Pępek świata, święta ziemia, ośrodki trzech wielkich religii monoteistycznych, miejsca długotrwałych konfliktów zbrojnych – wszystkie te określenia jednocześnie są prawdziwe w odniesieniu do Izraela i Palestyny, a z drugiej stanowią pewne uproszczenie i nie oddają całej złożoności, piękna i bólu oraz skomplikowanych losów ludzi, których je zamieszkują. Książka Marcina Gutowskiego stanowi odważną próbę przełamania stereotypów o tym regionie świata i nie ma ambicji przedstawienia całej złożoności tematyki bliskowschodniej, która – z uwagi na dynamikę sytuacji – wiele razy podlegała przełomowym zmianom, które po pewnym czasie okazywały się być pozorne albo ich efekt stawał się przeciwny do zamierzonego. Skoro nie sposób opisać całościowo konfliktu, który wciąż trwa i jego wyczerpująca analiza wymagałaby pewnego dystansu a przede wszystkim jego zakończenia, dziennikarz skupia się na ludziach, mieszkańcach tych terenów, mierzących się każdego dnia z trudami życia w oku cyklonu. Czasami są to osoby spotkane gdzieś przypadkiem, inny razem ważni przedstawiciele różnych organizacji czy urzędów, na spotkanie z którymi trzeba czekać a nawet mieć osobę polecającą.

Zamiast zatem oglądać rejon z lotu ptaka lub okiem eksperta możemy popatrzeć z punktu widzenia zamieszkującej te ziemie ludności. Nie lokalnej ludności, ale właśnie zamieszkującej, bowiem spora część rozmówców dziennikarza pochodzi z innych części świata. Jerozolima jawiła im się jako ziemia obiecana, czasem obsesja przodków lub miejsce wypełnienia jakieś misji, zleconej przez nieżyjących już rodziców. Przyjęta perspektywa – poznanie kraju dzięki historiom życia ludzi z nim związanych – stwarza możliwość pokazania zaskakująco barwnych i różnorodnych losów osób, których życie codzienne toczy się w cieniu wielkiej polityki światowej i jej absurdów. Poznajemy zatem mieszkańców uduchowionej Jerozolimy, rozbawionego Tel Awiwu, oazy wolności na pustyni Genew, zmęczonych życie w napięciu terytoriów palestyńskich czy pełnej sprzeczności Galilei. Każdy człowiek to odrębna, niepowtarzalna historia, bogactwo indywidualnego spojrzenia na świat, także polityki, marzenia, trudy, bagaż tradycji rodzinnych lub jego odrzucenie, dążenia, które mu przyświecają lub coś, z czym walczy.

Gutowski, zachowując pełną szacunku postawę słuchacza, nie waha się jednak stawiać osobistych czy niewygodnych pytań, pokazując dzięki temu cały wachlarz możliwych postaw wobec przemocy, działań politycznych ignorujących ludzi, których rzekomo bronią, patriotyzmu, wolności, stosunku do historii czy tożsamości – od konserwatywnych chasydów, niereligijnych Żydów przybyłych z Polski, ateistów arabskich, Etiopczyków czujących się duchowymi potomkami Żydów czy urodzonego w USA ortodoksyjnego wyznawcę judaizmu z Zespołem Downa. Każdy z nich, budując swój dom - swoje miejsce na Ziemi i codzienne życie - mówi unikalnym językiem odzwierciedlającym jego wartości, historię, pasje, osobowość i wizję przyszłości. Jednak to zróżnicowanie – samo w sobie piękne i świadczące o bogactwie i różnorodności świata – staje się ich fatum (jak w biblijnej historii wieży Babel), bowiem dzięki niemu niemożliwe wydaje się być porozumienie i współdziałanie dla wspólnego dobra. Podobnie trudno jest zrecenzować tę książkę – wielogłos opowieści nie daje się sprowadzić do jakiegoś spójnego opisu, wypada więc zachęcić do uważnej lektury. Bez wątpienia wzbogaci ona nasz obraz świata i przesunie perspektywę spojrzenia czytelnika – w czasie, przestrzeni a może nawet rzuci jakieś nowe światło na jego ogląd świata?

Jowita Marzec