Jussi Valtonen

Jussi Valtonen „Nie wiedzą, co czynią” Jussi Valtonen, pisarz uważny, krytyczny i zatroskany, bierze na celownik pędzący na zderzenie z murem świat i robi to naprawdę trafnie. Czuję więź pokoleniową i podobny stopień niepokoju o kierunek, w którym zmierza cywilizacja. Tylko dlaczego autor postanowił zmieścić w jednej powieści w s z y s t k i e bolączki cywilizacji? Problem z wyborem? Świadomy zamysł stworzenia opus magnum? Nie potrzeba ponadprzeciętnej wrażliwości, żeby wskazać grzechy główne współczesności. Te z perspektywy jednostki i rodziny - wpływ nowoczesnych technologii na rozpad więzi rodzinnych, presja na sukces wykoślawiająca życiową perspektywę i rujnując a związki, konflikty międzypokoleniowe, zagubienie młodych zostawionych samym sobie, choć pozornie otoczonych troską. Te trawiące świat biznesu i mediów – wielkie korporacje w bezwzględnym wyścigu po zyski. Te ze świata nauki – dylematy etyczne zwykle spychane poza świadomość i zagłuszane deklaracjami o wyższości celów. Wreszcie te z perspektywy społecznej – nierówności, rosnąca agresja, hejt w sieci, internet na usługach terroryzmu. Ale o ile łatwo je wymienić niemal na jednym wdechu, czynem karkołomnym jest skupienie ich wszystkich w jednej powieści z ambicją potraktowania ich z należną, pełną powagą i szeroką, krytyczną oceną, a niejednokrotnie moralizatorskim zacięciem. W efekcie powstało opasłe tomiszcze, miejscami boleśnie opuchłe od drobiazgowych analiz i dywagacji. Język psychologii przeplata się z nomenklaturą naukową, zwykły powieściowy rytm napotyka narracyjne rafy naszpikowane technicznymi bądź parenetycznymi opisami. Szkielet powieści jest świetny. Rys psychologiczny postaci bez zarzutu. Język, póki nie utykał na wspomnianych rafach, bardzo plastyczny, wręcz błyskotliwy. Do tego mistrzowsko pokazane różnice kulturowe między Finlandią i Ameryką, celowo odniesione do stereotypów i brutalnie obnażające niewygodną prawdę, że te nie wzięły się znikąd. To wszystko atuty, które dawały szansę na powieściowy majstersztyk, zabił ją jednak grzech nieumiarkowania. Mimo wszystko warto. Dla misternie wiedzionej przez fabułę myśli przewodniej, uderzającej z wielką siłą w scenie końcowej. To nie różnice między nami są problemem - pokoleń, pochodzenia, możliwości, aspiracji, celów czy interesów, lecz brak gotowości wyjścia poza własną perspektywę, spojrzenia na siebie i świat oczami innych, chęci wysłuchania i zrozumienia. Myśli zawstydzającej w swej oczywistości. I dla tego zawstydzenia warto.