Jak to jest być dziewięciolatkiem, który w jednej chwili traci swojego najlepszego przyjaciela? I nie mówię tutaj o żadnym rówieśniku, ale własnym ojcu. Nie takim zwykłym tacie, co przychodzi z pracy, rozwala się na fotelu i zanurza w odmęty telewizji. Chodzi mi o inspirującego partnera, kogoś, kto wytycza ścieżkę życiową, odkrywa nieznany świat i codziennie dokłada inspiracji. Jak poradzić sobie z utratą najważniejszej osoby w tak młodym wieku?

Nie wiem czy zastanawiał się nad tym autor, ale między innymi o tym napisał. Jonathan Safran Foer, jak mógł już przyzwyczaić we „Wszystko jest Iluminacją” i tym razem opowiada o rzeczach trudnych w sposób skądinąd nietypowy. Ponownie zaprzęga do tego swoją ekscentryczną narrację, która przebiega dwu-, jeśli nie trójtorowo i z tej trakcji układa jedną, uniwersalną opowieść o odzyskiwaniu i stracie.

Główna oś fabularna tej powieści, to rozwiązywanie przez chłopca pośmiertnej zagadki ojca. Znalezienie zastosowania klucza, które powinno pomóc mu poradzić sobie z stratą taty, a przynajmniej taką ma nadzieję. Drugim wątkiem jest historia pewnej namiętności. Pierwszej miłości zmienionej przez koleje dziejów. Znajdującej swoje ujście jakby w innym świecie, zupełnie odmiennym życiu.

Grunt wydaje się grząski, niepewny, a jeśli dodamy do tego tragedię 9/11 i echa wojenne, to mamy do czynienia z ruchomymi piaskami. Tyle znaczenia, wartości i historycznego obciążenia, to aż za wiele na jedną książkę. Tylko, że to jest Foer i on to po prostu umie. Tam gdzie inni widzą przeciwności, autor widzi rozwiązania. Nie ma znaczenia, że opowiada o charakterystycznym dziewięciolatku, niemym rzeźbiarzu czy jego ukochanej. To co przypomina niezgrabne połączenie, tu jest kunsztownym i drobiazgowym ściegiem.

Z składników dziwnych, niekształtnych i z pozoru odpychających, udaje się tu wytworzyć coś, co można nazwać przepracowaniem traumy. Traumy, która nie tyczy się jedynie chłopca, ale całych pokoleń. Brzemienia przeszłości, która potoczyła się zupełnie inaczej niż tego oczekiwaliśmy i nie potrafimy sobie poradzić z jej skutkami. Świadomości istoty pamięci, jej akceptacji i przechowania, mimo że w danym momencie zdaje się nam wyłącznie ciężarem.

Ujmuje mnie to, że choć między innymi o dziecięcym umyśle się tu opowiada, to wcale nie traktuje się go dziecinnie. Nie pomniejsza jego znaczenia czy przemyśleń. Nie traktuje protekcjonalnie, nie stara się zagłaskać po tragedii. Jest tu miejsce na smutek, złość, gorsze chwile, ale nie ma go na umniejszanie. Czuć tu zrozumienie, istotę zmiany, zaburzenia porządku, lecz i świadomość tego, że nieugięty świat toczy się dalej.

Jak widzicie, trochę się w tej recenzji skradam, bo nie chcę wam niczego zdradzić. Jonathan Safran Foer w jedynej w swoim rodzaju formie serwuje opowieść pełną humoru, ironii i zrozumienia dla zarówno błędnych i poprawnych postaw. Widzi rzeczywistość w kawałkach i powoli pozwala pojedynczym puzzlom odnaleźć swoje miejsce, w drodze do nieoczywistego, ale wydaje się jedynego słusznego finału.

Patryk Rzemyszkiewicz