Nie tak znowu dawno temu, jakieś dwa miesiące, czytałem „Migawki” Claudia Magrisa, które tyle mają wspólnego z „Jak nie zostałem poetą”, że także są zbiorem krótkich felietonów. Wespół w zespół – ale by uczciwości stało się zadość, dodam, że ze zdecydowaną przewagą drugiego – doprowadziły mnie te dwie lektury do wniosku, iż nawet jeśli istnieje zapotrzebowanie na tego typu literaturę, to z całą pewnością należy się poważnie zastanowić przed jej zebraniem w tom i wydaniem w ramach książki.

Umówmy się, moi państwo, co do jednego: czytanie (w wypowiedzianym domyśle: książki) zwykle wymaga dość poważnego, o ile podchodzimy do niego bez nadmiernego dyletanctwa, skupienia, które w dodatku wypada podtrzymać przez kilkanaście, a często nawet kilkadziesiąt minut. Nieco innym przeżyciem jest spokojne kartkowanie czasopisma, aby na samym końcu (tudzież w innym uświęconym tradycją miejscu) trafić na krótki tekst znanego pisarza i przy jego użyciu – tekstu, nie pisarza – liznąć nieco literatury. I choć nie da się rozstrzygnąć, który sposób spędzania wolnego czasu jest lepszy (bo cóż miałaby gradacja w tym kontekście znaczyć?), to i Magris, i Twardoch udowadniają skutecznie, że mieszanie dwóch tak odmiennych rodzajów lektury, czy też sztuczne wtłaczanie jednego w drugi, daje skutki co najwyżej mierne (albo nawet mizerne).

Absolutnie nie jestem, moi państwo, antyfanem autora „Jak nie zostałem poetą”, których, jak można się dowiedzieć w bardzo przykrym tekście ze zbioru (przykrym, bo pełnym chełpliwości, pasywnej agresji i pogardy ukrytej pod płaszczem współczucia; współczuję profesjonalnym badaczom literatury, którzy mogą się z niego dowiedzieć, że ich pasja to pokłosie niespełnionego marzenia na wzór podkaszania murawy zamiast grania na niej), ten ponoć ma w ostatnim czasie wielu. Co prawda wciąż uważam, że jego szczytowym osiągnięciem był zapomniany zbiór „Tak jest dobrze”, ale cenię także dylogię o Jakubie Szapirze (ze szczególnym wskazaniem na „Królestwo”, czyli ostatnią powieść autora), a samego Szczepana Twardocha uważam za niezwykle ważne zjawisko dla polskiej kultury: żywy dowód na to, że można osiągnąć finansowy sukces bez podążania za najprostszymi trendami, literacki talent, który należycie rozbłysł w sensie medialnym.

Ale taki Twardoch? Nie dość, że obrażony (przepraszam, zgodnie ze swoimi słowami sprzecznymi zupełnie z wymową felietonu: współczujący krytykom), to jeszcze częstokroć bez pomysłu. Cóż to za mętne zestawienie prymitywnego piękna z kabrioletem? W niedawnym wywiadzie dla „Tygodnika Powszechnego” profesor Elżbieta Tabakowska mówiła o tym, że niektórzy pisarze są jak twórcy budowli, którą próbują postawić przy pomocy niebieskich trójkątnych cegieł. Autor „Jak nie zostałem poetą” chyba się tą wizją zainspirował, bo porównanie Spitsbergenu z samochodem jest równie koślawe, co owa konstrukcja. I jeszcze ta pogarda, z jaką Twardoch wyśmiewa rzekome zarzuty, że jego pasje są zbyt męskie jak dla intelektualisty. Czy naprawdę są one, nawet jeśli się pojawiły, godne komentowania? W czasach, gdy miliony ludzi biegają, jeżdżą wyczynowo na rowerach, ryzykują życiem w górach? Sport, także ekstremalny, nikomu nie uwłacza, a sposób, w jaki autor się do tej sprawy odnosi, budzi jedyną bodaj żywą refleksję podczas całej lektury „Jak nie zostałem poetą”: czy to jakiś synonim oblężonej twierdzy? Czy pisarz powszechnie uznawany za człowieka sukcesu naprawdę musi podnosić swoją samoocenę w tak prymitywny sposób, jak nastolatek nijak niepotrafiący zareagować na komplement?

Czy po lekturze tego zbioru zwątpiłem w talent pisarski Szczepana Twardocha? Ani trochę. Czy przeczytam jego kolejną powieść, kolejny zbiór opowiadań? Z pewnością. Czy odmawiam mu prawa do rozluźnienia, do porzucenia jego charakterystycznej, romansującej z nihilizmem estetyki bezsensu i wiecznego zła? Broń Boże, jeśli jesteś lub byłeś. Tak samo jak nie śmiem nikomu zabronić pisywania o relacjach z dziećmi, trosce o nie, o pasjach, o codziennym życiu pisarza, o spotkaniach autorskich czy stosunku do krytyków. Nie uważam jednak, że wydawanie takich tekstów – w tym wypadku oczywiście, bo są przecież felietoniści genialni – w formie książki miało jakikolwiek sens. Twardoch jest w nich zbyt miałki, zbyt rozwodniony. Przecież ktoś już znalazł dla nich miejsce – w stałej rubryce tego czy innego magazynu.

Bartek Szczyżański