Często, gdy czytam książki, szukam w głowie jakichś skojarzeń. Tak, przyznaję bez bicia, że szufladkuję lektury, czy też ustawiam je na swoje półki. Mam również takie, które leżą tuż przy łóżku, bezdomne, bo nie pasują nigdzie, albo wręcz wszędzie. Tym samym „Stulecie” Wassmo przypięłam do „Krystyny córki Lavransa”, S Undset. Nie jest im do siebie jakoś bardzo blisko ale skojarzenie mnie nie opuszczało do ostatniej strony. Myślę, że chodzi tu o silne kobiety i trudnych mężczyzn.  O los, który, mimo że bywamy jego autorem,  nie zawsze biegnie w wyznaczonym przez nas kierunku … „Te chwile” położyłabym jednak bardziej koło Majgull Axelsson, zwłaszcza tej wcześniejszej, ale też niezbyt blisko. Wassmo ma swój styl, wiem prawię komunały, natomiast czytając jej dwie książki, za każdym razem wyraźnie czułam inny klimat wyczarowany podobnymi środkami wyrazu. Ale nie zauważałam powtarzalności czy kopiowania siebie, nie zanurzałam się w tą samą przestrzeń, w związku z tym, po dwóch książkach przeczytanych niemal ciurkiem, chcę jeszcze!

Nasze życie to chwile, koraliki nawijane na nitkę, z których najbardziej mienią się te największe i to one zostaną zapamiętane. Wybaczcie mi kolejny banał a la Coelho ale Wassmo opowiada Jej (bohaterka nie ma imienia) historię właśnie poprzez te korale. Nie wszystkie są piękne, nie wszystkie oszlifowane, niektóre pozornie niepasujące, ale wszystkie nawinięte na jedną nić, Jej życie. Narracja jest chłodna i rzeczowa. Zdania są krótkie, zimne, proste, jakby się bały, że się pogubią, gdyby przypadkiem miały przybrać formę wielokrotnie złożonych. Niezwykle oszczędne a jednocześnie wyrażające bardzo dużo. W efekcie Ona – główna bohaterka, jawi nam się jako kobieta z krwi i kości, bo nie  tylko mówi o swojej nieśmiałości, strachu, zagubieniu czy niepewności. Czytelnik znajduje potwierdzenie tych cech w konstrukcji zdań, w sposobie formułowania wypowiedzi, w marszu przez śnieg. Nie ukrywam, że jestem tym stylem zachwycona. Choć na co dzień preferuję proustowską długość zdań, prozę Nowickiego czy klimaty z „Francuskiego testamentu” Makina, to Wassmo zachwyciła mnie niezwykłą spójnością i wiarygodnością swojej opowieści. Wszystko choć trudne i chropowate, choć zimne i czasem straszne, pasuje do siebie i ma duszę. I ciało.

W powieści dominują kobiety. Wydają się słabe, bo są milczące, niepewne siebie (mówią krótkimi, urywanymi zdaniami, jakby strzelały w samoobronie), bo nie myślą jak inni. Ale jest w nich siła, której niejedna z nas mogłaby pozazdrościć, siła która motywuje, która dodaje nam odwagi, by w końcu wyartykułować nasze własne myśli pragnienia potrzeby. To nie jest rozkrzyczany feminizm, to człowieczeństwo.

Nierozerwalnie z kobiecością pojawiają się relacje damsko męskie. Trudne. Z ojcem, z mężem, z teściem. Z innymi mężczyznami. I walka o tożsamość, o swój kawałek podłogi o przestrzeń, o swobodne oddychanie. O słowa…

Nielekka to lektura, ale trudno się od niej oderwać, bo Ona nam imponuje, bo trzymamy za nią kciuki, bo my też na końcu tego tunelu chcemy zobaczyć światło. Bez zbędnej zwłoki.

Monika*Ryszard Riedel