"Podziemia Veniss" to książka składająca się z dwóch części – zasadniczej powieści oraz noweli "Wojna Balzaka" – których akcja umiejscowiona jest w tym samym uniwersum. "Czytelnikom ’Podziemi Veniss’ odradza się przyjmowanie podczas lektury środków halucynogennych. Nie będą potrzebne". – głosi zamieszczony z tyłu okładki tekst Richarda Morgana. Wystarczy lektura kilku pierwszych stron, by przekonać się o prawdziwości tych słów.

Veniss – futurystyczne miasto, które oprócz głównego, nadziemnego poziomu, ciągnie się ponad trzydzieści poziomów w dół. Miasto, którego nazwa jest słowem przypominającym syk żmii – jak twierdzi jeden z głównych bohaterów – istoty zabójczej i nieprzewidywalnej. Miejsce, w którym przekraczanie granic między dzielnicami i poziomami wymaga specjalnej przepustki sprawdzanej przez wyglądające na żywcem wyjęte z kreskówki rozumne surykatki oraz ganesze – niebieskie słoniki pełniące funkcje policji i straży. Oto surrealistyczna rzeczywistość, w której ludzie rodzą się w kadziach, a dzieci bawią zestawami małego bioinżynieria, pozwalającymi na tworzenie powykręcanych i sprzecznych z naturą stworzeń, dla których samo istnienie jest bólem.

Przez pozornie pozbawione znaczenia zdarzenie trójka bohaterów – holoartysta Nicholas, jego siostra Nicola oraz pochodzący z podziemi Shadrach – zostaje wplątana w mroczną intrygę, od której zależeć mogą nawet losy miasta. Najpierw jednak jedno z nich będzie musiało odpowiedzieć sobie na uniwersalne pytania: czy można przedłożyć dobro jednego człowieka i osobistą zemstę nad dobro ogółu – i czy ogół ten w ogóle na cokolwiek zasługuje.

Stworzona przez VanderMeera rzeczywistość jest obskurna, odrażająca i pełna szaleństwa. Wyraźnie widoczne są w niej inspiracje Salvadorem Dali – nawet surykatka została nazwana na jego cześć. Wędrówka przez kolejne podziemne poziomy miasta, napotkane tam istoty oraz rozgrywające się wydarzenia sprawiają, że w czasie lektury momentami naprawdę cierpnie skóra, czytelnik zaś nawet po zamknięciu książki czuje niemal fizycznie oblepiający go brud i szaleństwo Veniss. Autor wykazał się niebywałym kunsztem literackim, tworząc przemawiający do wyobraźni świat, w którym za pomocą słów można się dosłownie zanurzyć. Niebanalne metafory, plastyczne opisy, a nawet zastosowanie różnych typów narracji w zależności od bohatera, którego historia staje się centrum wydarzeń, w tym rzadko spotykanej w literaturze narracji drugooosobowej – wszystkie te zabiegi sprawiają, że mamy do czynienia z fantastyką niepoślednią nie tylko pod względem treści, lecz również formy. Sam pisarz w posłowiu pisze o niej: "‘Podziemia Veniss’ są nieposkromienie dekadencką, fantasmagoryczną powieścią" – i chyba trudno o lepsze podsumowanie.

Zasadniczą część uznać można za przepyszny tort, a nowelę "Wojna Balzaka" za przysłowiową wisienkę, która jednak zamiast dodawać smaku, daje uczucie przesytu i lekkich mdłości z przejedzenia. Choć dorównuje głównemu dziełu zarówno pod względem kreacji świata, jak i stylistycznym, w żaden sposób nie wzbogaca historii ani nie uzupełnia jej o wątki, których czytelnik mógłby wyczekiwać po ukończeniu głównej części dzieła. Najlepiej jednak przekonać się o tym samemu – o ile oczywiście ma się odwagę i mocne nerwy.

Recenzja dostępna również na: http://kapryfolium.pl/?p=5327

"Podziemia Veniss" to książka składająca się z dwóch części – zasadniczej powieści oraz noweli "Wojna Balzaka" – których akcja umiejscowiona jest w tym samym uniwersum. "Czytelnikom ’Podziemi Veniss’ odradza się przyjmowanie podczas lektury środków halucynogennych. Nie będą potrzebne". – głosi zamieszczony z tyłu okładki tekst Richarda Morgana. Wystarczy lektura kilku...