Wznowienie powieści „Jutro, w czas bitwy, o mnie myśl” Javiera Maríasa przynosi kolejną możliwość zanurzenia się we wszechświecie słów tego pisarza. Ponownie mamy przyjemność pogrążenia się w jego rozpoznawalnym od pierwszej frazy stylu – przemyślanym, dopracowanym, mistrzowskim. Świat przedstawiony autora to bowiem lingwistyczny kosmos, w którym nie istnieją obiektywne postaci, przedmioty czy miejsca, ale ich opisy lub opowieści o nich lub przez nich snute. Narratorem jest, jak zwykle (poza powieścią „Zakochania”) mężczyzna, rzemieślnik słowa – filolog angielski z wykształcenia, scenarzysta i autor-widmo w praktyce zawodowej – Victor Francés Sanz, uwikłany przypadkowo w tragiczną sytuację. Powieść zaczyna się od zdania wstrząsającego czytelnikiem nastawionym na spokojną lekturę (podobnie jak w późniejszej książce hiszpańskiego pisarza „Serce tak białe”) i wyostrza uwagę, dzięki czemu może on do samego końca w napięciu śledzić rozwój wypadków, a raczej narracji. Fabuła bowiem nie obfituje w nadmiar wydarzeń, ale książka uwodzi językiem, frazą, pięknem słów, wciąga w sam środek przemyśleń narratora.

Świat przedstawiony stwarza się tu przez słowa. Wydaje się to oczywiste – mamy bowiem do czynienia nie z dziełem malarskim, architektonicznym czy fotografią, lecz z dziełem literackim – ale słowa używane przez narratora kreują rzeczywistość subiektywną, nie opis wydarzeń, tylko ich interpretację. Jak to bowiem zostaje powiedziane w którymś momencie - Świat zależy od swych opowiadaczy. W rzeczy samej narrator – człowiek pracujący piórem - dobiera słowa, ogląda je, analizuje, buduje za ich pomocą przypuszczenia, dywagacje, próbuje rekonstruować przeszłość i formować prawdopodobną przyszłość. Victor opisuje świat przez lingwistyczne skojarzenia, łączy odległe zdarzenia za pomocą pojawiającego się w nich gestu, detalu, fragmentu oglądanego filmu czy słowa lub zwrotu. Opowiada o ludziach, a w zasadzie o sobie w kontakcie z innymi, i opisuje przedmioty, świadków ważnych wydarzeń, tak, jakby one także miały życie, a może nawet coś do powiedzenia. Dzięki temu książka konstrukcyjnie mieści się gdzieś pomiędzy powieścią szkatułkową (narrator opowiada o kimś, kto wspomina, jak ktoś mu opowiadał…), strumieniem lingwistycznej świadomości (a może strumieniem automatycznej narracji?) a czymś w rodzaju literatury konfesyjnej. Bohater, przedstawiający splot wydarzeń, a raczej ich złożone okoliczności, zdaje się być doskonale świadomy, że Opowiadający zazwyczaj potrafi wszystko dobrze wytłumaczyć i zarazem wytłumaczyć siebie, opowiadać to to samo co przekonywać lub wykazywać, albo pozyskiwać zrozumienie, w ten sposób wszystko może stać się zrozumiale, nawet największe podłości, i wszystko może być przebaczone, jeśli jest cokolwiek do przebaczenia, wszystko puszczone płazem czy oswojone, a nawet obdarzone współczuciem (…)* Historię tworzą bowiem nie uczestnicy wydarzeń, tylko jej kronikarze.

Javierowi Maríasowi znowu udaje się uwieść czytelnika, złapać go w sieć swoich pięknych fraz, lingwistycznych dywagacji, emocji poddanych rozbiorowi logicznemu i w labirynt zdań wielokrotnie złożonych. W przestrzeni jego słów czas nie jest liniowy, lubi się plątać, krążyć, zwijać w pętle, przyczajać i wracać do początku. Odnajdujemy tu charakterystyczne dla pisarza tematy: sekrety, miłość, zdradę, podejrzenia, wątpliwości, śmierć i małżeństwo a nade wszystko wszechobecne słowa – pierwsze i ostanie, ważne i błahe, decydujące o losie innych i zupełnie ozdobne. Ważnym bohaterem jego książek jest też pamięć, najczęściej osobista, czasem literacka, co ciekawie komponuje się z faktem, że także w tej powieści, jak w wielu pozostałych pada wiele cytatów oraz autocytatów. Odnajdziemy tu nie tylko tytułowy cytat z „Ryszarda III” W. Shakespeare’a (zresztą inne cytaty z dramatów tego samego autora posłużyły jako tytuły kilku powieści Maríasa np. „Serce tak białe” i „Twoja twarz jutro”), ale także zwrot „czarne plecy czasu”, który stanie się tytułem kolejnej książki wydanej cztery lata później. Z kolei cytaty wykorzystane w recenzowanej tu powieści „Jutro, w czas bitwy, o mnie myśl” powrócą w trzecim tomie trylogii „Twoja twarz jutro”, zyskując ciekawe rozwinięcie lub nową interpretację.

Czytając powieści hiszpańskiego mistrza prozy nie sposób nie pomyśleć o podejściu narracyjnym w psychoterapii. Wywodząca się z nurtu psychologii humanistycznej terapia przedstawia tezę, zgodnie z którą ludzie mogą stać się głównymi autorami historii swojego życia. Terapeuta proponuje klientowi spojrzenie na siebie poprzez pryzmat zasobów i mocnych stron, a nie deficytów i słabości. To, co dobre dla klienta i stanowiące jego mocne strony umożliwia mu stworzenie nowej, alternatywnej historii o sobie i własnym życiu. Terapia polega zatem na ponownym odkrywaniu swoich zapomnianych zasobów i używaniu ich do konstruowania lepszej przyszłości przez zmianę swojej opowieści. Warto zatem polecić powieść nie tylko miłośnikom pięknej literatury, ale także zainteresowanym zmianą życia i obrazu siebie oraz psychoterapeutycznym sceptykom. Na pewno warto, bez względu na wnioski.

Uwaga! Recenzentka ostrzega:
czytanie tej książki może powodować zmiany w myśleniu i życiu Twoim, i Twojego otoczenia.

Jowita Marzec

* Cytaty pochodzą z recenzowanej książki.