Czytelnicy, którzy nie zapoznali się jeszcze z powieściowym cyklem Tariqa Ali „Kwintet Muzułmański”, zapewne chcieliby przede wszystkim dowiedzieć się, z jakiego rodzaju lekturą będą mieli do czynienia. Otóż określiłbym cały cykl, w tym jego czwartą część, „Sułtana z Palermo”, jako prozę historyczno-obyczajową, dość odmienną od najczęściej spotykanych, historycznych przygodówek. Tariq Ali to pisarz skłaniający się do opisywania nawet najbardziej dramatycznych wydarzeń częściej z punktu widzenia statystów niż postaci pierwszoplanowych, raczej widzów niż uczestników. W przypadku „Sułtana...” głównym bohaterem jest Al-Idrisi, autentyczna postać arabskiego uczonego, który zasłynął przede wszystkim jako kartograf. Właśnie z jego perspektywy autor przedstawia zarówno skomplikowane dzieje wielokulturowego królestwa Sycylii pod panowaniem Rogera II, jak też osobiste perypetie uczonego.

Styl „Sułtana z Palermo”, jak i całego „Kwintetu”, jest prosty i klarowny, podobnie przejrzysta jest fabuła. Pomimo sporej liczby występujących w powieści nazw i nazwisk, w większości arabskich, czytelnik nie powienien mieć trudności ze zorientowaniem się who is who, bez przeszkód skupiając się na opisywanych wydarzeniach. A są one tym bardziej interesujące, że dla większości odbiorców zapewne zupełnie do tej pory nieznane. Arabska obecność w średniowiecznej Europie kojarzona jest przede wszystkim z muzułmańską Hiszpanią i trwającą tam przez osiem stuleci chrześcijańską rekonkwistą. Średniowieczna Sycylia, dość odległa od głównego nurtu europejskiej historii, jest jednak nie mniej interesująca, chociażby z racji swojej wielokulturowości. Jednoczesna obecność na wyspie wyznawców islamu, judaizmu i chrześcijan nieraz wprawdzie prowadziła do konfliktów, ale przez wiele lat regułą była jednak w miarę zgodna współegzystencja. Zwłaszcza w czasach pierwszego króla Sycylii, panującego w Palermo Rogera II, który z racji swych proarabskich sympatii nazywany był przez muzułmańskich poddanych sułtanem.

Jak wspomniałem, główną postacią powieści nie jest tytułowy monarcha, ale jego poddany i przyjaciel, słynny uczony Al-Idrisi. Autor przedstawia go jako człowieka nie średniowiecza, ale renesansu: ciekawego świata, pozbawionego dogmatycznych uprzedzeń, otwartego na naukę i sztukę, zarówno współczesną, jak też starożytną. W życiu Al-Idrisiego dzieje się wiele – na pewno więcej, niż by sam sobie życzył. Akcja powieści rozgrywa się pod koniec panowania Rogera II, w połowie XII stulecia. Wbrew intencjom króla, za sprawą chciwych, fanatycznych hrabiów i biskupów, zgodne współistnienie chrześcijan i muzułmanów staje się niemożliwe. Jak wiadomo, żadnej monoteistycznej religii nie cechuje szczególna tolerancja, a już zwłaszcza średniowiecznego chrześcijaństwa. Gdy na Sycylii coraz bardziej zaczyna dominować brutalne prawo silniejszego, nawet królewski przyjaciel Al-Idrisi i jego bliscy znajdują się w niebezpieczeństwie.

Przeciwwagą dla dramatycznych wydarzeń historycznych, oznaczających zmierzch arabskiej epoki w dziejach Sycylii, stanowią perypetie rodzinne uczonego. Poznajemy go w momencie, gdy właśnie kończy swoje kartograficzne dzieło życia. Pozostaje od lat w separacji z żoną, nie interesuje się zbytnio dorosłymi dziećmi. Tymczasem zawirowania w życiu publicznym nieoczekiwanie idą w parze z komplikacjami w jego życiu osobistym. Można powiedzieć, że Al-Idrisi intensywnie przeżywa drugą młodość, co Tariq Ali relacjonuje z lekkością, inwencją i humorem.

„Kwintet Muzułmański” jest cyklem powieściowym, w którym każdy tom stanowi odrębną całość, gdyż akcja za każdym razem rozgrywa się w innym czasie i miejscu. Wspólnym mianownikiem pozostaje jedynie motyw arabskiej obecności w średniowiecznej Europie, motyw ścierania się, ale też wzajemnego przenikania chrześcijaństwa i islamu. Dlatego lekturę cyklu można rozpocząć od jego dowolnej części. „Sułtan z Palermo” na pewno będzie dobrym wyborem.

Bogusław Karpowicz