Trzeci volumin dzieł zebranych Adama Michnika, zawera kilkanaście esejów pisanych w latach osiemdziesiątych. Głownie dotyczących politycznych wyborów i postw literatów i publicystów – głównie polskich, lecz nie wyłacznie. Mamy więc w nim teksty dotyczące Tomasza Manna, Bolesława Micińskiego, Józefa Czapskiego i Jasińskiego, Miłosza i Wańkowicza, Słomińskiego, oraz kilka pokrewnych tekstów. Druga część tomu zawiera rozważania na temat stosunków polsko-rosyjskich i polsko-białoruskich. Trzeba przyznać Michnikowi, że jego myśli w tym temacie były bardzo wizjonerskie. Tom zamyka kilka tekstów więzinneych, w tym ważny list do generała Kiszczaka.

W tym tomie dla mnie najbardziej wartościowe okazały się eseje literackie, dotyczące pisarzy, których twórczość znałem, lecz miałęm raczej mętne pojęcie o ich politycznych wyborach.

Trzeci volumin dzieł zebranych Adama Michnika, zawera kilkanaście esejów pisanych w latach osiemdziesiątych. Głownie dotyczących politycznych wyborów i postw literatów i publicystów – głównie polskich, lecz nie wyłacznie. Mamy więc w nim teksty dotyczące Tomasza Manna, Bolesława Micińskiego, Józefa Czapskiego i Jasińskiego, Miłosza i Wańkowicza, Słomińskiego, oraz kilka...

ZAPEWNIAM, ŻE MICHNIKA WARTO CZYTAĆ. MOJA DETERMINACJA JEST WIELKA, A KAŻDY PRZEKONANY - MOIM SUKCESEM
Znowu, jak przy tomie I, obok dotychczasowej mojej, jedna krótka recenzja, ocen 5, średnia 5,6. a dla mojej recenzji rekordowa ilość plusów - 11, chyba najmniej z moich prawie 1100 recenzji.
Jeszcze raz, nieproszony, poniosę ten "oświaty kaganek", a każdy zachęcony do lektury będzie moim sukcesem.
Ten tom zawiera eseje powstałe w latach 1980 -86, część w więzieniach, a kończy go sławny "List do Kiszczaka", wysłany oficjalną pocztą więzienną 12.12.1983 r., oraz "Przed wyrokiem", przemycony z więzienia w Gdańsku w czerwcu 1985 roku. Nie o nich jednak będę, bo wielokrotnie były drukowane i są powszechnie dostępne, lecz głównie o próbach odpowiedzi na tytułowe pytania Czapskiego, Miłosza, Kołakowskiego, Słonimskiego, paru innych i samego Michnika.
Zacznę od gorzkiego proroctwa autora, napisanego w celi aresztu śledczego w Gdańsku, wiosną 1985 roku (s. 335):
„...po zwycięstwie „Solidarności” nie my zajmiemy miejsce w loży triumfatorów, nie nasze wypięte piersi przyozdobią ordery. Może znów będziemy kłopotliwym wspomnieniem czasu, w którym „Solidarność” ofiarować mogła tylko wyroki i odpoczynek w więziennych celach? Może pozostanie nam gorycz odtrąconych?”
Teraz już mogę przejść do ciekawych spostrzeżeń kulturalnych, które zaczynam od Józefa Czapskiego, a ściśle hrabiego Józefa Marii Franciszka Hutten – Czapskiego (1896 – 1993),syna hr. Jerzego Hutten - Czapskiego (196 – 1930) i Józefy Leopoldyny z hr. Thun – Hohenstein (1867 – 1903),wnuka hr. Emeryka Huttena – Czapskiego i hr. Friedricha Thuna, brata Marii Czapskiej, przyjaciela Jerzego Giedroycia, autora popularnych wspomnień „Na nieludzkiej ziemi”, zdolnego malarza, lecz przede wszystkim wielkiego patrioty. Jego wywód o kulturze narodowej znajdujemy u Michnika na str, 69:

„Każda kultura narodowa - przypomina CZAPSKI na marginesie lektury Prousta - ma swe dwa ogrody: ogród publiczny, prawie międzynarodowy, i ogród tajemny, sekretny, swoiście zaszyfrowany. Weźmy literaturę francuską: Romain Rolland byłby symbolem pierwszego z tych ogrodów, Proust - drugiego. Czy do współczesnej kultury polskiej da się zastosować te kryteria? Czy da się w ogrodzie publicznym umieścić Gombrowicz-dramaturga, Herberta, Kołakowskiego i Tischnera, Herlinga-Grudzińskiego i Mrożka? A w ogrodzie prywatnym, intymnym Miłosza i Gombrowicza (autora Trans-Atlantyku),Konwickiego, Brandysa (autora Romantyczności i Wariacji Pocztowych),samego Czapskiego wreszcie? Czy może jest inaczej, może współczesna kultura ma swe warstwy t w każdym z jej wybitnych dzieł jest ogród publiczny i prywatny zarazem?"
Korzystam z okazji i przytaczam fragment o stosunku Czapskiego do twórczości Matejki (s. 70):
„...Czapski godził się uznać zasługi Matejki w zakresie popularyzacji historii, jednak nie w dziedzinie malarstwa.. ...był on ilustratorem historii Polski, nie malarzem”
W rozważaniach o „sztuce narodowej” przywołuje el Greca (s. 71):
"….gdzie, w jakim narodzie, w jakiej szkole pomieścić tego geniusza? Grek z pochodzenia - do śmierci znać w jego malarstwie wpływy bizantyjskie, pobyt we Włoszech staje się decydującym w jego rozwoju (...) I ten właśnie malarz, o takim nawarstwieniu kultur, przyjeżdża do Hiszpanii i lepiej niż którykolwiek Hiszpan umie wyrazić ducha tego kraju, jego mistykę...”
Epizod z Czapskim kończę jego opinią o sławnym obrazie Podkowińskiego (s. 72):
„...Takiemu Francuzowi 'Szał' zdawać się musi udanym afiszem Casino de Paris - czy to jest polski romantyzm?...”
A że w rozdziale sporo było o polskim romantyzmie, to i Michnik dorzucił trzy grosze od siebie (s. 73): ..żyjemy.... "..wśród nieuchronnej egzaltacji i narodowych mszy za Ojczyznę"
W następnym eseju Michnik rozprawiając o „potędze ludzkiej wolności wyboru” cytuje Leszka Kołakowskiego (1927 - 2009) (s.87):
"Zamiast wolnych ludzkich podmiotów Bóg mógł stworzyć istoty niezdolne do grzechu, ale tylko za cenę pozbawienia ich wolnej woli, która nieuchronnie zawiera w sobie zarówno możliwość grzechu, jak i zniszczone akty jego popełnienia. I Bóg obliczył, że świat zamieszkany przez bezgrzeszne automaty wytworzy znacznie mniej dobra niż ten zawierający ludzkie istoty, które mając wolność wyboru mogą często wybierać zło (...) I to jest świat, w którym żyjemy".
Jeszcze jedną myśl Kołakowskiego wynotowałem z tego tomu, a że nie odbiega daleko od tematu, to ją teraz podaję (s. 218):
"Religia jest sposobem, w jaki człowiek akceptuje swoje życie jako nieuchronną porażkę..".
Dopuśćmy wreszcie do głosu autora, bo wiele jego sformułowań zachwyca. Np (s. 102):
"Polski intelektualista ma kondycję rejtanowską wpisaną w swe powołanie, bowiem los obdarzył go przywilejem mówienia w społeczeństwie zakneblowanym. Dzięki temu Rejtan jest wciąż obecnym partnerem nocnych polskich rozmów, a jego gest wciąż pozostaje normą etyczną i wezwaniem do godności"
W dalszej części Michnik mówi o „filozofii nieczystego sumienia” (s. 174):
„...lepiej m i l c z e ć i b y ć, niż usunąć się i zwolnić miejsce dla innych; inni będą gorsi...”
Przestrzega też przed pochopnym ocenianiem (s. 201):
„..Moralna strona każdego działania jest nieprzewidywalna i daje się zrozumieć o ocenić dopiero po fakcie..”
Miłosz jest u Michnika stałym gościem, a ja wybrałem to „miłoszowskie”, co wielu Polaków wkurza. Zacznijmy od uwagi emigranta, którą podaje w podobnej formie Janusz Głowacki, a ja też ją potwierdzam (s. 108)
"Polacy składali stosy najbardziej absurdalnych donosów do władz amerykańskich... ..każdy Polak jest śmiertelnym niebezpieczeństwem".
Śmiał się Miłosz z kompleksu wyższości Polaków wobec Rosjan (s. 125):
"..dzicz i moskiewskie paskudztwo. Tylko, że intelektualnie ta dzicz stoi bez porównania wyżej od oświeconych zachodnich Polaków.”
Wielokrotnie Miłosz oceniał uwłaszczenie polskich chłopów przez cara w 1864 roku, jako złośliwość wobec polskiej szlachty (i karę za Powstanie Styczniowe w 1863). Tutaj (s. 231) Michnik cytuje cały wiersz Miłosza pt „W praojcach swoich pogrzebani” z tom „Światło dzienne”, a ja wybieram interesujący nas wers:
„...Car im na przekór chłopów oswobodził...”
Wartościowa jest ocena Tadeusza Borowskiego przez Miłosza (s. 142):
(Miłosz) „Miał też rację, gdy przenikliwie postrzegał tragedię Tadeusza Borowskiego w kategoriach samotności między „gładką ścianą Wschodu” a murem polskim Ciemnogrodu”.
Michnik, który sekretarzował Słonimskiemu i był z nim bardzo zaprzyjaźniony, jest wyjątkowo dobrze zorientowany, w jego konflikcie z Miłoszem. Pisze o tym (s. 147):
(Słonimski) „....jednego tylko ataku gorzko żałował przez całe życie... ..ataku na Miłosza. Sam Słonimski pisał po latach: 'że kiedyś byłem małoduszny'..”
Skoro jesteśmy przy Panu Antonim, to cytuję za Michnikiem, jego znaną wypowiedź, po rejsie „Batorym” (s. 148):
„Wychylałem się, wychylam i będę wychylał. Ale za burtę nie wyskoczę”
Kończę recenzję myślą Ksawerego Pruszyńskiego (s 249 -250):
"Karmienie pamięci dokonanymi krzywdami nie jest myślą polityczną.... ...Dla Polski dobrze jest cierpieć i dobrze jest umierać. Ale nie jest dobrze w Polsce i dla Polski – myśleć"
Gorąco polecam wszystkie siedem tomów

ZAPEWNIAM, ŻE MICHNIKA WARTO CZYTAĆ. MOJA DETERMINACJA JEST WIELKA, A KAŻDY PRZEKONANY - MOIM SUKCESEM
Znowu, jak przy tomie I, obok dotychczasowej mojej, jedna krótka recenzja, ocen 5, średnia 5,6. a dla mojej recenzji rekordowa ilość plusów - 11, chyba najmniej z moich prawie 1100 recenzji.
Jeszcze raz, nieproszony, poniosę ...

zbiór esejów pisanych w latach 1980-86 w więzieniach i aresztach śledczych. sporo historii, sporo recenzji, opinie nt nie-podległości Polski, i dwa słynne listy: "do gen Kiszczaka" oraz "Przed wyrokiem". zjadliwa opinia. wynotowane dwie pozycje do koniecznego przeczytania. zachęcam.

zbiór esejów pisanych w latach 1980-86 w więzieniach i aresztach śledczych. sporo historii, sporo recenzji, opinie nt nie-podległości Polski, i dwa słynne listy: "do gen Kiszczaka" oraz "Przed wyrokiem". zjadliwa opinia. wynotowane dwie pozycje do koniecznego przeczytania. zachęcam.

Słaba. Miejscami bardzo słaba. Podejrzewam że gdyby nie AGORA to książki Pana Adama Michnika nikt by się nie zdecydował wydawać ze względu na gwarantowaną klapę finansową .

Słaba. Miejscami bardzo słaba. Podejrzewam że gdyby nie AGORA to książki Pana Adama Michnika nikt by się nie zdecydował wydawać ze względu na gwarantowaną klapę finansową .