Gdy wola staje się narzędziem zatracenia...
Przyznam, że po autorze doskonałych, nagrodzonych Bookerem, monumentalnych wręcz „Ścieżek Północy” spodziewałem się znacznie więcej. Paradoksalnie rzec można, że największa wada „Pragnienia” (skrótowość, zaledwie szkicowość ujęcia) wynika z wcześniejszej lektury przed chwilą wspomnianej, acz później napisanej dalekowschodniej wojennej epopei. Z mrocznego katharsis wywołanego towarzyszeniem mozolnej pielgrzymce do istoty człowieczeństwa, którą czytelnik odbył uprzednio wzdłuż nowo powstającej trasy cesarskich linii kolejowych wspólnie z Dorrigo Evansem i jego pacjentami.
Z zejścia do syjamskiego, pacyficznego piekła Death Railway wśród rozbrzmiewających zewsząd poetyckich fraz Basho.
„Pragnienie” to powieść wcześniejsza od apoteozowanych tu „Ścieżek Północy”. Fabularnie, a przede wszystkim kontekstualnie również materiał na epopeję, z którego to „surowca” Flanagan wyciąga jednak tylko 250 stron zredukowanych do ram powieści obyczajowej z dominującym jak to zwykle u niego wątkiem egzystencjalnym wklejonym na tło przeobrażeń historycznych.
Na kartach „Pragnienia” australijski pisarz ponownie podejmuje obecny w całej swojej prozie temat tożsamości i kondycji człowieka, próbuje dociekać psychologicznych, kulturowych, etnicznych motywacji postępowania gatunku homo sapiens w warunkach szczególnego bytowego eksperymentu. W „Ścieżkach Północy” był to kataklizm wojny totalnej, w „Pragnieniu” staje się nim imperatyw opresyjnej asymilacji Aborygenów, mieszkańców Ziemi van Diemena zanim ta ostatecznie onomastycznie stała się Tasmanią.
Po raz kolejny mierzy poziom humanizacji człowieka, próbuje uchwycić jego materialny, duchowy, moralny i naukowy wymiar.
Kontrapunktem historii gubernatora Johna Franklina – postaci historycznej, angielskiego arystokraty, podróżnika, który w niejasnych okolicznościach zginął podczas wyprawy w celu odkrycia tzw. Północno-Zachodniego Przejścia przez lody Arktyki uczynił Flanagan innego znanego brytyjskiej (choć już nie kolonialnej) historii przedstawiciela imperium królowej Wiktorii – pisarza Charlesa Dickensa.
Pierwszy – sir Franklin jako opieszały i bezwolny gubernator Tasmanii za sprawą zrozumiałych macierzyńskich tęsknot energicznej i pragmatycznej żony podejmuje się od początku skazanej na dotkliwą porażkę misji „ucywilizowania” Matinny przez oświecone, naukowe i religijne (sic! za samo klejenie światopoglądowego konglomeratu z próby inkluzji antagonizmów) – aborygeńskiego dziecka, sieroty po samozwańczym królu tubylców. Okrutnego i mającego dramatyczne konsekwencje aktu wyrwania i wykorzenienia dziecka z naturalnego, opartego na harmonijnej koegzystencji uniwersum człowieka, przyrody i prymitywnej, ale jednak łagodnej kultury.
Drugi, również sportretowany jako przeżywający głęboko egzystencjalny, ale wynikający z małżeńskiego kryzys wewnętrzny za sprawą popularności swej prozy wśliznął się do socjety i teraz w trudnym dla zasadniczej i purytańskiej wdowy po Franklinie momencie, gdy pojawiły się oskarżenia polarnika i jego załogi o dopuszczanie się barbarzyńskich ze swej istoty aktów kanibalizmu spłaca ojczyźnie dług honorowy, broniąc dobrego imienia Imperium gorącą apologię wyższości Franklina i brytyjskiej kultury nad barbarzyństwem. I równolegle, paradoksalnie sam ulega pokusom tytułowego „pragnienia” - odtrącony przez steraną macierzyństwem żonę na przekór głośno opiewanej moralności daje się ponieść instynktownej namiętności do powabnej, dużo młodszej aktoreczki.
Richard Flanagan w „Pragnieniu” udowadnia, że wielka historia pisze się sama, ale czasami trzeba pomóc ludziom w jej interpretacji. Autor pokazał w „Ścieżkach Północy”, że nie jest moralistą, choć potrafi kategoryzować i wyraźnie zaznaczać granice między tym, co ludzkie, a tym, co zwyczajnie podłe. W tej powieści, wcześniej wydanej w ojczyźnie Flanagana, także powróci ta dość oczywista dychotomia, z której nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Portretując znanych Anglików oraz zupełnie anonimowych mieszkańców podbijanych przez nich ziem, australijski prozaik dość czytelnie sugeruje, iż nie ma i nigdy nie było podziału na ludzi cywilizowanych i dzikich. Jest i zawsze za to istniał podział na tych, którzy potrafią być dobrzy i szlachetni, oraz na tych, którzy w swych podłościach i okrucieństwach dochodzą do perfekcji w mieszaniu pojęć.
„Pragnienie” będzie powieścią o ludzkiej hipokryzji nie tylko dlatego, że to właśnie biali, rzekomo rozwinięci ludzie podążają ścieżkami własnych potrzeb, a pozostali, ci dzicy i nieokrzesani, żyją w swoistej wewnętrznej symbiozie, nie spalając się w zgubnych namiętnościach.
Ciekawa, mądra i wartościowa, napisana z pięknym, klasycznym refleksyjnym realizmem, choć ledwie zarysowująca skalę możliwego przedsięwzięcia książka, w której Flanagan demitologizuje rzekomą wyższość człowieka Zachodu nad obcym „barbarzyńcą” i po raz kolejny ukazuje, że granice pomiędzy szlachetnością a podłością biegną wewnątrz, a nie na zewnątrz człowieka, a „dzikość”, może nawet większą, noszą w sobie tzw. „cywilizowani”, którzy jedną, znacznie lepszą miarką mierzą siebie, a inną - gorszą pozostałych, których lubią bezpodstawnie uprzedmiotowić.
„Wszyscyśmy barbarzyńcy”, zdaje się mówić australijski prozaik, a „cywilizowanych” cechuje tylko i wyłącznie skuteczniejsze udawanie, maskowanie instynktów przez teatralne otaczanie się celebrą form, produkcją napuszonych frazesów, systemowych kłamstw, dętych sloganów i kabotyńskich gestów, zaledwie niezgrabnie pudrujących drapieżną i niestałą, skłonną do przemocy i irracjonalizmu ludzką naturę.

Gdy wola staje się narzędziem zatracenia...
Przyznam, że po autorze doskonałych, nagrodzonych Bookerem, monumentalnych wręcz „Ścieżek Północy” spodziewałem się znacznie więcej. Paradoksalnie rzec można, że największa wada „Pragnienia” (skrótowość, zaledwie szkicowość ujęcia) wynika z wcześniejszej lektury przed chwilą wspomnianej, acz później napisanej dalekowschodniej...