„Czy masz fałszywe świadectwo ?” - to pierwsze zdanie „Białej Marii” przyprawia o dreszcze. Pod tymi kilkoma wyrazami kryje się cały dramat żydowskiej dziewczynki, o którą ktoś później zapyta w sklepie - „Ta czarniutka, to kto ?”
Nie dzieje się tak od razu, to przychodzi z czasem, kiedy kolejne relacje opisują sytuacje, które są trudne do ogarnięcia, zrozumienia motywów, kontekstu. Czy dał/abyś fałszywe świadectwo, gdyby mogło ono uratować żydowskie dziecko przed Zagładą ? Czy danie fałszywego świadectwa podczas fikcyjnego chrztu w kościele, dla uratowania czyjegoś życia, jest grzechem ? Co na to Bóg ? Uznałby to za grzech ?

„Czarniutka” pojawi się jeszcze nie raz na kartach książki, bo to sama Hanna Krall, bo ”tą małą” zna dość dobrze...choć, jak sama mówi, jest podobna do innych.
Wiele jest tu śmierci, różnych, tragicznych, bezsensownych, zasłużonych, przypadkowych. Śmierci, która kończy, ale także śmierci, która zaczyna, wyzwala. Nic nie jest tu jednoznaczne, wszystko pogmatwane. Wydawać by się mogło, że jeśli Krall - to Żydzi, Zagłada, wojna. Nic bardziej mylnego. Ona sama mówi o o tym tak - „ja nie piszę o Żydach, dlaczego wciąż usiłuje się mnie tak zamknąć ? Ja piszę o ludziach...”*) W „Białej Marii” pisze o ludziach czasu wojny i powojnia, PeeRelu i współczesności. O granatowych policjantach, o Ubeku, który okazał się być dobrym człowiekiem, o matkobójcy, dla którego dobroć i troska matki była nie do zniesienia, o Kieślowskim, Piesiewiczu, Edelmanie, Grażynie Kuroniowej, o „Białej Marii”, słynnym serwisie Rosenthala, który przesiedlana Niemka oddała, nie proszona, za bochenek chleba i kawałek słoniny na drogę.

Często czytam, i częściowo się z tym zgadzam, że jest to rzecz o tzw. ”winie niezarzucalnej”, a więc takiej, którą nie można skutecznie obciążyć przed sądem. To szerokie pojęcie, publicystyczne, nie istniejące w kodeksie, jednak pełne znaczenia w odniesieniu do istoty człowieczeństwa. Nie można wtedy powiedzieć - „jesteś przestępcą” ale ta „wina”, mniej lub bardziej uświadamiana w tobie tkwi, czasami do końca życia, jest nieusuwalna, jak duchowy doppelganger. Jednak daleko nie tylko o tym, co w pierwszej chwili samo się narzuca, bo rzecz to wielowymiarowa, trudna, wymagająca, wymykająca się...

Po pierwszej lekturze „Marii” nie do końca wiedziałem, o co w niej w istocie chodzi, mnóstwo inicjałów, historii ledwie muśniętych, rozdziały składające się z zaledwie kilku zdań. Musiałem wrócić do lektury ponownie, powoli, uważnie, bo chyba tylko tak należy czytać „Białą Marię”. Trzeba, jak w fotograficznej ciemni, włożyć ją do wywoływacza, by pojawiły się powoli wszystkie szczegóły, by móc smakować kontury, osoby, tło.

To dzieło choć niewielkie jest, moim zdaniem, wybitne,. Gdy skończyłem lekturę „Marii” nie sięgnąłem po inną pozycję przez ponad dwa tygodnie, cały czas miałem ją pod skórą i ten dreszcz, gdy przypominam sobie pierwsze zdanie - „Czy masz fałszywe świadectwo?”
Wiele z opinii na LC daje „Białej Marii” jedną, dwie gwiazdki, wtedy sobie myślę, że ich autorzy nie znają i nie wiedzą co to wywoływacz, szkoda... Szczerze polecam.

*) A.Nasiłowska, mies. „Znak” nr 679, 2011

„Czy masz fałszywe świadectwo ?” - to pierwsze zdanie „Białej Marii” przyprawia o dreszcze. Pod tymi kilkoma wyrazami kryje się cały dramat żydowskiej dziewczynki, o którą ktoś później zapyta w sklepie - „Ta czarniutka, to kto ?”
Nie dzieje się tak od razu, to przychodzi z czasem, kiedy kolejne relacje opisują sytuacje, które są trudne do ogarnięcia, zrozumienia motywów,...