Per Petterson jest doskonałym pisarzem, pisarzem, który wie o kondycji ludzkiej całkiem sporo. Rdzeniem jego najnowszej, bardzo przygnębiającej, powieści wydanej przez W.A.B. w serii „Don Kichot i Sancho Pansa” jest próba wniknięcia w ciemną część duszy, jakkolwiek banalnie to brzmi. Nic z trywialności nie ma jednak w „Nie zgadzam się”; to proza ciężkiego kalibru.

„Nie zgadzam się” to historia przyjaźni – lub lepiej – tego, co stało się z dwoma przyjaciółmi. Tommy i Jim byli najlepszymi kompanami, kiedy to wychowywali się w mrocznej, nieprzystępnej mieścinie Mørk (o mocno symbolicznym znaczeniu). Obaj mieli problemy. Jim nigdy nie miał ojca. Ojciec Tommy'ego, zbieracz śmieci i najsilniejszy człowiek w okolicy, bił jego oraz jego młodsze siostry. Matka Tommy'ego odeszła w pewną zimową noc, następnie zniknął sam ojciec po tym, jak skatował 14-letniego wówczas syna. Tommy i jego siostra Siri dbali o gospodarstwo domowe dopóki władze nie interweniowały, by rozdzielić rodzeństwo. W tych trudnych chwilach Tommy mógł liczyć na Jima i vice versa, aż do tajemniczego rozłamu w ich przyjaźni w 1971 roku, w momencie, kiedy Jim trafił do szpitala psychiatrycznego. Obu nie zobaczymy aż do przypadkowego spotkania we wrześniu 2006. W tym momencie, zewnętrzne okoliczności ich życia są diametralnie różne, ale wewnętrznie obaj żyją samotnie i rozpaczliwie nieszczęśliwie. Znaczna część powieści dotyczy tego samego dnia, kiedy na krótko spotykają się ponownie, a pod koniec tej brzemiennej w skutkach doby pojawia się promyk nadziei i szczęścia dla jednego z nich.

Poprzez retrospekcje oraz kilka różnych punktów widzenia czytelnik czuje te dramatyczne kontrasty, z którymi bohaterowie i ich rodziny musieli się skonfrontować. Petterson chętnie eksploruje psychologicznie uwarunkowane zmagania bohaterów z potrzebą odnalezienia się w życiu i najbliższym otoczeniu. Jego proza to przecież zapis nieudanych prób zadzierzgnięcia bliskich rodzinnych relacji, niekiedy ocierających się o tabu lub wręcz przeciwnie – doprowadzających do rozpadu i samotności. W podobnej stylistyce utrzymana była przecież jego doskonała fabuła „Na Syberię”, z której Petterson skopiował ocierający się niemal o kazirodztwo stosunek Tommy’ego z siostrami oraz toksyczne relacje bohaterów z rodzicami, zwłaszcza Tommy’ego z ojcem. Czytając ostatnio najświeższą książkę Karen Joy Fowler „Nie posiadamy się ze szczęścia” doszłam do wniosku, że amerykańscy twórcy literatury lubują się w demontowaniu rodzinnych więzi. Jednak Norwegowie w niczym im nie ustępują – wspomnieć by chociaż Karla Ove Knåusgarda czy właśnie Pera Pettersona – ba, może nawet ich fascynująca bezpośredniość i prostota przekazu gwarantują intensywniejsze czytelnicze doznania.

Proza Pettersona jest prosta, ale niejednoznaczna, co jest jej cechą charakterystyczną. Ponadto, jak to u Pettersona bywa, przy formalnym minimalizmie dostaliśmy w „Nie zgadzam się” zaskakująco wiele doskonale zaobserwowanych szczegółów i symbolicznych scen, w których natura, szerzej – sama przestrzeń – wydają się korespondować z brzydotą ludzkich spraw. Stąd tytuł recenzji, bo to, co wydarzyło się w ciągu kilku lat w norweskim Mørk – na tle zimnego, ciemnego krajobrazu – niewyobrażalnie zaciążyło na późniejszym życiu bohaterów.

Dla Pettersona, nieuchronność podróży przez życie jest niemal równie ważna jak sama podróż, bez względu na to, jakie to trudne i ponure doświadczenie. Ostatecznie powieść tworzy świat, w którym zwykli ludzie wciąż od nowa próbują życia, nawet kiedy się nim zawodzą. Paradoksalnie, główni bohaterowie są często niełaskawie rzucani przez los, ale prą jakoś dalej, nawet jeśli nie zawsze godzą się z przeznaczeniem i jego „decyzjami”. W zachwycającym epilogu siostra Tommy'ego, Siri, odwiedza Singapur i odkrywa prawdę o członkach swojej rodziny, a to sprawia, że ​​jej własny wybór, aby zaakceptować lub odrzucić to, co znalazła, stanowi idealne zakończenie do tej głębokiej i niezapomnianej powieści.

Justyna Anna Zanik