli doścignąć Zachód, często robiąc to na skróty, co dawało śmieszne bądź tragiczne efekty. Znakomita literatura faktu w lekko ironicznym wydaniu.

Piętnaście reporterskich opowieści o:
- reprywatyzacji przestarzałej, wrocławskiej fabryki Elwro, produkującej komputery; o ludziach którzy wzięli spore odprawy i próbują odnaleźć się w nowej rzeczywistości
- ogólnonarodowym cwaniactwie, objawiającym się w prywatnych ogłoszeniach prasowych
- skargach pisanych do rzecznika praw obywatelskich
- reakcjach na absurdalne propozycje amerykańskiego miliardera (prowokacja dziennikarska i zarazem wielki żart, jak się zdaje wzięty na poważnie)
- nocnych pogaduchach na falach RDC, problemach zrezygnowanych słuchaczy i ludzkich odruchach
- kapitalizmie po polsku (Tkaczyk, Tkaczykowa, zestresowani pracownicy i fabryka makaronu)
- nadwiślańskich mordercach, zabijających głównie przypadkiem lub w afekcie
- wielkich marzeniach obywatela małego Raciążka
- życiu w dolnośląskim Chojnowie
- prymitywnym Disco Polo, które błyskawicznie zdobyło uznanie 25-milionowego motłochu, i niestety trzyma się do dziś
- masturbacji (artykuł napisany w czasach kiedy publiczne podejmowanie tego tematu jeszcze kogoś szokowało)
- kiepskiej architekturze sakralnej pośrodku niczego – czyli Sanktuarium Maryjne w Licheniu, etap: zbiórka funduszy
- głodnych sukcesu sprzedawcach działających pod skrzydłami amerykańskiej firmy Amway, którzy odnaleźli w jej strukturach nadzieję i sens życia
- obcych słowach w mediach i mowie potocznej, oraz o zmianach w polszczyźnie lat 90-tych
- wielkiej, wstydliwej potrzebie jednego z czytelników reportażu „Onanizm polski” (anegdotka mogłaby zostać umieszczona jako dodatek do reportażu o masturbacji, tutaj pełni rolę zabawnego domknięcia)

Odbiór „Niedzieli, która zdarzyła się w środę” zależy od doświadczeń czytającego. Dla tych którzy żyli w tamtej dekadzie, którzy zapamiętali ją świadomie, lektura będzie bardzo sugestywna, będzie przywoływać konkretne obrazy, emocje, skłaniać do rozmyślań. Młodsi czytelnicy, niezaangażowani jeszcze wtedy w sprawy dorosłych, albo urodzeni już po roku 2000, zdani na narracje Szczygła, opowieści starszych i materiały audio-wizualne, siłą rzeczy podejdą do tej krótkiej książeczki z większym dystansem.

Większość tekstów ma charakter tragikomiczny. Można by stwierdzić, że to przygnębiająca lektura, ale humor tamtych czasów, zakorzeniony w specyfice regionu – równoważy te gorzkie informacje.

W reportażach z lat 92-96 uderza wszechobecna przaśność, prymitywna roszczeniowość oraz wyuczona bezradność, ciemnota i hipokryzja; równie mocno zaznacza się okrutne cwaniactwo i kombinatorstwo, materializm oraz źle ukierunkowane ambicje. Parweniusze, nowobogaccy, ci którzy stracili wszystko i ci którym nie wyszło, oraz nieliczne jednostki umiarkowane, które odnajdą się w każdych realiach: taki obraz polskiego społeczeństwa lat 90-tych wyłania się z tych reportaży. Niestety, jest to obraz bardzo prawdziwy.

Fraza Szczygła jest bardzo charakterystyczna. Krótkie zdania tworzą przemyślaną, dopracowaną narrację, bez zbędnych słów i dygresji. Szczere, a niekiedy i nieco bezczelne pytania, są tymi które sami chcielibyśmy zadać.
Pisząc pierwsze reportaże z tego zbioru Szczygieł (1966) miał 26 lat, ostatnie 30 – z tyłu książki (wydania III z 2017) kokieteryjnie zaznacza że pisał wtedy niedojrzale, niezbyt wnikliwie, ale to świetne teksty. Perełki.



* Na 9 str. znajduje się wyjaśnienie tytułu („Skoro przyjechał reporter, [...] więc wieczorem pójdziemy wszyscy do »prawdziwej pizzerii«. Zamiast w planowaną pierwszą niedzielę marca, w środę – będziemy jeść pizzę”).



UWAGI do wydanie III z 2017: str. 49 – „Kowalsky” – Kovalsky to by jeszcze jako tako wyglądało, ale lepiej byłoby zostać przy zapisie standardowym; str. 72 – autor tłumaczy się w przypisie, że dziś napisałby Rom, nie Cygan. Niepotrzebnie. To nie jest określenie pejoratywne (tak samo jak nie jest nim słowo Murzyn, które zresztą w książce pada), a to że Cyganie kradną, oszukują, mnożą się na potęgę i puszczają dzieci samopas – jest po prostu faktem. Cygański styl życia polega na żerowaniu na społeczności w jakiej się przebywa, i tylko część Cyganów zrywa z tą tradycją, choć nie jest to łatwe z uwagi na presję ich zamkniętych społeczności; czasownik cyganić ma takie a nie inne znaczenie nie bez powodu. Ta poprawność polityczna jest tu zdecydowanie nie na miejscu; str. 91 – przy „Krystal” i „Alexis” przydałby się przypis, że idzie o bohaterki opery mydlanej „Dynastia”; str. 87 – dzisiejsza młodzież, późniejsi milenialsi (pokolenie Y: urodzeni w latach 80-tych i 90-tych) mogą nie kojarzyć ani UD ani KPN (podobnie jak „Dynastii” czy „Niewolnicy Isaury”), ich świadomość polityczna przypada na czasy podziału Polski na PO i PiS; str. 94 – miliard starych złotych – a ile w nowych? (To samo); str. 148 – zdanie z ósmej linijki nie pasuje do wcześniejszego.



(Na setnej stronie pada że 7% ówczesnych Polaków – około 39 milionów – miało wykształcenie wyższe, obecnie to jakieś 21% (2017), a zdobycie go nie nastręcza już takich trudności jak wcześniej. Populacja nadal trzyma się mniej więcej na tym samym poziomie. Nadal pielęgnujemy stare patologie i twórczo rozwijamy te które przyniosły nowe czasy – jest o czym pisać).

Niedziela, która zdarzyła się w środę* (teksty z lat 1992-1996)

Zbiór tekstów dokumentujących realia polskich „dzikich lat 90-tych”, dekady transformacji, w której Polacy bardzo szybko chcieli doścignąć Zachód, często robiąc to na skróty, co dawało śmieszne bądź tragiczne efekty. Znakomita literatura faktu w lekko ironicznym wydaniu.

Piętnaście reporterskich opowieści...